Ucrainn-a

Da Wikipedia
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

A bandêa de l'Ucraìnn-a
A poxiçión de l'Ucraìnn-a in sciâ càrta giögràfica
Càrta fìxica de l'Ucraìnn-a

L'Ucraìnn-a (Україна in ucraìn, trasliteròu in Ukraïna, prononçiòu [ʊkrɐˈjinɐ]) a l'é 'n pàize de l'Eoröpa de l'èst, pe superfìcce o segóndo ciù grànde de tùtto o continénte.

Giögrafîa

L'Ucraìnn-a a confìnn-a co-a Rùscia a nòrd e a levànte, co-a Bielorùscia a nòrd, con Polònia, Slovàchia e Ungherîa a ponénte e con Romanîa e Moldàvia vèrso sùd, direçión inta quæ a l'é bagnâ da-o Mâ Néigro ascì. A sò superfìcce totâle a l'é de 603,628 km2 e a l'à 'na popolaçón de 41,2 milioìn de persónn-e[1], fæto pe-o quæ a l'é l'eutén pàize ciù grànde de l'Eoröpa. A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Kiev.

Stöia

O teritöio da modèrna Ucraìnn-a o l'é abitòu da ciù de 34.000 ànni. Into perîodo de l'Etæ de Mêzo, a zöna a l'êa o céntro da coltûa slâva òrientâle, co-a lìbera federaçión tribâle do Rus' de Kiev ch'a l'à formòu a bâze de l'identitæ naçionâle ucraìnn-a. Aprêuvo a-a sò spartiçión in vàrri prinçipâti ciù picìn e a-a devastaçión caxonâ da l'invaxón di móngoli, l'unitæ teritoriâle de l'àrea a l'é stæta pe vàrri sécoli contestâ e conbatûa tra diferénti naçioìn, tra e quæ gh'é stæta a confederaçión polàcco-litoànn-a, l'inpêro oustrìaco, l'inpêro òtomàn e o régno rùscio. Tra o XVII e o XVIII sécolo 'n etmanâto cosàcco o s'é svilupòu inte l'àrea, ma o l'é stæto pöi spartîo tra Polònia e inpêro rùscio. Inti ànni da rivoluçión rùscia, o l'é emèrso 'n moviménto da naçión ucraìnn-a pi-â sò outodeterminaçión, portàndo a-a creaçión da Repùbrica Popolâre Ucraìnn-a a-i 23 de zùgno do 1917. A Repùbrica Socialìsta Soviética Ucraìnn-a, creâ a-a fìn de quéllo ànno, a l'é stæta unn-a de fondatrîxi de l'Unión Soviética into 1922. O pàize o l'é diventòu tórna indipendénte into 1991, aprêuvo a-a chéita de l'URSS.

Depoî a sò indipendénsa, l'Ucraìnn-a a s'é diciarâ "stâto neotrâle"[2], creàndo 'na colaboraçión militâre limitâ co-a Rùscia e-e âtre naçioìn da Comunitæ di Stâti Indipendénti e inandiàndo i prìmmi ligàmmi co-a NATO ascì, into 1994. Into 2013, aprêuvo a-a decixón do govèrno do prescidénte Viktor Yanukovych de sospénde l'Acòrdio de Asociaçión tra l'Ucraìnn-a e l'Unión Eoropêa pe astrénze i ligàmmi econòmichi co-a Rùscia, a l'é incomensâ 'n'inportànte solevaçión do pòpolo, ciamâ Euromaidan, con dimostraçioìn e protèste duæ pe vàrri méixi ch'àn portòu a-o sccéuppo da coscì dîta Rivoluçión da Dignitæ, conclûza co-a fûga do Yanukovych e a creaçión de 'n nêuvo govèrno. 'Sti fæti chi són stæti a-a bâze da sucesîva anesción da Crimêa a-a Federaçión Rùscia into màrso do 2014 e a-o sccéuppo da Goæra do Donbas cóntra i separatìsti, suportæ da-a Rùscia, de aotoproclamæ Repùbriche Popolâri de Donetsk e de Luhansk. Quésto conflìtto, intròu pöco dòppo inte 'na fâze de stàllo, o l'é degeneròu into frevâ do 2022 con l'invaxón generalizâ do pàize da pàrte da Rùscia[3]. Atoalménte e trùppe rùsce òcupan anche a parte costêa de l'Ucraìnn-a ch'a s'estende da-a Crimêa scin'a-e repùbriche aotoproclamæ de Donetsk e Luhansk (zöna da çitæ de Mariupol, Meritopol e Berdjansk).

