Promemöia de Budapest
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
| Promemöia de Budapest | |
|---|---|
 I prescidénti Bill Clinton (USA), Boris Yeltsin (UdSSR) e Leonid Kravchuk (Ucraìnn-a) into giórno da fìrma do promemöia | |
| Tîpo | tratâto de tùtti i pàixi seròu |
| Contegnûo | soluçión de l'URSS e dezàrmo nucleâre |
| Fìrma | 5 de dexénbre do 1994 |
| Pòsto | Bùdapest |
| Poxitîvo da-o | 5 de dexénbre do 1994 |
| Pàrte |  Ucraìnn-a Rùscia Stati Unïi.svg){kind=small} Régno Unîo
|
| Firmatâi | Leonid Kučma Boris El'cin Bill Clinton John Major |
| Depoxitâio | Govèrno de l'Ucraìnn-a |
| Léngoe | Ingléize, Rùscio, Ucraìn |
O Promemöia in scê garançîe de seguéssa in relaçión a l'adexón de l'Ucrainn-a a-o tratâto de no-espansción de àrme nucleâri, ciù senpliceménte conosciûo cómme promemöia de Bùdapest da-o nómme da capitâle ungheréize dond'o l'é stæto firmòu, o l'é 'n acòrdo, firmòu a-i 5 de Dexénbre do 1994 e registròu a-i 2 d'Òtóbre do 2014[1] fra Rùscia, Stâti Unîi, Régno Unîo e Ucraìnn-a, co-o quæ st'ùrtima, con l'aderî a-o tratâto de no-espansción nucleâre, co-o protocòllo de Lisbónn-a di 23 de Màzzo do 1992 a l'à formalizòu a conségna de àrme nucleâri che gh'êa in sciô sò teritöio dòppo che l'URSS a s'é desfâ.
Con sto promemöia l'Ucraìnn-a a l'à avûo de aseguaçioìn da-a Rùscia e da-i âtri ch'àn firmòu o tratâto in sciâ sò seguéssa, indipendénsa e integritæ do teritöio. A despêto da denónçia da pàrte do Govèrno de Kîev da violaçión do promemöia da pàrte de Mósca scìnn-a da l'invaxón rùscia da Crimêa into 2014[2], no gh'é 'n acòrdo specìfico in sciâ natûa de consegoénse de sta violaçión, perché ni i Stâti Unîi àn promìsso in mòddo ciæo 'n arénbo ilimitòu ni garançîe de 'n intervénto dirètto[3], ni o Régno Unîo o l'à credûo che ghe fîse i estrêmi pò-u casus fœderis[4].
Stöia
Scìnn-a quànde l'Ucraìnn-a a no l'à renonçiòu a-e àrme nucleâri che gh'êa in sciô sò teritöio, a gh'àiva a tèrsa scòrta d'àrme nucleâri ciù grànde do móndo, da quæ l'Ucraìnn-a a gh'àiva o contròllo fìxico ma nisciùn contròllo in sce cómme dêuviâle. A Rùscia a controlâva i còdici necesâi pe fâ fonçionâ e àrme nucleâri pe mézzo do Permissive Action Link e o scistêma de comàndo e contròllo rùscio. Ofiçialménte, st'àrme êan controlæ da-a Comunitæ di Stâti Indipendénti. A Biêlorùscia a gh'àiva sôlo di lanciamìsili mòbili e o Kazàkistan o l'àiva decîzo de dâ a-a spedîa e sò bónbe atòmiche e i sò mìsili a-a Rùscia.
Contegnûo de l'acòrdo
O promemöia inta sò premìssa o dîxe che l'Ucraìnn-a a l'à aderîo a-o tratâto Start (co-o protocòllo de Lisbónn-a di 23 de Màzzo do 1992), e cómme stâto no-nucleâre (non nuclear weapon state) a s'é inpegnâ a eliminâ (eliminate) e àrme nucleâri do sò teritöio, ma dæto ch'a no poéiva pensâ lê a-a distruçión pe mancànsa de dinæ. a l'à trasferîe a-a Federaçión Rùscia co-o perfeçionâ coscì o provediménto con coséggio màscimo a Râda di 16 de Novénbre do 1994.
O contegnûo do promemöia, ch'o l'é inte 6 pónti, o prevédde chi-â Rùscia, i Stâti Unîi e o Règno Unîo són d'acòrdio de:
- Rispetâ l'indipendénsa e a sovranitæ Ucraìnn-a inti confìn ch'a l'àiva alôa.
- Astegnîse da-a minàccia e da l'ûzo da fòrsa cóntra l'integritæ teritoriâle e l'indipendénsa polìtica de l'Ucraìnn-a, fêua chò-u câxo de l'aotodiféìza e a tùtti i mòddi d'acòrdio co-a Càrta de l'ONU.
- Astegnîse da-o dêuvia a presción econòmica in sce l'Ucraìnn-a pe infloensâ a sò polìtica.
- Inpegnâse a domandâ 'n'açión do Conséggio de Seguéssa de Naçioìn Unîe pe portâ ascisténsa a l'Ucraìnn-a into câxo ch'a fîse vìtima ò ògètto de minàccia de 'n àtto d'agresción con l'utilìzzo de àrme nucleâri.
- Astegnîse da-o dêuviâ e àrme nucleâri cóntra l'Ucraìnn-a, fêua chò-u câxo into quæ a l'é a mæxima Ucraìnn-a, in colaboraçión ò aleànsa co-in Stâto ch'o gh'à e àrme nucleâri, a-atacâ un di Stâti firmastâi, i sò teritöi ò quélli che ne dipéndan, e sò fòrse armæ ò i sò aleæ.
