Estònia

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

A bandêa de l'Estònia

A poxiçión de l'Estònia in sciâ càrta giögràfica

Càrta fìxica de l'Estònia

L'Estònia (Eesti in èstone, prononçiòu [ˈeːsʲti]), conosciûa ofiçialménte cómme Repùbrica d'Estònia (Eesti Vabariik in èstone, prononçiòu [ˈeːsʲti]), a l'é 'n pàize de l'Eoröpa scitoòu inta región bàltica.

Giögrafîa

L'Estònia a l'é unn-a de træ naçioìn bàltiche e a confìnn-a co-a Letònia a sùd e co-a Rùscia, pi-â ciù pàrte pe mêzo do Lâgo Peipus, a levànte. A nòrd a l'é bagnâ da-o Górfo de Finlàndia, o quæ a sepâra da-o stâto finlandéize, e a ponénte da-o Mâ Bàltico, ch'a sepâra da-a Svéçia. O teritöio èstone o l'é formòu da 'na pàrte de tærafèrma, da-e dôe grénde îzoe de Saaremaa e de Hiiumaa, e da âtre 2.200 îzoe e izoöti lóngo a còsta de levànte do Mâ Bàltico, pe 'n'àrea totâle de 45.339 km² e 'na popolaçión de 1,3 milioìn.

A capitâle de l'Estònia, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Tallinn; e âtre çitæ ciù inportànti són Tartu e Narva. A léngoa èstone a l'é quélla ofiçiâ do pàize e léngoa moæ da ciù pàrte da popolaçión, óltre che segónda léngoa finnìca ciù parlâ a-o móndo.

Stöia

A prezénsa de l'òmmo inte tære dónde òua gh'é o modèrno stâto èstone a l'é docomentâ za da-o X milénio prìmma de Crìsto. Inte l'etæ de mêzo a popolaçión do pòsto a l'é stæta unn-e de ùrtime de l'Eoröpa a abandonâ a religión pagànn-a e a convertîse a-o cristianêximo aprêuvo a-a croxâ livoniànn-a, vosciûa da-i pàppi into sécolo XIII. Depoî sécoli de domìnio de l'órdine teotònico, da Danimàrca, da Svéçia e de l'inpêro rùscio, o l'à incomensòu a svilupâse 'n sénso de identitæ naçionâle èstone vèrso a meitæ do sécolo XIX. Quésto o l'à portòu, a-i 24 de frevâ do 1918 a-a diciaraçión d'indipendénsa de l'Estònia da-a repùbrica rùscia e da l'inpêro tedèsco e, depoî a fìn da Prìmma Goæra Mondiâle, a-a Goæra d'Indipendénsa do 1918-1920, inta quæ i èstoni són ariescîi a bàtte i invasoî bolscevichi e a difénde a zoêna repùbrica.

Depoî avéi conservòu 'n govèrno democràtico pi-â ciù pàrte do perîodo tra e dôe goære, co-o sccéuppo da Segónda Goæra Mondiâle l'Estònia a l'à diciaròu a sò neotralitæ. vegnìndo però òcupâ ségge da l'Unión Soviética into 1940 che da-a Germanîa nazìsta into 1941, pe pöi pasâ tórna sótt'a-i soviétichi con l'instituçión da RSS Èstone. A despæto da pèrdia, de facto, da sò indipendénsa, con l'òcupaçión de l'Unión Soviética a naçión a l'é continoâ de iure pe mêzo di sò raprezentànti diplomàtichi e do sò govèrno in exìlio. A ògni mòddo, aprêuvo a-a rivòlta pacìfica di ànni 1988-1990 conosciûa co-o nómme de "rivoluçión cantâ", a-i 20 de agósto do 1991 l'indipendénsa de l'Estònia a l'é stæta ristorâ.

Economîa e polìtica

L'Estònia a l'é 'n pàize svilupòu co-în'economîa a âto rédito e 'n livéllo asæ âto de svilùppo segóndo a scâ de l'Ìndice de Svilùppo Umâno. A l'à 'n bón livéllo de qualitæ de vìtta, d'educaçión, de digitalizaçión di servìççi pùblichi e de l'economîa in generâle. A l'é 'na repùbrica parlamentâre, democràtica e unitâia, spartîa in 15 contêe ciamæ maakond.

A naçión a l'é un di ménbri de l'Unión Eoropêa, de l'Eorozöna, de l'Àrea Schengen, da NATO e de l'OECD.

Bibliografîa

• (EN) Eesti Geograafia Selts, Estonia: Geographical Studies, Academy of Sciences of the Estonian S.S.R, 1972.
• (EN) Toivo U. Raun, Estonia and the Estonians, Hoover Institution Press, 1987, ISBN 0-817-98511-5.
• (EN) Jean-Jacques Subrenat, Estonia: Identity and Independence, Rodopi, 2004, ISBN 90-42-00890-3.
• (EN) Alexander Theroux, Estonia: A Ramble Through the Periphery, Fantagraphics Books, 2011, ISBN 1-606-99465-4.
• (EN) Gunter Faure e Teresa Mensing, The Estonians; The long road to independence, Lulu, 2012, ISBN 1-105-53003-5.
• (EN) Toivo Miljan, Historical Dictionary of Estonia, 2ª ed., Routledge, 2015, ISBN 0-810-87513-6.
• (EN) David Smith, Estonia: Independence and European Integration, Routledge, 2013, ISBN 1-136-45220-6.
• (EN) Rein Taagepera, Estonia: Return To Independence, Routledge, 2018, ISBN 0-429-96927-9.
• (EN) Neil Taylor, Estonia: A Modern History, 2ª ed., Oxford University Press, 2020, ISBN 1-787-38337-7.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di inmàgine ò di âtri files in sce Estònia

Colegaménti estèrni

• (ET, RU, EN) Scîto ofiçiâ do govèrno, in sce valitsus.ee. URL consultòu o 10 arvî 2022.
• (ET, EN) Scîto ofiçiâ do prescidénte, in sce president.ee. URL consultòu o 10 arvî 2022.
• (ET, EN) Scîto ofiçiâ do parlaménto, in sce riigikogu.ee. URL consultòu o 10 arvî 2022.
• (ET, EN, DE, LV, SV, RU, FI, JA, ZH) Scîto turìstico ofiçiâ, in sce visitestonia.com. URL consultòu o 10 arvî 2022.