Caffa

ZE-U	Questa pagina a l'è scrita in lengua zeneize segundo l'ortografia in u

Caffa città
Feodosia (RU) Феодосия (UK) Феодосія (CRH) Kefe
E miâge medievâli costruîe da-i zeneixi a Caffa
Localizaçión
Stâto	Rùscia  Ucraìnn-a
Circondâio federâle	Meridionâle
Sogètto federâle	Crimêa
Rajon	Feodosia
Teritöio
Coordinæ:	45°03′N 35°37′E
Altitùdine	50 m s.l.m.
Superfìcce	35,2 km²
Abitanti	70 043 (31 dexénbre 2011)
Denscitæ	1 989,86 ab./km²
Âtre informaçioìn
Léngoe	Rüscio, ucraìn
CAP	98100-98175
Prefìsso	+380-6562
Fûzo oràrio
Targa	AК (UKR); 82 (RUS)
Cartògrafîa
Caffa
Scîto instituçionâle

A çitæ de Feodòsia, l'antîga Caffa, a-a giornâ d'ancheu

Caffa (in zeneize antigu: Cafà; in rüsciu: Феодосия; in ucrain Феодосія; in tatar: Kefe) notta cumme Feodosia, u l'é 'n portiu e 'na lucalitæ de vilezatûa in Crimêa. Pe tanti séculi Caffa a l'é stæta 'n impurtante culònia zeneize intu Mâ Neigru, in sciâ penisula da Crimêa ch'a l'ea cunusciüa cu-u numme de Gazaia.

Stöia

Pe çirca duì séculi, quella che inchö a l'è a çitæ Ucraìna de Feodosia a l'è stæta unn-a de ciü impurtanti çitæ de l'Euròpa Mediterànea, ciamâ Caffa, rivandu anche demugraficamente ai livélli de 'na capitäle d'Imperu cumme Bizansiu. Täle impurtansa a gh'è vegnüa da e attivitæ du mercantesä d'i Italliæn, p'ou ciü Zeneixi, pé via d'a feliçe puxisiùn du portiu (in sciâ grande via setentriunäle de cummerciu intra u Catài e u levante europeu).

A l'avisu d'u storicu Heyd, u l'è Mangu-Timur-Khan (Mongka-Temur) ch'u permétte ai mercanti Zeneixi d'occüpä e tære dunde poi a se svilüppiâ a çitæ de Caffa, mettìnduse d'acordiu con liätri pe ch'i puréssan custruìvighe de ca' e di fùndeghi pe-e mercansìe.

I Zeneixi i scéglian, vexin a-e ruvinn-e de l'antìga Theodosia, à burgä de Kafà, paiséttu de pescuèi de puxisiùn custiéra invidiabile.

Resti de 'na furtificaçiùn zeneize a Caffa

A ciü pärte d'a storiugrafia a däta a fundasiùn zeneize de Caffa (che scinn-a a inchö a rèsta efetivamente oscüa) a nu primma du 1266, ben che quarche funte a riferisce de 'na presensa stabile zà diversi anni primma. A partî d'oua u nasce e u se svelüppa in müggiu d'ätre culònie zeneixi in tütta a Criméa, e a regiùn a riviâ a avèi, a sentî dî u Murzakevic, ben in miliùn d'anime.

A culònia, e, a röa, tütti i ätri insediamenti che pe' çirca 200 anni i gh'e orbitiàn in gìu, a l'aviâ avégniménti altèrni pe' acadimenti ciü o menu cunusciüi; mensiunemmu chi u mazzu du 1308, quande doppu 8 meixi de assediu da pärte de Toqtai Khan, i Zeneixi brûxan a çitæ pe' nu dâla in t'e man d'u suveràn tärtaru sö nemigu, e i scappan pe' mä, per poi turnä (nu tantu ciü tärdi) cu-u successure Uzbekh Khan.

Caffa, a "Reginn-a du Mä Grande", a l'è famusa anche pe i fünesti avegnimènti de'n'ätru assediu: cumme u l'a scrîtu Michel Balard, che rendemmu chi in tradusiùn zeneize, "a primma guæra biulògica a l'è nasciüa intra u 1346 e u 1347 sutta e miagge de inn-a culónia zeneize inscê rive du Mä Neigru". Difêti i sun i assedianti de Caffa, cun Jani Beg u sö cappu, che, pocu tempu primma d'êse custrèiti a levä l'assediu a-a çitæ, flagelæ da u morbu de prüxe pestìfere purtæ da l'estrêmu Levante ch'i an za taccô a Tann-a vegnìndune za da Sarai e Astracàn, i caccian cu e catapürte i sö surdatti mòrti appestæ indrentu a-e miagge da çitæ.

I cafioti cun a ciü gran sprescia i caccian i mòrti in mä, ma pe' ninte: e prüxe e a Yersinia pestis i 'ndiàn deré ai mercanti ch'i lascian u portiu in diresiùn du Punente, e qarcosa cumme a tersa pärte d'a gente d'Europa a ne muià.

Sta pärte de l'imensu mundu de culónie zeneixi, du quäle Caffa a l'è stæta un di çentri ciäve, a l'avià fin sulamenti cun l'invaxùn türca ottumann-a: a flotta de Keduk-Ahmet-Pascià a intra inte Caffa, vendüa da u Cumüne de Zena (pin de puffi gestiunäli) a u Bancu de San Zorzu da oramäi inn-a vintenn-a d'anni (doppu u bloccu du Bosfuru ch'u n'è vegnüu da-a fin de l'Imperu Bisantìn, intu 1453), u primmo de zûgnu du 1475.

Aministrativamente Caffa a dipendeiva da Pera e a l'æa guvernä da in cunsule zeneize faxente funsiuìn di cunsuli, puistae e capitagni du Populu de Zena in te in primmu mumentu, poi, cu a vegnüa di duxi perpetui, faxente in ta sustansia (sci bèn che nu in ta furma) e funsiuìn dügäli.

U se pö sensa puìa dî che, pe natüa de mercansìe, u nu ghe n'æa unn-a ch'a nu passesse pe u portiu de Caffa, ch'u l'ea ascì ün di ciü frequentæ pe cattä e vénde scciâvi. Da u puntu de vista d'i investimenti de capitäli in palanche e beni, a çitæ a l'è stæta ün d'i empori cumerciäli ciü ricchi e vivi d'u tardu mediu evu cun in declìn ch'u cumensiä cun a framentasiùn pulìtica du Levante cuntinentäle e a mancansa de següessa d'i traspórti intra u Mä Grande (Mä Neigru) e a Cinn-a (u Gattäiu, o Catai, scinn-a a Canbalìg, saieva a dì Pechìn).

Int'u periudu zeneize, sci cumme pói in te quellu türcu ottumàn, Caffa a l'è anche stæta sede de zécca.

Atri progetti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Caffa

Culegaménti esterni

• E monnæe de e colonnie zeneixi - Dario Ferro