Feruvîa Turìn-Sann-a

Questa pagina a l'è scrita in savuneize
Da Wikipedia
SV
 Questa pagina a l'è scrita in savuneize
Pònte in sce u Stüa de Demùnte a Fussàn

A Feruvîa Turìn-Sann-a (ascì Feruvîa Turìn-Savuna), a l'è 'na linea feruvîaria italiana, che (cunscideàndu ascì u tòccu dismessu frà Çeva e Brà, inaugürau in tu 1874) a rièntra fra e ciü véggie pé dàtta de custrusiùn. A tràtta a nàsce cùmme rizultàu de diferènti fàxi custrutìve, che e vàn da u 1933, cun l'avertüa du binàiu dùggiu pé Fussàn, e u 1954, pé vìa de l'inaugurasiùn du pàssu de L'Atè.

Stòia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Tràtta Inaugurasiùn
Turìn-Trofarello 24 setènbre 1848
Trofarello-Savigliano-Fussàn 16 dexembre 1853
Çeva-Sann-a (pé Ferrania) 28 setènbre 1874
San Giuxeppe de Câiru-Atè 14 nuvènbre 1923
Fussàn-Çeva 28 utùbre 1933
Atè-Sann-a 7 frevà 1954

A linea uttuséntésca pé Sann-a a l'éa stàa inauguràa in te l'ànnu 1874 e a l'éa custituìa da u pércursu pé mézzu de Ferrania, San Giuxeppe, Çeva, Bastia de Munduvì, Cherasco, Brà, Cavallermaggiore, Carmagnola, Trofarello. Da Bastia a se destaccàva a diramasiùn c'a pasàva da Munduvì Breo, Ciànfei, Cuneo Gesso e a-a fìn Mondovì Alticiàn e Cuneo Alticiàn. In te l'ànnu 1888 vegne ativàu u tòccu de feruvîa fra Carmagnola-Brà pé acucià u pércursu e satà e lucalitài de Racconigi e Cavallermaggiore.

In ti prìmmi ànni du növeséntu i cumènsan i travàggi pe custruì a variànte cùn u binàiu dùggiu fra e tràtte de Çeva-Mondovì e de Alticiàn-Fussàn, in te quést ùrtima stasiùn duveiva poì culegàse pé inèstu a linea feruvîaria rizalènte a prìmma de l'unitæ italiana Turìn-Cuneo, andandu a integrà ascì a pre-existènte tranvîa da Fussàn a Munduvì-Villanöva.

A custrusiùn da a variasiùn a l'è stàa terminàa sulamènte ai inissi di ànni trènta, scicumme che a növa infrastruttüa a cunprènde ascì a lònga galerìa de Vicoforte e a növa stasiùn de Cuneo, c'a a prezènta a cunfurmasiùn du ciàssa a furma de létera "Y", fùrma pià da a stasiùn de San Pê d'Ænn-a (Zena), questu u vegniva a custituì a növa variànte preferensiàle pé i culegamènti fra a regiun Piemunte e regiun Ligüria.

A tràccia uriginària custituìa da i tòcchi fra Carmagnola e Brà e fra Brà e Çeva, zà eletrificàa perdeiva prugrescivamènte inpurtànsa ascì pé esse a binàiu unicu, cun in andamèntu cuntòrtu e ina veluxitài màscima ridòtta e limitàa, cun ascì 'na luntanànsa dae lucalitài 'traversàe. Dòppu a cunversciùn a curènte cuntìnua, atùrnu au 1970, u tràttu uriginàiu u supravìve fìn a-a devastasiùn causàa da l'aluviùn du 1994 che a l'ha s-ciappàu i diferènti pònti in sce u sciümme Tànau (cunscìdéandu che a pursiùn fra Bastia e Munduvì l'éa zà séràa); E Feruvîe du Stàttu (RFI-FS) l'avéivàn cuscì decìsu de smantélà a Çeva-Brà,eliminàndu l'armamèntu e e linie aeree. Sucescivamènte, cun ina bréve ativitài de racòrdo fra Brà e Cherasco, atualmènte e tràtte suprèsse e végnàn servìe da u tràffegu de curière e di autupulmìn.

