Sâta a-o contegnûo

A Stra

Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
44°08′04.3″N 8°06′45.75″E
Da Wikipedia
AR
Sta pagina lì a l'è scrìccia in arbenganese, in ta varietài de Castrevegliu
A Stra
frasiùn geugrafica
A Stra – Veduta
A Stra – Veduta
E ca' veglie da burgâ, da u stradùn (2022)
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Savuna
Comùn Castrevegliu
Teritöio
Coordinæ:44°08′04.3″N 8°06′45.75″E
Abitanti0 (2022)
Âtre informaçioìn
CAP17034
Fûzo oràrioUTC+1
Nomme abitantida Stra
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
A Stra
A Stra

A Stra (prununsiàu ['a 'ʃtrɑ], numma Stra in italiàn), a l'è ina burgâ disabitâ ch'a se tröva in ta cumüna de Castrevegliu, in ta pruvinsa de Savuna.

Burgâ ch'a se tröva au de föra rispettu au nücleu prinsipâle du paìse, a Stra a s'è svilüpâ lungu a Via du Cürlu (via de cumünicasiùn impurtantiscima in te l'antichitài, asémme a chélla du Rösu, versu Sücarê), ch'a purtâva versu U Pözzu, frasiun de Èrli, la dund'a se tröva a cêve de San Martìn.

In ta vâ du Nêva, cumme u restu da cumüna, a se tröva da vixìn au riàn du Cürlu, ch'u nasce da u munte cu'u meximu numme (723 m). Stu chi u se zunta intu Fossascü primma de caciâse in te Nêva, ai Basci, cu'u numme de riàn de Gattaire.

Urigine du numme

[modìfica | modìfica wikitèsto]

L'urigine du nùmme Stra a l'è da rintracià in tu latìn strata, da u che a deriverêa driccia a parolla stràdda. [1]

A Vìa du Cürlu

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U riferimentu, in te stu câxu, l'è aa Via du Cürlu, culegamentu nasciüu, se pénsa, in moddu spuntaneu, cumme cuntinuasiùn da Via du Rösu, de urigine marchiunâle.

Se st'ürtima a garantîa u pasaggiu versu Sücarê, chel'âtra a cunsentîa de cuntinuà versu Èrli, a l'éra duverâ survatüttu da chi u se incamjnâva versu a cêve de San Martin, in ta lucalitài du Pözzu.

A l'imprensippiu sta stradda lì a duxêa pasà in ta zôna du Ciàn Cürléttu, deviâ a munte aturnu au Trexéntu, a càusa de 'na fràna pruvucâ da l'àiva du rian du Cürlu. Chélla ch'a paxêa êsse ina sulusiùn alternatìva a l'è divegnüa ina nurmâle via de tranxitu, cun cunesse e visende fra e due cumünitài.

Forti, difatti, i se faxêan i rapòrti cun chéi d'Èrli, ch'i spunciàvan pe custruì ina növa gêxa, ciü sentrâle rispettu a a presendente, ch'a nu se mustrava ciü adàtta a a pupulasiùn du pòstu.

Scicumme ch'a cumüna castreveglina a nu veghêa ben l'indipendensa d'Èrli in su ciàn religiusu, perché a temêa de pèrde ascì i diritti ch'a gh'axêa in sìmma a a cêve, sta lì a pruvâva a finansiâ ina série de travagli, cun l'ubietîvu de evitâ l'indipendensa da paròcchia.

Scibén ste côse lì, Castrevegliu nu sciòrte a evitâ a custrusiùn de chélla ch'aù a l'è Santa Catarìna a a Panisâira, ducca terminan ascì travagli de manutensiùn lungu a stradda, druéndu in periudu de incertessa.[1]

A fundasiun da burgâ

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Se pensa ducca che a burgâ a se secce furmâ in ti ürtimi àgni du seculu XVI, caraterizâ da ina série de ca' a schiêra, denanti semplici custrusiùn a teràssa, revûtàe versu a vâ. In tu periudu seguénte se pàssa, pe' diferenti esigense, a isâle e a cruîle cu'i tétti de ciàppe.

L'è numma dòppu l'arìvu di franséxi, ch'a se cunusce megliu a cumpusisiun de l'abitàu. Castrevegliu difatti u êntra drentu a u regnu de Sardegna da u 1815 e, grassie a l'indagine fàccia du 1858 da l'alùra scindicu Runcu se descröve che, di 731 abitanti 32 i staxêan in ta burgâ.[2]

Pâ che a l'imprensìppiu du seculu XX i rezültassen abità a a Stra ancù ina vintêna de famiglie, che maniman s'andaxêan a trasferì in tu sentru du paìse. A parte ina brêve parentexi cun l'arîvu, du sinquanta de 'na famiglia de Catanzâru, l'ürtima ca' abitâ stabilménte a l'éra chélla du Gherardi, serâ a a sò mòrte, in tu 1954. Ancù in ti àgni '60 i edifissi i vegnîan duverài cumme depôxiti pe i prudòtti de l'agricultüra, ma e cundisiun precârie de sti lì l'han purtau a in nutevule decadimentu.[1]

Gran parte de custrusiun, au dì d'ancöi, e sun vegnüe zü, fra ste chi ascì a ca' du Gio Batta Malco, storicu scindicu castreveglìn, restâ in pé armenu fin a u 2005, carateristica pe' u sò grande visâ, u teràssu ad ârcu.

