Repùbrica Zenéize
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
| Repùbrica Zenéize (LA) Respublica Genuensis | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Dæti aministratîvi | |||||
| Léngoe ofiçiæ | I papê ofiçiæ do govèrno êan scrîti in italiàn, ma a livéllo òrâle o l'êa de lóngo dêuviòu o zenéize[1][2]. | ||||
| Léngoe parlæ | Lìgure, Italiàn | ||||
| Capitâle | Zêna | ||||
| Polìtica | |||||
| Fórma de Stâto | Repùbrica òligàrchica | ||||
| Fórma de govèrno | Repùbrica prescidençiâle | ||||
| Òrgani deliberatîvi | Gràn Conséggio e Consegétto | ||||
| Nàscita | 26 arvî 1814 | ||||
| Caxón | Chéita do Prìmmo Inpêro françéize | ||||
| Fìn | 4 zenâ 1815 con Gêumo Særa | ||||
| Caxón | Congrèsso de Viénna e anesción a-o Régno de Sardégna | ||||
| Teritöio e popolaçión | |||||
| Baçî giögràfico | Ligùria | ||||
| Màscima estensción | 5400 km² into 1815 | ||||
| Economîa | |||||
| Monæa | Lîa zenéize | ||||
| Vivàgne | comèrcio, pésca, sâ, vìgne | ||||
| Produçioìn | véddro, prodûti da fràvego, àrme, cantê navâle | ||||
| Comèrci con | Inpêro òtomàn, Frànsa, Spàgna, Inghiltæra | ||||
| Esportaçioìn | Spéçie, sâ, véddro, tesciûi | ||||
| Inportaçioìn | Spéçie | ||||
| Religión e socjêtæ | |||||
| Religioìn prinçipæ | Catolicêximo | ||||
| Religión de Stâto | Catolicêximo | ||||
| Religioìn minoritâie | Ortodoscîa, Ebraîsmo, Islàm | ||||
| Clàsse sociâli | patrìççi, clêro, pòpolo | ||||
| Evoluçión stòrica | |||||
| Precedûo da | .svg){kind=small} Prìmmo Inpêro
| ||||
| Sucedûo da | .svg){kind=small} Régno de Sardégna
| ||||
A Repùbrica Zenéize a l'é stæta 'na naçión ch'a l'é nasciûa inte l'ànno 1814, aprêuvo a-a chéita de Napolión Bonapàrte e do Prìmmo Inpêro françéize. Da l'existénsa asæ brêve, a s'é conclûza de facto[3] con l'anesción, decîza into Congrèsso de Viénna, a-o Régno de Sardégna a-i 4 de zenâ do 1815. O sò sôlo càppo de stâto, ö sæ o prescidénte do govèrno provizöio, o l'é stæto Gêumo Særa[4].
Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]
Aprêuvo a-a chéita de l'inpêro napoliònico in Frànsa, tùtte e dipendénse conquistæ da-o Bonapàrte caziàn unn-a dòppo l'âtra, destacàndose da-o govèrno centrâle e pasàndo sótt'a-o contròllo da coaliçión anti-napoliònica.
In particolâ, a çitæ de Zêna a l'é stæta òcupâ a-i 20 de arvî do 1814 da 'na squàddra navâle da marìnn-a ingléize sótt'a-o comàndo de l'amiràlio William Bentinck o quæ, gràçie ànche a l'agiùtto da popolaçión zenéize, o l'é ariêscîo a scaciâ in pöco ténpo e ùrtime trùppe françéixi do generâle Maorìçio Gnàçio Fresia, barón d'Oglianico[7].
Cómme a çitæ a l'é stæta liberâ, o Bentinck, in contràsto co-i órdini riçevûi da-o minìstro da goæra do sò pàize[8], a-i 26 de arvî o l'à proclomòu che a Ligùria a l'êa ofiçialménte liberâ, ripristinàndo e lézze in vigô into 1797 e andàndo coscì a ricreâ 'n govèrno repubricàn indipendénte, a l'inségna de teorîe da Restaoraçión.
O tèsto do proclàmma do Bentinck o çitâva[9][10]:
| (IT)
«Avendo l'armata di S. M. Britannica sotto il mio comando scacciati i Francesi dal territorio di Genova, e divenuto necessario il provvedere al mantenimento del loro buon ordine e governo di questo Stato. Considerando che il desiderio generale della Nazione genovese pare essere di ritornare a quell'antico Governo, sotto il quale godeva libertà, prosperità ed indipendenza; e considerando altresì che questo desiderio sembra essere conforme ai principii riconosciuti dalle alte Potenze alleate, di restituire a tutti i loro antichi diritti e privilegi: DICHIARO Art. 1 - Che la costituzione quale esisteva nell'anno 1797, con quelle modificazioni che il voto generale, il pubblico bene e lo spirito dell'originale Costituzione del 1576 sembrano richiedere, è ristabilita. [...] Art. 3 - Che un Governo provvisorio consistente in tredici individui, e formato in due Collegi come prima, sarà immediatamente nominato, e durerà in carica sino al 1° Gennaio 1815, quando i due Collegi verranno compiuti nel numero prescritto dalla Costituzione. [...]» |
(LIJ)
«Avéndo l'armâ de S.M. Britànica sótt'a-o mæ comàndo scaciæ i Françéixi da-o teritöio de Zêna, e divegnûo necesâio o provédde a-o mantegniménto do sò bón òrdine e govèrno de quésto Stâto. Conscideròu che o dexidêio generâle da Naçión zenéize o pâ êse de ritornâ a quéllo antîgo Govèrno, sótt'a-o quæ a godéiva de libertæ, prosperitæ e indipendénsa; e conscideràndo ascì che quésto dexidêio o pâ êse confórme a-i prinçìppi riconosciûi da-e âte Poténse aleæ, de restitoî a tùtti i sò antîghi dirìtti e privilêgi: DICIARO Art. 1 - Che a costituçión cómme a l'exìstéiva inte l'ànno 1797, con quélle modificaçioìn che o vôto generâle, o pùblico bêne e o spìrito de l'òriginâle Costituçión do 1576 pan domandâ, a l'é ristabilîa [...] Art. 3 - Che 'n govèrno provizöio conscisténte in trézze indivìdoi, e formòu in doî Colêgi cómme prìmma, o saîa inmediataménte nominòu, e o duiâ in càrega scìnn-a-o 1° de Zenâ do 1815, quànde i doî Colêgi saiàn conpîi into nùmero prescrîto da-a Costituçión. [...]» |
Cómme prescidénte do govèrno provizöio da Repùbrica Zenéize, 'n òrgano dotòu ségge do potêre legislatîvo che de quéllo esecutîvo, o l'é stæto nominòu o Gêumo Særa. Tra i âtri o gh'êa l'Agostìn Fiéschi, o Giancàrlo Brìgnoe e i avocâti Lùcca Solâri e Giöxèppe Gandolfo[11].
