Norveggia

Modìfica colegaménti
Da Wikipedia
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Norvéggia
Norvéggia – Bandiera Norvéggia - Stemma
(NO) Alt for Norge
(LIJ) Tùtto pi-â Norvéggia
Norvéggia - Localizzazione
Norvéggia - Localizzazione
Dæti aministratîvi
Nómme conplêto Régno de Norvéggia
Nómme ofiçiâ Kongeriket Norge (bokmål)
Kongeriket Noreg (nynorsk)
Norgga gonagasriika (sami do nòrd)
Vuona gånågisrijkka (sami de Lule)
Nöörjen gånkarïjhke (sami do sùd)
Léngoe ofiçiæ Norvegéize (inte variànte bokmål e nynorsk)
Sami[1][Nòtta 1]
Capitâle Oslo  (702 543 ab. / 2022)
Polìtica
Fórma de govèrno Monarchîa parlamentâre
Rè Harald V de Norvéggia
Minìstro de Stâto Jonas Gahr Støre
Indipendénsa Da-a Svéçia into 1905
Intrâ inte l'ONU 27 de novénbre 1945[Nòtta 2]
Superfìcce
Totâle 385 207[2][Nòtta 3] km² (62º)
% de ægoe 6%
Popolaçión
Totâle 5 488 984[3] ab. (2023) (119º)
Denscitæ 14,25 ab./km²
Tàscio de créscita 1,19% (2015) [4]
Nómme di abitànti Norvegéixi
Giögrafîa
Continénte Eoröpa
Confìn Svéçia, Finlàndia, Rùscia
Fûzo oràrio UTC +1 (+2 in stæ)
Economîa
Valûta Corónn-a norvegéize
PIL (nominâle) 434 937[5] milioìn de $ (2018 stìmma) (28º)
PIL pro capite (nominâle) 81 694[5] $ (2018 stìmma) (4º)
PIL (PPA) 395 867[5] milioìn de $ (2018 stìmma) (44º)
PIL pro capite (PPA) 74 356[5] $ (2018 stìmma) (6º)
ISU (2016) 0,957 (tànto âto) (1º)
Feconditæ 2,0 (2010)[6]
Vàrie
Codici ISO 3166 NO, NOR, 578
TLD .no
Prefìsso tel. +47
Sigla autom. N
Inno naçionâ Ja, vi elsker dette landet
Fèsta naçionâ 17 de màzzo
Norvéggia - Mappa
Norvéggia - Mappa
Inta màppa són esclûxi i teritöi d'otramâ.
  1. ↑ O finlandéize o l'é a léngoa ofiçiâ inte 'n comùn norvegéize.
  2. ↑ A l'é un di 51 Stâti ch'àn dæto vìtta a l'ONU into 1945.
  3. ↑ Inclûze e Svalbard e Jan Mayen.
Màppa polìtica da Norvéggia ch'a conprénde l'arcipélago de Svalbard e l'îzoa de Jan Mayen ascì
Evoluçión stòrica
Stâto precedénte bandêa Svéçia-Norvéggia
bandêa Regìmme de Quisling (da-o 1942 a-o 1945)
 

A Norvéggia (Norge[7] ò Noreg[8] in norvegéize, prononçiòu [ˈnɔ̂rɡə][9]), conosciûa ofiçialménte cómme Régno de Norvéggia (Kongeriket Norge[7] ò Kongeriket Noreg[8][10]), a l'é 'n pàize de l'Eoröpa do nòrd.

Giögrafîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

A Norvéggia a l'é formâ sorviatùtto da-e pàrte de ponénte e setentrionâle da penîzoa scandìnava ciù dötréi teritöi tra i quæ, in particolâ, se pêuan aregordâ l'îzoa àrtica de Jan Mayen e l'arçipélago de Îzoe Svalbard. Pe de ciù l'îzoa de Bouvet, inta región subantàrtica, a l'é 'na dipendénsa da Norvéggia ascì. A naçión a l'à de rivendicaçioìn in scî doi teritöi antàrtichi de l'Îzoa de Pêo I e da Tæra da Regìnn-a Maud. A l'à 'n'àrea totâle de 385.207 km2 e, a-o zenâ do 2022, a sò popolaçión a l'êa de 5.425.270 persónn-e[11][12].

A confìnn-a co-a Svéçia, a levànte, pe bén 1.619 km e con Finlàndia e Rùscia a nòrd-èst. A l'à afaciâ in sciô stréito do Skagerrak a sùd, pe mêzo do quæ a l'é separâ da Danimàrca e Régno Unîo. A Norvéggia a l'à 'n'estéiza rîva in sce l'Òcéano Atlàntico e o Mâ de Barents. A prezénsa do mâ a l'infloénsa bén bén o clìmma norvegéize, ch'o l'à de tenperatûe ciù mîti lóngo e sò còste (tànto che inta néutte polâre a-o nòrd de spésso són sôvia i zêro gràddi) e ciù fréide a l'intèrno, scibén che rèstan ciù âte de quélle de âtri lêughi a-a mæxima latitùdine. L'infloénsa do mâ a l'é ànche a càoza da tànta ægoa e néive ch'a càzze in sciô teritöio norvegéize.