Da u 2007 u l'è stàu presentàu in prugettu de recüperu da parte d'ina sucietài ch'a l'è sciurtìa a catà tütta pruprietài da frasiun, de lungu frasiunâ fra i discendenti di pruprietàri storichi, cumme previstu da u ciàn regulatû cumünâle.[3]

Pòsti de interesse

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vista generâle, in su sfundu A Costa d'Èrli

A tipilugìa de custrusiun de sta burgâ a se mustra ünica in tu panuràmma du punente ligüre, nu esendu stâ interesâ da fenomeni de mudernisasiun. Pe a ciü pârte i materiâli duverài i l'eran pareggi a chéi de müragne de fàsce, levàu quarche ca' ciü rafinâ, cun prée ciü refinìe e purtali a sestu acüu.[3]

I ünici edifissi pübbrici i l'éran a capeletta da burgâ ciü, da u làttu upòstu du stradun, a funtâna e u lavaû li vixin.

In scistemma de difésa, fra l'âtru, u l'éra garantìu da in pòrtiu vûtàu, ancöi in ruvìna, ch'u duxêa servì a blucà l'acessu versu Èrli. L'è prubabile ch'ina vôta stu chi u fusse prutezüu da 'n purtùn.[1]

Dandu amentu a a tradisiun lucâle a capeletta a curespunderêa a a primma strutüa ch'a se'ncuntra a munte, in sa drìccia, andandu in diresiun de Èrli. De sta chi nu panan essighe de testimunianse ducümentàe (sarvu ina mensciùn cumme oratorium in tu 1659) püre s'u ritruvamentu de 'n toccu d'afrêscu in sa müragna de drentu de sta lì a pâ cunfermà quantu tramandàu. Stu lì u rapresenterêa di ràspi gìgliài picin, cururài de rùssu scüru e u l'è datàu fra i seculi XVI e XVII. Du 1880 pâ ch'u se secce selebràu fin'in matrimôniu, fra u Marséllu Abbu (d'Èrli) e Terexìn da famiglia Malco, a l'êpuca de numma sezz'àgni.[4]

D'antiga custrusiun, i se truvavan primma de zunze a a Stra rivandu da u biviu de Bareàsci, mensciunài da ina nòtta du 1784 pâ che:

(IT)

«Quelli della Stra hanno sempre preso l'acqua sul Pian della Valle, non avendone altra in quelle parti»

(LIJ)

«Chéi da Stra l'han de lungu pigliàu l'àiva da u Ciàn da Vàlle, n'avendughene âtra da chélle parti»

Sti lì, cu'u tempu duverài sempre de mênu, sun stài interài pé favurì l'alargamentu da cürva du stradun de Castrevegliu e, difatti, i nu sun ciü vixibili né tantumenu duverabili.[3]

L'ecunumia da burgâ a se rezêa in si travagli agriculi, cumme a curtivasiun da früta (cumme i méi) e da verdüa, chi praticâ ancù intensaménte aturnu ai àgni '70 e '80, assemme au recampà u fèn e e castagne, poi depuxitàe in t'i secaûi, ancù üsài in te chéi periudi sciben ch'u nu ghe fusse ciü nisciün a abitâghe in ciànta stabile. Scarsci, invece, i raporti cumerciali, nunustante a via de tranxitu versu Èrli, vistu che l'ecunumìa de due cumünitài a l'éra paréggia.[1]

O mæximo argoménto in detàggio: Castrevegliu#Dialettu Castreveglìn.

A livellu cultürâle a pupulasiùn da Strà a cundividêa a magiuransa de tradisiùi cu'a sêde cumünale, dialettu castreveglin cumpresu.

Vie de Cumünicasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A Stra ancöi a l'è pôcu distante da u stradùn (a stradda pruvinsâle SP52) ch'u parte da e ca' di Bareasci e a munta fin sciü pe' Bardenéi e Carisàn, difatti a l'è a primma burgâ stòrica ch'a se incuntra muntandu versu u paìse, seguia da a cuntrâ de San Michê.

Sturicamente invece a se truvava in sa stradda prinsipale pe andà in Èrli, a chescì dìccia Via du Cürlu, che u caminaméntu aù u se perde apêna pasâ a Costa du Cürlu.[1]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 (ITLIJ) Silvio Riolfo Marengo, Silvia Malco Badano e Roberto Badano, Una volta vivevano: la borgata della Stra sulla via del Curlo, in Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva, Arbenga, Bacchetta Editore, 2022, pp. 143-149.
  2. (ITLIJ) Silvio Riolfo Marengo, Silvia Malco Badano e Roberto Badano, Dalla restaurazione alla Seconda Guerra Mondiale, in Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva, Arbenga, Bacchetta Editore, 2022, p. 128.
  3. 3,0 3,1 3,2 (ITLIJ) Silvio Riolfo Marengo, Silvia Malco Badano e Roberto Badano, Un possibile recupero della Borgata, in Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva, Arbenga, Bacchetta Editore, 2022, pp. 150-151.
  4. (ITLIJ) Silvio Riolfo Marengo, Silvia Malco Badano e Roberto Badano, Castelvecchio: cenni sul patrimonio artistico superstite, in Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva, Arbenga, Bacchetta Editore, 2022, p. 225.

Âtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]