Mônte Galé
GR
|
Sa pagina l'è šcricia en garescén |
| Mônte Galé | |
|---|---|
 U Galé | |
| Stâto |  Itàlia
|
| Región |  Liguria  Piemonte
|
| Provìnsa |  Sann-a Cuneo
|
| Comùn |  Nején Garesce
|
| Altéssa | 1 708 m s.l.m. |
| Prominénsa | 395 m |
| Izoaménto | 5,97 km |
| Cadénn-a | Òrpe |
| Cordinæ | 44°09′21.96″N 8°00′55.44″E |
| Màppa de localizaçión | |
  Mônte Galé | |
| Dæti SOIUSA | |
| Grànde Pàrte | Orpe ed l'ovešt |
| Grànde setô | Opre Sud-ovešt |
| Seçión | Orpe da Ligüria |
| Sotoseçión | Pre-orpe da Ligüria |
| Supergrùppo | Chenn-a Setepan-Carmu-Armötta |
| Grùppo | Grupu Galé-Armötta |
| Sotogrùppo | Galé-Armötta |
| Còdice | I/A-1.I-A.3.a |
U Galé (in arbenganeze munte Galé, in italian monte Galero) l'è ina muntagna de Orpe da Ligüria cun in'atössa ed 1708 m.
U fa porte, cun u mônte Dubasso, l'Armötta e a muntagna da Guordia, du masicciu Armötta - Galé, ai cunfén tra e valade du Neva, ed l'Aroscia e ed Tane.
Urigine du nóme
[modìfica | modìfica wikitèsto]U nóme Galé l'a in' urigine nen cioira. Ins' ii docümenti ciü' antichi l'è suvente ripurtau cume "monte Gallé", nóme ch'u s' vughe ascí inte cartén-ne ed l'800.
In' otra puscibile špiegasiôn du nóme Galé a vegne daa paróla "gal", forsci dau dialöttu brigašcu o dau piemunteize, lande u vö' dí tantu "galu" cume "faján", ujè ch'u šmia au primu e ch' u vive insima a sa muntagna e in generò in diversci pošti de Orpe da Ligüria. L'è a zóna ciü' a süd-ešt int' l' orcu de Orpe italian-ne land'i vivi i fajàn, fatu impurtante, datu che a špecie l'è in resciduu ed l' Era glaciò.[1]
Geugrafia
[modìfica | modìfica wikitèsto]
U Galé l'è in masicciu izulau, ch'u fa pòrte da caden-na de Orpe. A so pôncia l'è in pôntu ed cunfén tra a pruvéncia ed Savôn-na e cula ed Cuni. A pòrte du versante ed nord-ešt da muntagna, anche se cume aminištrasiôn l'è inta pruvéncia ed Cuni, a fa pòrte du bacén du Neva, ch'u s' giônta a l'Aróscia a Arbenga e inseme i fan u Centa, ch'u va a finí intu mò da Ligüria.
A muntagna l'ha duu pônce, separoi da ina cônca cun póca prufunditoi (1686 m.) : a ciü' ota l'è cula a ešt, ch'a riva a 1708 m., pôntu ciü' otu da pruvéncia ed Savôn-na. A punente u i è u Galerótu, a zgônda pôncia, pócu ciü' basa, 1703 m. Daa muntagna u s'deštaca ina cuštera ch'a fa da špartiacque tra e valade du Neva e du Pennavaire.
U mônte "Alpe" (1056 m.), tra i cumüni ed Caštegiancu e Erli, u fa pòrte ed sa cuštera. A diramasiôn a finisce inta basa valada, land'i s' giônti i dui rian.[2]
Štoria
[modìfica | modìfica wikitèsto]U Galé e a zóna daturnu i sôn štoi interesoi da cheiche uperasiôn ed Napuleôn inta campagna d'Italia. Infati ins'aa muntagna i s'sôn fermoi i surdoi franseiji, mentre ins'uu Šciovu e ins'aa Cianea, ch' i sôn da l'òtra porte da Cóla ed San Bernordu, u i era i Auštriaci e i Piemunteiji.