Pe de ciù, Ucraìnn-a, Rùscia, Stâti Unîi e Régni Unîo s'inpégnan a consultâ e âtre pàrte interesæ dónde nascésan scitoaçioìn che poriéivan creâ 'n problêma in relaçión a quell'inpégno[5].
Consegoénse
Inta crîxi da Crimæa do 2014, l'Ucraìnn-a a l'à aregordòu sto promemöia a-a Rùscia ch'a s'êa inpegnâ a rispetâ i confìn ucraìnn-i e a-i âtri firmatâi che s'êan inpegnæ liâtri ascì che l'invaxón rùscia da penîzoa a violâva i sò dovéi vèrso l'Ucraìnn-a pe quéllo che dîva o promemöia e a l'êa 'na ciæa violaçión da sovranitæ e de l'integritæ teritoriâle de l'Ucraìnn-a[6][7].
In càngio, segóndo a Rùscia, o promemöia, ch'o no l'êa stæto confermòu, o no l'àiva nisciùnn-a validitæ giurìdica, e o poéiva êse sôlo conscideròu cómme 'n papê diplomàtico co-in càngio de promìsse fra e pàrte. Pe de ciù, i inpégni pigiæ da-a Rùscia co-o mæximo papê no poéivan êse aplicæ a-o regìmme vegnûo dòppo a depoxiçión violénta do Prescidénte Viktor Janukovyč. Defæti, da-a rivoluçión Ucraìnn-a saiæ vegnûo fêua 'n nêuvo Stâto co-o quæ a Rùscia a no l'àiva firmòu acòrdi legâli òbligatöi. In sciâ fìn, o promemöia o l'êa stæto violòu da l'Ucraìnn-a quànde, into 1995, a l'àiva abolîo a costituçión do 1992 da Repùblica outònoma de Crimêa co-a decixón de 'na pàrte sôla, sénsa prìmma consultâse co-î âtri Stâti firmatâi, cómme in càngio esplicitaménte prevìsto da l'ùrtimo pónto do mæximo[8].
Sucescivaménte a-o promemöia, o tratâto d'amiciçia ruscio-ucraìn do 1997 o stabilîva l'inviolabilitæ di confìn existénti, o rispètto de l'integritæ teritoriâle e l'inpégno a no dêuvia o pròpio teritöio pe danezâ a seguéssa de l'âtro, ascì se Rùscia e Ucraìnn-a, a cónti fæti, no àivan fisòu in mòddo ciæo di confìn e o tratâto mæximo, pe de ciù, o no l'é stæto confermòu da-a Rùscia[9][10]. O tratâto in sciô confìn de stâto ruscio-ucraìn do 2003, firmòu da l'alôa Prescidénte Kuchma e da-o Vladimir Putin, o stabilîva chò-u confìn ruscio-ucraìn o saiæ stæto definîo "con l'andâ aprêuvo a-a lìnia ch'a divìdde i teritöi statâli de pàrte do Tratâto da-o pónto dónde i confìn statâli de Ucraìnn-a, Rùscia e Biêlorùscia s'incóntran scinn'a-o pónto mìsso in sciâ costêa do Górfo de Taganròg"[9][10][11]. A Rùscia, pe de ciù, a l'à riconosciûo i confìn ucraìn existénti e a sò inviolabilitæ a-o moménto da-a formaçión da Comunitæ di Stâti Indipendénti inte l'àbito do Stâto Comùn (Commomwealth) coscì formòu[10][12].
O Promemöia de Bùdapest o l'é stæto ancón violòu da-a Rùscia quànde a l'à invâzo l'Ucraìnn-a into Frevâ do 2022[13].
Nòtte
- ↑ (EN) Memorandum on security assurances in connection with Ukraine’s accession to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons, in sce treaties.un.org. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ (EN) David S. Yost, The Budapest Memorandum and Russia's intervention in Ukraine, in International Affairs, vol. 91, n. 3, Màzzo 2015, pp. 515-538.
- ↑ (EN) Brooklyn Neustaeter, What is the Budapest Memorandum and how does it impact the current crisis in Ukraine?, in sce ctvnews.ca, 3 màrso 2022. URL consultòu o 2 màzzo 2024 (archiviòu da l'url òriginâle o 30 agósto 2022).
- ↑ (EN) James Landale, Ukraine crisis: What’s at stake for the UK?, in sce bbc.com, 30 zenâ 2022. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ (EN) Memorandum on security assurances in connection with Ukraine’s accession to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (PDF), in sce treaties.un.org. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ (EN) Office of the Press Secretary, Readout of President Obama’s Call with President Putin, in sce whitehouse.gov. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ (EN) Washington Post Editorial Board, Condemnation isn’t enough for Russian actions in Crimea, in sce washingtonpost.com. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ (EN) Ukraine: relevance of 'Budapest Memorandum' to Crimea crisis and other facts you didn’t know, in sce sputniknews.com, 5 màrso 2014. URL consultòu o 2 màzzo 2024 (archiviòu da l'url òriginâle l'8 dexénbre 2015).
- ↑ 9,0 9,1 (IT) Perché la proposta di pace catto-rosso-bruna è credibile solo per Putin, in sce ilfoglio.it. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 (IT) Cosa sono i "confini del 1991" e cosa centra la guerra tra Ucraina e Russia, in sce it.insideover.com. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ (IT) L'Ucraina non ha mai registrato i propri confini con la Russia? Ecco perché questa notizia è falsa, in sce open.online. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ (EN) Agreements establishing the Commonwealth of Independent States, in sce venice.coe.int. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
- ↑ (IT) Tradito il Memorandum di Budapest: quando l'Ucraina rinunciò al nucleare in cambio dell'indipendenza, in sce ilmessaggero.it. URL consultòu o 2 màzzo 2024.
Âtri progètti
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce promemöia de Budapest