A ògni mòddo, o Congrèsso de Viénna o l'êa ancón into pìn di sò travàggi e, a-o sentî de quésta nêuva, o Vitöio Manoælo I, che da pöco o l'êa stæto ànche lê restaoròu in sciô tröno do Régno de Sardégna[12], o l'à fæto vài e promìsse fæte da-e poténse aleæ de Inghiltæra e Rùscia vèrso de lê into 1805, quànde o l'êa stæto promìsso che, a-a caciâta do Napolión da-a pàrte continentâle do sò régno, a saiéiva segoîa l'anesción de tære de Zêna a-i sò domìnni. L'òbietîvo prinçipâ di sardegnòlli o l'êa defæti o contròllo da rivêa lìgure, dæto che quésta a l'êa l'ùnico òstàcolo ch'o se fraponéiva tra o Piemónte e l'âtro sò domìnio da Sardégna, óltre a-o fæto che o contròllo do pòrto de Zêna o l'êa de grànde rilevànsa a livéllo comerciâle into Mâ Mediterànio, scibén che in mezûa minô rispètto a-o pasòu. De segûo o posésso da Ligùria o l'aviéiva raprezentòu 'n inportànte òbietîvo stratégico e militâre ascì, óltre che costitoî pe-i teritöi oustrìachi in Itàlia do Régno Lonbàrdo-Véneto 'n coscì dîto stâto cuscinétto cóntra e futûre iniçiatîve militâri da Frànsa.
A despæto di vàrri tentatîvi di deleghæ zenéixi a-o Congrèsso de Viénna de mantegnî l'indipendénsa do stâto zenéize e a sovranitæ naçionâle do pòpolo lìgure, a raxón polìtica a-a fìn a l'é prevalûa e dónca o govèrno provizöio de Zêna, de comùn acòrdio, o l'à abandonòu o potêre pe protèsta a-i 26 de dexénbre 1814, eséndo a ciù pàrte di zenéixi contrâia a pèrde a pròpia secolâ indipendénsa 'n'âtra vòtta, pe de ciù a vantàggio do vixìn Piemónte, de lóngo fónte de goære e de sachézzi.
Dónca, a-i 4 de zenâ do 1815, i ingléixi àn consegnòu a çitæ e e tære de Zêna inte moén do sò nêuvo governatô pe l'òcupaçión sabòuda, o maresciàllo Gnàçio Thaon de Revel.
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ (IT) Fiorenzo Toso, Storia linguistica della Liguria: Dalle origini al 1528, Recco-Udine, Le Mani, 1995.
- ↑ (IT) Fiorenzo Toso, La letteratura ligure in genovese e nei dialetti locali. Profilo storico e antologia, Recco-Udine, Le mani, 2009-2012.
- ↑ Dæto ch'o no l'é stæto òrganizòu nisciùn plebiscîto pe votâ in sciâ sò anesción a-o Régno de Sardégna, de iure a Ligùria a l'é ancón 'n teritöio militarménte òcupòu.
- ↑ (IT) Claudio Costantini, La Repubblica di Genova, Zêna, UTET, 1986, ISBN 88-02-03985-2.
- ↑ Spînoa, 1863, p. 19
- ↑ Inte l'inmàgine se pêu védde o Vinçénso Spînoa, maire da çitæ, l'arçivéscovo de Zêna Giöxèppe Màia Spìnn-a e o generâle Maorìçio Gnàçio Fresia.[5]
- ↑ Spînoa, 1863, pp. 15-21
- ↑ Spînoa, 1863, pp. 22-23
- ↑ (IT) William Bentinck, Proclama del Generale Bentinck Comandante in capo dell'Armata Britannica nel Genovesato, in sce francobampi.it. URL consultòu o 18 seténbre 2021.
- ↑ Spînoa, 1863, p. 28
- ↑ Spînoa, 1863, pp. 27-28
- ↑ Co-o decrétto do 21 de màzzo do 1814, Spînoa, 1863, p. 36
Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Giuseppe Martini, Storia della restaurazione della Repubblica di Genova l'anno 1814 sua caduta e riunione al Piemonte l'anno 1815, Àsti, A. Raspi e comp., 1858.
- (IT) Masimiliàn Spînoa (fìggio), La Restaurazione della Repubblica Ligure del MDCCCXIV, Zêna, co' tipi del R. I. de' sordo-muti, 1863.
- (FR) Gêumo Særa, Sopra la città di Genova negli ultimi tempi, memöie, inédito.
