Cêve de San Martin (Èrli)

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese, inta varietài d'Èrli

A Cêve de San Martìn au Pözzu (Èrli)

A Cêve de San Martin a l'è in antìga gêxa edificâ in stìle rumanicu c'a se tröva inta frasiùn Pözzu d'Èrli, cumün de l'entrutèra arbenganese in Pruvinsa de Savuna, sutta l'aministrasiùn da Diocexi de Arbenga e Impé(r)ia.

Descrisiùn

A Cêve de San Martin au Pözzu a se(r)éva stâ edificâ fra u X e u XI seculu, segundu ina ciànta proto-rumanica. Difatti l'edifissiu u prezénta ina strütü(r)a tipicaménte baxilicâle, cun l'abside u(r)ientàu a levànte, cumme a l'é(r)a cunsuetüdine inte gêxe ciü antîghe.

Nunustante e dimensciùn picenine sta li cumunque a prezentàva antigaménte bén tréi ingrèsci, u prìmmu chéllu prinsipâ, ancù vixìbile e duve(r)àu ancöi, u segùndu e u tersu prezenti in sciâ müagna gi(r)â a meridiùn, ch'i servivan prubabilmente pé diferensiâ l'entrâ de dònne da quella di òmmi; de dùe entràe de fiàncu ancöi a ne rèsta vixìbile sulaménte üna, müâ, mentre l'âtra pòrta a l'è scumpa(r)ìa cu'i sucescìvi rangiaménti du cumplessu architetònicu.

Stòia

E primme testimunianse

A gêxa a l'è üna de ciü antìghe prezénti inta valà du Néva, prubabilménte au prensippiu da sò stoia a l'é(r)a in puntu de ristò(r)u pé i pelegrìn de passaggiu versu u Piemunte, vista a pusisiùn privilegià versu Praettu e versu i Berriöi (àtre frasiùi de Èrli da dunde pòi se pò ciü fasilménte zùnze versu Cîxöa e Garesce), fra sti li i se pònan ascì mensciunà i muneghi da certùsa de Valcasottu, ch'i l'axean prubabilménte u cumpitu de andà a evangelizâ l'àta valà du Neva. Stu(r)icaménte a cêve a l'è stâ culegâ cun a paruchiàle da vixìna Castreveiju, da a quale e dipendéan ascì e udierne parocchie de Sücca(r)é, Vesérxe e Cîxöa de Garesce, scicumme che a l'epuca stu lì u l'é(r)a u paìse de lungu ciü impurtante, c'u daxéa u numme aa valà (Vallis Cohedani).

Daa fìn du Mediuevu au XVII seculu

Inti seculi ch'i végnan a cumünitài du paìse a cuntinua a interesâse aa paruchiàle, tantu che intu 1467 u scindicu Adriano Beffa u fà scistemà u sagràu da cêve, cun pòi a scistemasiùn du téitu a opé(r)a de Enrico Gastaldi e l'acquistu de növe campàne intu 1484.

Zà carche ànnu in deré u l'é(r)a stàu fissàu u pagamentu de 18 sôdi (prubabilmente lìre o fiurìn zenexi, duveài intu Marchesàu de Sücca(r)ê) pé pagâ chi u stàva tavaijàndu pé a restrüttüasiùn de l'edifissiu. Cuntempuraneaménte (aturnu au 1471) u teritôiu d'Èrli u pàssa intu quartê diucesàn de Sücca(r)ê faxente parte da Diocexi de Arbenga, c'u l'andaxéa a cruvì i paìxi chi i faxéan pàrte da duminasiùn di Du Carettu inte chellu tempu.

Da lì a pòcu i cumense(r)àn i travàiji pé a custrusiùn da növa parocchia de Èrli, dedicâ a Santa Cata(r)ìna, int'ina culucasiùn ciü sentràle, a cêve a vegne dunca duve(r)à ancù fin àu 1583, quande u véscu Luca Fieschi u và a trasfe(r)ì i sacramenti aa gêxa növa.

Nunustante a fìn du tìtulu de paruchiàle l'edifìssiu u nu vén abandunàu, ma zà a partì dau 1585 sta lì a g'axéa zà bezögnu de òpe(r)e de scistemasiùn prinsipalmente aa parte davanti e de campàne, vistu che u fì pé sunàle a pendéa diretamente de frunte a l'âtâ e ascì au semité(r)iu, vistu chi l'éan prezenti ancù de sepultüe inta crìpta.

Zà mensciunâ intu rapòrtu du véscu Luca Fieschi du 1602 a müàgna de cuntenimentu c'ha funsivàva cumme delimitasiùn du véiju campusàntu. I travàiji i vegnan cuscì cumpiüi propriu fra u 1585 e u 1606, quande l'internu u vegne cumpletaménte ritintegiàu, andandu ascì a cruvì i afreschi u(r)iginài prubabilmente da segùnda metài du XV séculu, a òpea du cuscì dìtu "méstru d'Èrli", rintraciàbile inta figüa de Segurano Cigna, zà atìvu mòddu cumpatibile a Cîxöa e a Garesce intu stessu periudu, ma gh'è da dì che u sò impegnu inta cêve u l'è ancùa ancöi dibatüu.

A parte u l'è stàu custruìu u campanì che veghemmmu ancöi, fra u 16 de zügnu e u 3 de lüiju du 1610, adussàu aa strutüa u(r)iginàia, c'u l'ha piàu u pòstu de chéllu presedente, ciü picenìn e da cunfurmasiùn a vé(r)a.