U segundu pàssu (via L'Atè)[modìfica | modìfica wikitèsto]

Viadòttu feruvîaiu in sce u Burmia vixin a L'Atè

A tràtta de valico a in sùlu binàiu fra e stasiùi de San Giuxeppe de Câiru e Sann-a, zà dificultùza pé l'àrtimétrìa e e cürve prezènti a l'éa ascì gravàa da u tràffegu in custànte svilüppu, scicumme i tranxitàvan ascì i diferènti vàgui pé e mèrci da i stabilimènti indüstriàli de Câiru e ascì dai cunvogli pé Lisciandria.

Propiu pé quésta mutivasiùn in te l'annu 1908 a vegne appruvàa a custrusiùn de ina segunda linia de pàssu da tràtta feruvîaria, c'a pàssa pé L'Atè, e che a duvéiva avé pendènse minùi, traccia cun ménu cürve e séde feruvîaria zà pré-disposta pé u dùggiu binàiu.

I travàggi però, i vegnàn fermài da u s-ciòppu da Prìmma Guèra Mundià, difàtti i répiggiàn in te l'ànnu 1918[1] da e Forse Alleàe, andandu dunca a mudificà u prugèttu uriginàle pé garantì ina ciü ràppida custrusiùn e ridusèndu cuscì e opére da edificà. L'ubiétivu u l'éa de culégàse au pàize de Cantalô, in pruvìnsa de Lisciandria, dunde i vuxévan stabilì ina növa bàze lugistica.[2]

De cunseguènsa a linea de L'Atè a rizùlta in mòddu cuntràiu ai prugètti uriginàri ciù in péndènsa rispèrru a l'àtra variànte pé Ferània (pendèsa màscima du 29‰, cùntru u 25‰ de l'àtra) scibén che quésta a duvéa ascì de galérìe elicuidali.

U 14 de nuvènbre du 1923 u l'è stàu puscibile ativà u prìmmu bréve tòccu da San Giuxeppe de Câiru fin a L'Atè, 'stu trùncu chì u végne avèrtu cùn i trén a vapù in atéiza de l'ativasiùn da linia intréga, dunde u l'éa prévista l'eletrificasiùn in curènte trifàse, cumme in té àtre linee inte vixinanse.[3]

I travaggi i vegnan pòi fài pruséguì, ma cùn ascì diférènti ralentamènti pé prublémi geulocigi e, a a fìn i végnan arestài cùn u s-ciòppu da Segùnda Guèra Mundià; quésti i végnan pòi repiggiài a a fìn du cunflìttu, ativàndu a linea intréga u 7 de frévà 1954. U ségùndu binàiu, zà prédispòstu, u nu végnià mài puzàu, da u 2019 péro u cumènsa l'iter pé a sòa custrusiùn.[4]

Carateristiche[modìfica | modìfica wikitèsto]

A suttustasiùn elétrica nüméu 60 in ti prìmmi ànni du Növesèntu

La linia a l'è ina feruvîa eletrificàa cùn a curènte cuntìnua a 3000 volt. U sartamèntu aduttàu u l'è quéllu urdinàiu da 1435 mm.

A tràtta a prezènta ina dirmamasiùn a Carmagnola, Cavallermaggiore e Çeva pé Brà, mèntre a Savigliano u pàrte 'n'atru tòccu de linea pé Saluzzo. Tütti i trén, da quelli dirètti fìn a Sann-a fin a quelli pé Cuni, rìvan fin a a Stasiùn de Fussàn, e da chì a tràtta a se divìdde, andàndu pé Cuneo, cun poi a feruvîa Cuni-Ventimiggia, o pé a stasiùn de Çeva, dunde sé zunze inta Pruvinsa de Sann-a (e da chì in te tütta a rivéa) o a Orméa (grassie a-a Çeva-Ormea, tràtta avèrta pé u tràffegu di trén turistici e stòici da u 2016).