A capitâle da Norvéggia, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Òslo; e âtre çitæ ciù inportànti són Bergen, Trondheim e Stavanger.

Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]

O régno de Norvéggia o l'é stæto costitoîo inte l'ànno 872 da l'unión de vàrri stâti ciù picìn, restàndo dónca 'na naçión indipendénte pe ciù de 1.150 ànni. Tra o 1537 e o 1814 o l'à fæto pe cóntra pàrte da Danimàrca-Norvéggia e, da quéllo ànno scìnn-a-o 1905, de 'n'unión personâ co-o régno de Svéçia. A-o sccéuppo da Prìmma Goæra Mondiâle a Norvéggia a l'à diciaròu a sò neotralitæ, evitàndo e devastaçioìn do conflìtto. A despæto de 'n'âtra diciaraçión de neotralitæ fæta a l'inìçio da Segónda Goæra Mondiâle, inte l'arvî do 1940 a naçión a l'à subîo l'invaxón da Germanîa nazìsta, co-a sò òcupaçión ch'a l'é duâ scìnn-a-a fìn da goæra.

A-a giornâ d'ancheu o rè de Norvéggia o l'é l'Harald V da cazàdda de Glücksburg; o prìmmo minìstro o l'é pe cóntra o Jonas Gahr Støre, nominòu inte l'ànno 2021.

Economîa e polìtica[modìfica | modìfica wikitèsto]

A Norvéggia a l'à svilupòu 'n fórte stâto sociâle, in sciâ bâze do coscì dîto modéllo nòrdico, ch'o garantìsce 'n'ascisténsa sanitâia universâle e 'n'educaçión, livéllo universcitâio inclûzo, de bàdda a tùtti i sò çitadìn[13]. O stâto o consèrva de inportànti parteçipaçioìn in di setoî industriâli ciâve pi-â sò economîa, spécce rigoardànti e grénde vivàgne de petròlio, gàzzo naturâle, minerâli, legnàmme, pescòu e ægoa da béive. L'indùstria do petròlio a costitoìsce ciù ò mêno 'n quàrto do PIL da naçión[14], co-a sò estraçión ch'a l'é coscì inportànte che, a livéllo pro capite, a Norvéggia a l'é o produtô ciù inportànte fêua di pàixi do Levànte[15][16]. A naçión a l'à o quàrto rédito pro capite ciù âto do móndo, segóndo a Bànca Mondiâle e l'IMF[17], ò l'unzén, cómme inta scâ da CIA agiornâ a-o 2017[18], into câxo séggian pigiæ in conscideraçión i sò domìnni e-e sò dipendénse ascì. A Norvéggia a l'à o ciù grànde fóndo sovràn do móndo, o quæ o l'à 'n valô de 1.400 miliàrdi de dòlari[19].

A naçión a l'é a-o prìmmo pòsto inta clasìfica globâle de l'Ìndice de Svilùppo Umâno a partî da-o 2009, óltre che tra o 2001 e o 2006 ascì[20], poxiçión ch'a rèsta pægia ànche into câxo ch'o vegnìsse conscideròu l'ìndice corètto pe-e dizegoaliànse (a-o 2018)[21]. Inte l'ànno 2017 a l'é stæta diciarâ naçión ciù felîçe a-o móndo segóndo o World Happiness Report[22] e d'ancheu a l'é a-o prìmmo pòsto inti ìndichi de libertæ[23] e democraçîa[24], óltre a avéi un di livélli de criminalitæ ciù bàssi do móndo[25].

A Norvéggia a l'é 'na monarchîa costituçionâle e unitâia, co-a tradiçionâle separaçión di potêri tra Parlaménto (Stortinget), Conséggio de Stâto (Statsrådet) e Màscima Córte (Høyesterett), segóndo quànte o l'é stabilîo in costituçión za da-o 1814. O teritöio norvegéize o l'é spartîo tra doî livélli aministratîvi, ö sæ e contêe e i comùn. O pòpolo Sami o l'à 'n çèrto gràddo de aoto-determinaçión e contròllo in scê sò tære pe mêzo de 'n pròpio parlaménto e de l'Àtto do Finnmark. A Norvéggia a l'à di stréiti ligàmmi con l'Unión Eoropêa e i Stâti Unîi e a l'é un di ménbri fondatoî de Naçioìn Unîe, do Conséggio d'Eoröpa, da NATO, de l'EFTA, do Tratâto Antàrtico e do Conséggio Nòrdico. A l'é un di ménbri do Spàçio Econòmico Eoropêo, da WTO, de l'OECD e de l'Àrea Schengen ascì.

