Repùblica de Piza
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
A Repùblica de Pîza, conosciûa ascì cómme Prìmma Repùblica Pizànn-a, a l'é stæta 'n antîgo Stâto indipendénte existîo da-o sécolo XI a-o XV. Vèrso l'ànno 1000 Pîza a l'êa diventâ unn-a de ciù inportànti repùbliche marèn italiànn-e.
A repùblica pizànn-a a l'é nasciûa into sécolo XI quànde, into 1081, l'imperatô Rîco IV o l'à concèsso a-a çitæ o dirìtto de elézze i sò raprezentànti. Into 1153 a Repùblica a s'é goâgnâ a pìnn-a outonomîa polìtica. Iniçialménte Pîza a l'à intescificòu i sò tràfeghi in sciô Mâ Mediterànio e a l'à finîo pe scontrâse ciù vòtte con l'Emirâto de Sicìlia e a-e prìmme a l'à pigiæ (985) ma dòppo a l'à goâgnòu into 1005 a Réggio Calàbria, into 1034 a Böna inte l'Àfrica setentrionâle, into 1064 a Palèrmo e into 1087 a Mahdia inta Tunixîa d'ancheu. Inte sta sò prìmma espansción, da-a fìn do sécolo XI, Pîza a l'é stæta de spésso aleâ co-a zóvena poténsa di Altavìlla do Régno de Sicìlia, cómme, prezénpio, inta conquìsta de Palèrmo.
Into 1016 Pîza e Zêna, ch'êan aleæ, àn batûo i Saracìn e àn pigiòu quæxi tùtto o contròllo do Mâ Tirén. E dôe Repùbliche marèn àn comensòu ascì a penetraçión prìmma comerciâle dòppo polìtica inta Còrsega e inta Sardégna. In sécolo dòppo àn liberòu e Baleâri e sta spediçión chi a l'é stæta celebrâ into Gesta Triumphalia per Pisanos e inte 'n poêma épico, o Liber Maialichinus, scrîti inti ànni 1113-1115. A Repùblica de Pîza, o quæ pòrto a-a fôxe de l'Àrno, a-o contrâio de quéllo che pò-u ciù se crédde, o no l'êa in sciô mâ, a l'é arivâ a-o màscimo do sò splendô tra o sécolo XII e o XIII; i sò bàrchi controlâvan a ciù pàrte do Meditérànio òcidentâle e centrâle ascì. Ma a rivalitæ tra Pîza e Zêna a s'é agravâ into sécolo XIII e a l'é finîa inta batàggia navâle da Melöia (1284), conbatûa pròpio in fàccia a-o pòrto pizàn, ch'a l'é stæta l'incoménso da fìn da poténsa da çitæ, co-a rinónçia a ògni pretéiza in sciâ Còrsega e co-o dovéi cêde a Zêna 'n pàrte da Sardégna (1299). Pe de ciù, da-o 1323, l'é comensòu a conquìsta aragonéize da Sardégna, ch'a l'à levòu a-a çitæ rossocroxâ o domìnio in scê giudicâti (provìnse) de Cagliari e da Gallura.
Vôxe corelæ[modìfica | modìfica wikitèsto]
Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Repùblica de Piza
