Romania

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

A bandêa da Romanîa

A poxiçión da Romanîa in sciâ càrta giögràfica

Càrta fìxica da Romanîa

A Romanîa (România in romêno, prononçiòu [romɨˈni.a]) a l'é 'n pàize de l'Eoröpa ch'o se trêuva a-a croxêa tra e pàrte centrâle, òrientâle e sùd-òrientâle do continénte.

Giögrafîa

A Romanîa a confìnn-a co-a Bulgarîa a sùd, l'Ucraìnn-a a nòrd, l'Ungherîa a ponénte, a Sèrbia a sùd-òvest, a Moldàvia a levànte e a l'é bagnâ da-o Mâ Néigro a sùd-èst. O teritöio romêno o l'à 'n clìmma sorviatùtto de tîpo tenpiòu-continentâle, 'n'àrea totâle de 238,397 km² e 'na popolaçión de ciù ò mêno 19 milioìn de persónn-e. A l'é dónca o dozén pàize ciù grànde e o sèsto ciù popolôzo tra quélli che fan pàrte de l'Unión Eoropêa. A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Bucarest (București); e âtre çitæ ciù grénde són Iași, Cluj-Napoca, Timișoara, Constanța, Craiova, Brașov e Galați.

O segóndo sciùmme ciù lóngo do continénte, o Danùbio, o nàsce inta forèsta néigra, in Germània, e, depoî avéi atraversòu l'Eoröpa pe 2.857 km, o sciòrte into Mâ Néigro in teritöio romêno, dónde o fórma 'n làrgo dèlta. Inti Mónti Carpàççi, i quæ atravèrsan o pàize da nòrd a sùd-òvest, o se trêuva o Mónte Moldoveanu che, co-i sò 2.544 mêtri, o l'é o pónto ciù âto da Romanîa.

Stöia

A Romanîa a s'é formâ into 1859 aprêuvo a l'unión personâ di doî prinçipâti de Moldàvia e de Valàcchia. O nêuvo stâto, ciamòu ofiçialménte Romanîa a partî da-o 1866, o l'à goagnòu l'indipendénsa da l'Inpêro òtomàn into 1877. Inta Prìmma Goæra Mondiâle, doî ànni depoî a diciaraçión de neotralitæ do 1914, a Romanîa a l'à decîzo de intrâ in goæra insémme a-a Triplîxe Intéiza. Dæta a vitöia in quélla goæra Bucòvina, Besaràbia, Transilvanîa e pàrte de Banâto, Crișana e Maramureș són diventæ pàrte do Régno de Romanîa.

Into zùgno-agósto do 1940, cómme consegoénsa do Pàtto Molotov-Ribbentrop e do Segóndo arbitròu de Viénna, a Romanîa a l'é stæta costréita a cêde a Besaràbia e a Bucòvina setentrionâle a l'Unión Soviética e a Transilvanîa do Nòrd a l'Ungherîa. Into méize de novénbre de quéllo ànno, a Romanîa a l'à sotoscrîto o Pàtto Tripartîo e, dónca, into zùgno do 1941 a l'é intrâ inta Segónda Goæra Mondiâle co-e poténse de l'Àsse, conbatténdo cóntra l'Unión Soviética scìnn-a l'agósto do 1944, quànde a l'é pasâ co-i Aleæ, ricuperàndo o contròllo da Transilvanîa do Nòrd ascì. Depoî a goæra, aprêuvo a l'òcupaçión de l'Armâ Róssa, a Romanîa a l'é diventâ 'na repùbrica socialìsta e un di ménbri do Pàtto de Varsàvia. Co-a rivoluçión do 1989 a naçión a l'à incomensòu a sò tranxiçión vèrso a democraçîa e 'n'economîa de mercòu.

Economîa e polìtica

A Romania a l'é 'n pàize in vîa de svilùppo co-în'economîa a âto rédito, a-o 49° pòsto inta clasìfica globâle de l'Ìndice de Svilùppo Umâno. A sò economîa a l'é a 47° ciù grànde do móndo pe PIL nominâle. A naçión a l'à avûo 'na lèsta cresciànsa econòmica inti ànni 2000, co-a sò economîa che a-a giornâ d'ancheu a l'é bazâ sorviatùtto in scî servìççi. Pe de ciù, a l'é 'n inportànte produtô de machinâi e energîa elétrica pe mêzo de inpréize cómme Dacia e OMV Petrom.

A Romania a l'é pàrte de Naçioìn Unîe scìnn-a da-o 1955, da NATO da-o 2004 e de l'Unión Eoropêa a partî da-o 2007. A ciù pàrte da popolaçión da naçión a l'é d'etnîa romêna, de religión ortodòssa e a pàrla o romêno, 'na léngoa romànsa.

Bibliografîa

• (EN) Vlad Georgescu, The Romanians: A History, Ohio State University Press, 1991, ISBN 0-814-20511-9.
• (EN) Keith Hitchins, Rumania 1866-1947, Clarendon Press, 1994, ISBN 0-198-22126-6.
• (EN) Kurt W. Treptow e Marcel D. Popa, Historical Dictionary of Romania, Scarecrow Press, 1996, ISBN 0-810-83179-1.
• (EN) Ioan Aurel Pop, Romanians and Romania: A Brief History, East European Monographs, 1999, ISBN 0-880-33440-1.
• (EN) Susana Andea, History of Romania: Compendium, Romanian Cultural Institute, 2006, ISBN 97-37-78412-X.
• (EN) Keith Hitchins, A Concise History of Romania, Cambridge University Press, 2014, ISBN 0-521-87238-3.
• (EN) Steve Fallon, Mark Baker e Anita Isalska, Lonely Planet Romania, 5ª ed., Lonely Planet, 2017, ISBN 88-59-23888-9.
• (EN) Insight Guides, Insight Guides Romania, 2ª ed., APA Publications, 2019, ISBN 1-789-19095-9.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Romania

Colegaménti estèrni

• (RO, EN, FR) Scîto ofiçiâ do govèrno, in sce gov.ro. URL consultòu o 6 arvî 2022.
• (RO, EN) Scîto ofiçiâ do prescidénte, in sce presidency.ro. URL consultòu o 6 arvî 2022.
• (RO, EN, FR) Scîto ofiçiâ do Càmia di Deputæ, in sce cdep.ro. URL consultòu o 6 arvî 2022.
• (RO, EN) Scîto ofiçiâ do Senâto, in sce senat.ro. URL consultòu o 6 arvî 2022.