Da a stasiùn de Turìn fin a quella de Çeva a linéa a l'è a binàiu dùggiu, mèntre da Çeva fìn a San Giuxeppe de Câiru a pàssa a avé in sulu binàiu pasànte. Da Munduvì a pàrte ascì ina diramasiùn pé Cuneo.

Tra San Giuxeppe e Sann-a sùn ascì prezènti dùi tracciài chi i funsiunàn cùmme se i fussén a binàiu dùggiu: u tràttu de Ferrania vegne difatti duvéau pi trén chi i muntàn da a rivéa, mèntre pé L'Atè passàn quélli chi i chìnan da u Piemunte. Quést'urtima a l'è da sènpre predispòsta pé u segùndu binàiu, scibén che quéstu u nu-u l'è mai stàu méssu in funsiùn.

A stasiùn de Vicoforte a l'epuca du trifàse

Sciübitu prìmma da stasiùn de Vicoforte-San Miché a linea a suttapassàva a tranvìa Munduvì-San Miché, c'a l'aveiva ascì ina fermàa dedicàa pé servì questu inpiàntu.

Galerìe[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • galerìa de L'Altè, da a lunghéssa de 1451 m;
  • galerìa du Belbo, a l'è lunga 4366 m e a se tröva fra e stasiùi che e sérvan i pàixi de Sale Langhe e de Saliceto in sce a tràtta de feruvîa fra San Giuxeppe e Çeva;
  • galerìa Lesegno, cun ina lunghéssa de 1297 m, a l'é scitüàa fra a stasiùn de Lesegno e quella de Çeva;
  • galerìa San Giovanni o ascì dìta de Vicoforte, cunplescivamènte de 2804 m e inséia in tu tràttu abinàiu duggiu fra Vicoforte e Munduvì;
  • galerìa elicuidà de Santuàiu, lònga 2063 m e scitüàa fra L'Atè e Sann-a;
  • galerìa de Sella, lònga 2309 m, a se tröva fra a fermàa de Ferrania a stasiùn de Sann-a Santuàiu;
  • galerìa de Monduvì, lònga 667 m e scitüàa dòppu a stasiùn de Munduvì ina vòtta utrepassàu u viadòttu Ellero;
  • galerìa da Pobbia, lònga 1226 m a l'è pòsta tra a galerìa de Munduvì e quélla de San Giovanni.

E galerìe de Sella e de L'Atè e pàssan ascì a "displuviàle apeninica", mèntre u pùntu dunde a linea a tùcca a màscima pendènsa u l'è raprezentàu da u tunnel elicuidà du Santuàiu.

Percursu[modìfica | modìfica wikitèsto]

Tràtta vìa Ferrania[modìfica | modìfica wikitèsto]

Trén in àrivu a a stasiùn de Sann-a Santuàiu

Tràtta vìa L'Atè[modìfica | modìfica wikitèsto]

A stasiùn de L'Atè vista da a stràdda in te u 2007

Traffegu[modìfica | modìfica wikitèsto]

Ina lucumutìva E.636 in sòsta a a stasiùn de Munduvì intu 2001

A tràtta a l'è servìa da trén regiunàli velùxi (dìti asci trén inter-regiunàli), o "intercity" (inter-sitadìn), cüai da RFI Trenitalia.[5]

Curiuxitai[modìfica | modìfica wikitèsto]

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

  1. ↑ Dell'Amico, op. cit., p. 17
  2. ↑ Rebagliati, Dell'Amico, Siri op. cit.
  3. ↑ Dell'Amico, op. cit., p. 22
  4. ↑ (IT) Àu vìa l'iter pé u dùggiu binàiu fra Sann-a e Câiru, in sce savonanews.it. URL consultòu o 7 màzzo 2021.
  5. ↑ (IT) I uràri di trén de Trenitalia da linea Turìn-Sann-a, in sce oraritreniitalia.com. URL consultòu o 7 màzzo 2021.

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Feruvîa_Turìn-Sann-a&oldid=230178"