Economîa e polìtica

L'Ucraìnn-a a l'é 'n pàize in vîa de svilùppo, a-o 74° pòsto in sciâ scâ de l'Ìndice de Svilùppo Umâno. O l'é o pàize ciù pövou de l'Eoröpa, colpîo da 'n âto tàscio de povertæ e da 'n âto livéllo de coruçión[4][5]. A ògni mòddo, gràçie a-a grànde disponibilitæ de tære agrìcole, a l'é un di ciù inportànti produtoî de gràn a-o móndo[6][7]. L'Ucraìnn-a a l'é 'na repùbrica unitâia, òrganizâ segóndo 'n scistêma de tîpo sêmi-prescidençiâle. O pàize o fa pàrte de Naçioìn Unîe, do Conséggio d'Eoröpa, de l'OCSE, de l'Òrganizaçión GUAM, do Trîo Asociòu e do Triàngolo de Lublìn. Pe de ciù, a partî da-o 1° zenâ do 2016, l'Ucraìnn-a a l'é intrâ inte unn-a de àree DCFTA de lìbero scàngio con l'Unión Eoropêa[8]. L'Ucraìnn-a a l'à formalmente domandòu a-i 28 de Frevâ do 2022 de deventâ sùbito ménbro de l'Unión Eoröpêa cómme reaçión a l'invaxón, ma a seu richiesta a l'é stæta refuâ[9]. A l'8 de arvì do 2022, però, into mentre che a prescidénte da Comisción de l'Unión Europêa, Ursula von der Leyen, a fâva 'na vìxita a-o prescidente de l'Ucraìnn-a Volodymyr Selenskyj a Kiew, l'é nasciûa tórna a poscibilitæ de comensâ in processo pe intrâ inte l'Unión[10].

Nòtte

  1. (UKEN) Stìmma da popolaçión a-o 1° de zenâ do 2022 (XLS), in sce ukrstat.org. URL consultòu o 2 màrso 2022., Crimêa esclûza
  2. (EN) Declaration of State Sovereignty of Ukraine, Verkhovna Rada. URL consultòu o 2 màrso 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 27 seténbre 2007).
  3. https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/23/ukraine-russia-news-crisis-latest-live-updates-putin-biden-europe-sanctions-russian-invasion-border-troops
  4. (EN) Next to Kyrgyzstan and Djibouti - Ukraine's Results in Corruption Perceptions Index 2019, Transparency International. URL consultòu o 24 frevâ 2022.
  5. (EN) Bohdan Ben, Why Is Ukraine Poor? Look To The Culture Of Poverty, in sce voxukraine.org. URL consultòu o 24 frevâ 2022.
  6. (EN) Ukraine becomes world's third biggest grain exporter in 2011 - minister, in sce blackseagrain.net, 20 zenâ 2012. URL consultòu o 24 frevâ 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 31 dexénbre 2013).
  7. (EN) World Trade Report 2013 - Factors shaping the future of world trade, World Trade Organization. URL consultòu o 24 frevâ 2022.
  8. (EN) Ukraine - Trade - European Commission, in sce ec.europa.eu. URL consultòu o 2 màrso 2022.
  9. https://www.ndtv.com/world-news/ukrainian-president-volodymyr-zelensky-appeals-for-immediate-european-union-membership-for-ukraine-2794361
  10. https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/news/statement-president-von-der-leyen-ukrainian-president-zelenskyy-occasion-presidents-visit-kyiv-2022-04-08_en

Bibliografîa

Âtri progètti

Colegaménti estèrni

Contròllo de outoritæVIAF (EN123791201 · ISNI (EN0000 0001 2358 7973 · LCCN (ENn81017756 · GND (DE4061496-7 · BNF (FRcb11865672n (data) · BNE (ESXX451278 (data) · NDL (ENJA00573982 · WorldCat Identities (ENn81-017756