Geulugia
[modìfica | modìfica wikitèsto]A muntagna l'ha ina cumpujisciôn facia per lu ciü' ed róche carbunatiche, cun ina furma ciütóštu riônda, in fatu ch'u permötte ascí ina pendensa menu fórte du prufí da muntagna. A muntagna peró l'ha ascí de róche ch'i vegni föra a šcupi (cun l'ištesa urigine de otre) ch'i s' ciami "brecce" e i sôn ote fén-na a 25 - 30 m. Selí i s' pöri vughe ins'uu versante a ovešt, invece a ešt u i è di grüpi ed róche menu oti, clasificoi cume quarsiti.
Vegetasiôn
[modìfica | modìfica wikitèsto]I bóšchi daturnu a Galé i cuati ina zona mutu ben grosa, ch'a pòrte dai pé da muntagna fén-na ins'aa pôncia, per lu ciü' ins'ii versanti ešt e nord.
I oci fianchi i sôn ciü' dešcuatoi, cuatoi a partí dai 1000 - 1200 m da l'erba, cun sulu cheich rucasôn. Andandu in zü' e trövma diverse špecie ed rue, int'e porte ciü' ešpóšte au su, invece in cule ciü' ümide u i è ciütóštu de verne e di frasci.
L'ürtimu tipu u s'tröva za' sute ai 800 m, lande i còrpi i rivi fen-na a in mascimu ed 1000 m.[3]
Prutesiôn ed l'ambiente
[modìfica | modìfica wikitèsto]U masicciu du Galé l'è inseríu int'in Situ d'Interese Cumünitoriu (SIC) per giütò a prutesiôn de špecie a rišchiu.[3]
Cume rivò ins'aa pôncia
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Ins'aa pôncia da muntagna, ch'l'è inta rete di senté ed l'Ota Via di Monti da Ligüria, u s'pö' rivò daa Cóla ed San Bartulumé d'Urmea (ch'l'è cumpreiza inta decima tapa du percursu), seguendu e indicasiui ch'i pórti versu u Dubasu (sensa muntò ins'aa pôncia) e a Cóla du Priôn. U s'cuntinua versu a muntagna de Funtanötte (1561 m) e u s'riva au versante meridiunò du Galé.[4]
In òtra puscibilitoi l'è cula ed rivò aa pôncia daa Cóla ed San Bernordu, partendu daa štrò nen ašfaltò sute aa pòra eólica inta diresiôn sud-sud-ovest, versu Garesce, pasandu per ina pòrte ch'l'è ascí pòrte ed l'Ota Via.[5][6]
Pöi u s'riva au Buchén de Meravíe (1180 m) e de d'lí u s'segue e indicasiui per u Pasu de Caranche (1395 m). Int'l'ürtima pòrte u s'pasa lôngu a dursò du mônte Fuetto (1534 m); dópu avei pasau ina pcióta sela, u s'cuntinua ins'uu senté in salita, driciu in mira aa pôncia.[7]
Nòte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ (IT) Biudiverscità SIC Mônte Galé, in sce cartografiarl.regione.liguria.it. URL consultòu o 22 seténbre 2022.
- ↑ (IT) 7. Le Valli di Albenga, in Liguria (ed.1-6), Touring Club Italiano, p. 441. URL consultòu o 30 agòsto 2022.
- ↑ 3,0 3,1 (IT) Pruvéincia ed Savônn-a, Situ d'Interese Cumünitoriu ed Mônte Galé, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 30 agòsto 2022.
- ↑ (IT) AA.VV., 1. Ormea-Colle San Bartolomeo-Monte Galero-Colle San Bernardo-Garessio, in Alta Via dei Monti Liguri, Galata Edizioni, 2016, pp. 91-93, ISBN 88-953-6943-2.
- ↑ (IT) Trekking, Ota Via de Muntagne da Ligüria, in sce altaviainfoh24.com. URL consultòu o 22 seténbre 2022.
- ↑ (IT) Percursu San Benordu-Galé, cumüne ed Garesce, in sce comune.garessio.cn.it. URL consultòu o 22 seténbre 2022.
- ↑ (IT) Cuneo Trekking: Traversò du Mônte Galé, in sce cuneotrekking.com. URL consultòu o 30 agòsto 2022.
Otri prugeti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Mônte Galé