L'ürtima de sepultüe inta gêxa a l'è da rintraciâ intu 1628, dàtta aa quàle se fà rizalì a fin de ope(r)e pé giüstâ u vixin campusantu. Quattru agni primma u l'éa stà curezüa ascì a pusisiùn du cò(r)u fin a chel'ànnu prezente a levànte.

Âtru elementu de riliévu u l'è u smantellamentu du segundu âtâ dedicàu aa Madònna, caciàu zü pé adeguàse ai növi urdini da Diòcexi, impartìi sempre intu 1602, ma eseguìi segü(r)aménte dòppu u 1606, vistu che stu chi u cumpa(r)ìsce ancù inte l'inventà(r)iu da paròcchia datàu ai 3 de frevâ de l'ànnu 1606.

Inti tempi muderni

Duve(r)à ininterutaménte cu'a funsiùn de capeletta füne(r)àia fra 1583 e u 1929 a càzze in abandùn cun a custrusiùn du növu campusantu inta zòna di Marenchi, cun dimensciùi ciü adàtte aa grandessa da cumüna. Düante l'abandun duvüu püe aa segunda guèra mundià a vegne pòi restaurà ciü vôte intu dòppu guèra, ma sti travàiji chi i prezentan de imperfesiùi prinsipalmente perché u nu se sciòrte a tampunà u prubléma da müffa e de l'umiditài inti ambienti interni.

Intu 1951 vegnan pòi efetuài i travàiji au téitu, grassie ai agiütti ecunomici finansiài a seguitu de l'aluviùn c'a l'axéa danegiàu a zòna, stu chi u vegne repa(r)àu e purtàu turna aa strutüa uiginàia a capriàe. Cuscì l'edifissiu u vegne benedìu in via ufisiàle intu nuvembre 1956.

Dòppu sti fatti chi vegne messu turna in sèstu u campanìn assemme au rinuvamentu de pòrte e di barcùi, vegne pòi dàu u giàncu a l'internu preservàndu e pitüe. U pavimentu u vegne pòi giüstàu, cun e növe ciapélle in préa da Maìna de Finâ. I ürtimi rifasimenti i sun stài attuài intu 1988.

E pitüe inte müagne

A véa perla artistica de sta gêxa lì e sùn e pittüe a fréscu, cumme zà dìtu a opera prubabilmente de Segurano Cigna, zà atìvu fra a Ligüia e u Piemunte, u l'è pe(r)ò resentemente da vegghe che pé a sò cunfurmasiùn i dipinti i puéan esse ope(r)a de diferenti méstranse, prubabilmente slegàe dau presedente.

E pitüe e sun tütte culucàe inta müagna de lérca inte 'na fàscia tipicamente gianca e rùssa, dunde se pònan mensciunâ e vegghe 'na sé(r)ie de santi, che elencài daa lérca vèrsu aa drìccia i sun San Stêva, seguìu da in pulìtticu che u ne mustra Sant'Antôniu, a Madònna cu'u Bambìn, Santa Cata(r)ìna, Santa Lüsìa: cun sta chi a termina a cunfurmasiùn sentrâ. Nu mancan pöi, inte dui riquaddri distìnti San Michê e in ürtimu framéntu d'afréscu nu bén rintraciàu, vista ascì ina màn diferente inta pitüa, fòscia San Tumâsu.

Dòppu stu chi a se tröva 'n'àtra sé(r)ie de sànti, dui de sti chi sensa ina precìza descrisiùn au de sùtta da fàscia, c'a cumprende turna 'na rapresentasiùn de Santa Cata(r)ìna de Lisciàndria, de Sant'Antôniu e de San Pantaléu, ricunusciüu cumme ina maestransa diferente dau primmu pulitticu.

Nu manca pòi a figüa, tantu ciü àta de àtre dedicâ a San Cristòffa, c'u l'esaudìsce a preghêa du viagiatù, du quale u resta a parte inferiure, seguìa da àtre dùi (de dimensciùi paéggie a chelle inisiàli) a primma dedicâ a San Martìn (prutetù da frasiùn de Pözzu) e a segunda rafigüante u martì(r)iu de San Bastiàn, invucàu a prutesiùn daa ma(r)utìa da peste, che u se tröva in vixinànsa de l'âtâ.

Ativitài

A zòna da cêve a l'è percusa da ina réa de senté che antìgamente i l'éan u sulu culegamentu fra e frasiùi du Praéttu e chélle de Còsta e Pözzu. Da lì u se pö ascì zunze versu i Berriöi e a Vìa da Sâ, ancöi valurizà grassie a l'òpea da pro loco lucàle c'a urganizza di percursci insci veiji traciài, cun ascì e vìxite ai bén stòici da cumüna.

Gale(r)ìa de futugrafìe

• 

  U cumplessu daa diresiùn nord

• 

  Vìsta du campanìn da cêve

Culegamenti estèrni

• (IT) Pro Loco de Èrli e da valà du Néva, incuntru e gîu digitâle aa Cêve de San Martìn au Pözzu, in sce prolocovaldinevaerli.it. URL consultòu o 6 seténbre 2021.

• (IT) A cêve de San Martìn au Pözzu, vista cun u drùn, in sce m.youtube.com. URL consultòu o 6 seténbre 2021.

Âtri prugètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di inmàgine ò di âtri files in sce Cêve de San Martin de Tours (Èrli)