Galerîa d'inmàgine[modìfica | modìfica wikitèsto]

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

  1. ↑ (NB) Lars S. Vikør, Ernst Håkon Jahr e Mikkel Berg-Nordlie, Språk i Norge, in Store norske leksikon, 28 agòsto 2020. URL consultòu o 24 novénbre 2022.
  2. ↑ (EN) Arealstatistics for Norway 2019, Kartverket, mapping directory for Norway, 2019. URL consultòu o 24 novénbre 2022.
  3. ↑ (EN) Population, 2023-01-01, Statistics Norway, 1º zenâ 2023. URL consultòu o 2 màrso 2023.
  4. ↑ (EN) Population growth rate, CIA World Factbook. URL consultòu o 17 màrso 2015.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (EN) World Economic Outlook Database, April 2019, Fóndo Monetâio Internaçionâle. URL consultòu o 24 novénbre 2022.
  6. ↑ (EN) Tàscio de fertilitæ into 2010, in sce data.worldbank.org. URL consultòu o 12 frevâ 2013.
  7. ↑ 7,0 7,1 Inta grafîa ciamâ Bokmål
  8. ↑ 8,0 8,1 Inta grafîa ciamâ Nynorsk
  9. ↑ Norga in Sami do nòrd, Vuodna in Sami de Lule, Nöörje in Sami do sùd, Norja in Kven
  10. ↑ Norgga gonagasriika in Sami do nòrd, Vuona gånågisrijkka in Sami de Lule, Nöörjen gånkarïjhke in Sami do sùd, Norjan kuninkhaanvaltakunta in Kven
  11. ↑ (NO) Arealstatistics for Norway 2019, Kartverket. URL consultòu l'11 arvî 2022 (archiviòu da l'url òriginâle l'8 zùgno 2019).
  12. ↑ (NO, EN) Population 1 January 2022, Kartverket. URL consultòu l'11 arvî 2022.
  13. ↑ (EN) Norwegian Society / Living in Norway, in sce studyinnorway.no. URL consultòu o 10 arvî 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 21 màrso 2018).
  14. ↑ (EN) Statistics Norway raises '07 GDP outlook, cuts '08, in sce uk.reuters.com, 6 seténbre 2007. URL consultòu o 10 arvî 2022.
  15. ↑ (EN) Country Comparison: Crude oil - production, in sce cia.gov. URL consultòu o 10 arvî 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 7 màrso 2017).
  16. ↑ (EN) Country Comparison: Natural gas - production, in sce cia.gov. URL consultòu o 10 arvî 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 15 màrso 2016).
  17. ↑ (EN) The World's Richest Countries, in sce forbes.com. URL consultòu o 10 arvî 2022.
  18. ↑ (EN) The World Factbook, Central Intelligence Agency Library. URL consultòu o 10 arvî 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 1º dexénbre 2020).
  19. ↑ (EN) NBIM - Market value, in sce nbim.no. URL consultòu o 10 arvî 2022.
  20. ↑ (EN) Human development indices 2008 (PDF), in sce hdr.undp.org, 18 dexénbre 2008. URL consultòu o 10 arvî 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 19 dexénbre 2008).
  21. ↑ (EN) Human Development Report 2019: Beyond income, beyond averages, beyond today: Inequalities in human development in the 21st century (PDF), United Nations Development Programme, p. 22. URL consultòu o 10 arvî 2022.
  22. ↑ (EN) Jennifer Rankin, Happiness is on the wane in the US, UN global report finds, in sce theguardian.com, 20 màrso 2017. URL consultòu l'11 arvî 2022.
  23. ↑ (EN) Countries and Territories, Freedom House. URL consultòu l'11 arvî 2022.
  24. ↑ (EN) Democracy Index 2016, in sce eiu.com. URL consultòu l'11 arvî 2022.
  25. ↑ (EN) Norway has another year with few murders, in sce thelocal.no, 5 zenâ 2016. URL consultòu l'11 arvî 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 4 seténbre 2019).

Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Colegaménti estèrni[modìfica | modìfica wikitèsto]

Contròllo de outoritæVIAF (EN) 155855229 · ISNI (EN) 0000 0001 2298 9524 · LCCN (EN) n79021528 · GND (DE) 4042640-3 · BNF (FR) cb11865124d (data) · BNE (ES) XX451946 (data) · NDL (EN, JA) 00568689 · WorldCat Identities (EN) n79-021528
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Norveggia&oldid=242152"