Saladin

Da Wikipedia
ZE-P
Sta paggina chie a l'è scrita in zeneize
co' ina grafia tipo quella do Prian do 1745

Saladin, pe esteiso Ṣalāḥ a-o-Dīn Yūsuf b. Ayyūb b. Shādī b. Marwān , ciu semplicemente ciammao Ṣalāḥ a-o-Dīn a-o-Ayyūbi (Tikrit, 1138 – Damasco, 3 março 1193), o fu Surtan d'Egitto e Sciria e Hijaz da-o 1174 a-a so morte, fondatô da dinastia curda ayyubide; o l'è consciderao tra i ciu gren strateghi de tutti i tempi.

Biografia[modìfica | modìfica wikitèsto]

In Egitto[modìfica | modìfica wikitèsto]

Da zoeno o Saladin o studiò a longo e con brillanti risurtæ tanto e materie giuridiche quanto quelle lettiaie.

Con so barba Shīrkūh, o l'aquixì un'ottima preparaçion militâ ascì, sciben che pâ ch'o prefeise o studdio da-o quæ o se sentiva particolarmente atræto.

Into 1168 o seguì o barba Shīrkūh inviao da Nūr a-o-Dīn ibn Zankī (Norandin) in Egitto: chì l'ea sciuppao una grave crixi sotta i Imam da quæ aveiva aprofittao o re croxao o quæ, o l'aveiva ocupao di teritoî egiçien. L'Imam/califfo a-o-Adid o nominò Saladin vizir (una sciorte de primmo ministro), ma into 1171 o Saladin o depoze o mæximo califfo, ponendo fin a-a dinastia sciita ch'a l'aveiva regnao da-o X secolo. L'Egitto o divègne coscì sunnita. Saladin o ne divègne o surtan e o l'inandiò una dinastia che, da-o nomme de so poæ, a pigiò o nomme de ayyubide.

A conquista de Gerusalemme[modìfica | modìfica wikitèsto]

A-a morte de Norandin (mazzo 1174), Saladin o ne spozò a viddoa e o començò a so personâ œuvia de conquista de l'area sciro-palestineize: o l'ariescì a pigiâ o controllo de Damasco into novembre 1174.

Into março 1175 o conquistò a çittadella de Homs, o 21 zugno Azaz. L'anno succescivo o misse sotta asciddio Aleppo; mentre o l'ea acampao fœua de miage da çitæ, o 22 mazzo 1176 o scampò a 'n tentativo de assascinnio da parte de trezze apartegninti a-a setta di Nizarii. Doppo un'inuttile spediçion in sce-e montagne dove aveivan rifuggio i Assascin, o Saladin o se retiò a-o Cairo.

Into 1177 o se vozette a-o Regno de Gerusalemme. Vegnuo a conoscença di cen do Saladin, o Bardoin IV o lasciò Gerusalemme con 500 cavaggei pe tentâ a difeiza de Ascaloña, ma o vègne bloccao in sce-o posto da-o Saladin, forte de 30.000 ommi. I Cavaggei Templæ çercon de prestâ socorso a-o Bardoin ma vègnan missi sotta asciddio a Gaza. O Saladin o giustiçiò i so prexonê crestien e o continuò a so marcia verso Gerusalemme, o conquistò Ramla e o misse l'asciddio a Lidda e a Arsuf, ma da-o momento ch'o no consciderava ciu o Bardoin comme 'na menaçça, o permisse a-o so eserçito de spantegâse insce 'na vasta area, pe raçiâ e riposâ. Into fratempo, segge o Bardoin segge i Templæ ariescin a deliviâse da-i rispettivi asciddi e marcion longo a costa, inta spiança de intercettâ o Saladin primma ch'o razonzesse Gerusalemme. O 25 settembre 1177 se scontron co-o Saladin a Montgisard, inti presci de Ramla, cuggendolo do tutto de sorpreiza. I mussurmoen fun missi in rotta. Tanti fun amaççæ e o Saladin mæximo o l'ariescì a fuzî solo perché o cavarcava un camello da corsa. O Saladin o tornò in Egitto, subindo di continnoi atacchi da-e tribù de bedoin longo o tragitto. Soltanto un deximo do so esercito o l'ariescì a tornâ in Egitto con lê. Anni doppo, o l'aviæ definio quella sconfita “grande comme una catastrofe”. O Bardoin o tallonò o Saladin scin inta penisoa do Scinai, ma o no l'ariescì a trâne vantaggio.

O Saladin o tentò un nœuvo atacco into 1179, quindi o s'impegnò inta conquista de Aleppo (1183) e de Mossul (1186), grandi empoii commerciæ.

Into 1187 o l'inviò a Tiberiade una piccena armâ guidâ da so figgio al-Afdal, pe rapresaggia a 'n precedente attacco a una carovaña musurmaña da parte do Rinado de Chatillon. O Raimondo III de Tripoli o nutriva a sperança che-o Saladin o se poese alliâ con lê contra-o Guiddo de Luxignan e pe questo o permisse a-a spediçion de traversâ Tiberiade o 30 arvî; ma-o Gerardo de Ridefort, meistro di Cavaggei Templæ, o radunò veloxemente un picceno contingente de soli 140 cavaggei in tutto; a força do Saladin a l'ea composta da 7000 ommi. Se scontron a Cresson, presso Nazaret o 1º mazzo. I Mussurmoen finzettan una retiadda, o Gerardo o l'ordinò una carrega, nonostante o pai contraio de Ruggê, e i cavaggei se separon coscì da l'infantaja. I Mussurmoen ariescin a contrastâ façilmente a carrega diretta di crestien, amaççando primma i cavaggei esaosti e da pœu l'infantaja. O Gerardo o sorvevisse ma tutti i atri cavaggei fun amaççæ.

O Saladin o l'arecugette un esercito ancon ciu possente forte de 20.000 ommi e o l'invaze o regno a zugno: o l'ebbe stradda faççile ascì graçie a l'insensâ smannia agresciva do rezente Guiddo de Luxignan, do Rinado de Chatillon, de l'Umfreddo II de Toron e do nœuvo Patriarca Eraclio, arçivesco de Cesarea, ch'ean ariescii a vanificâ l'assennâ linnia strategica do defunto re lebbroso de Gerusalemme, Bardoin IV, orientâ a un acordio co-e forçe mussurmañe de l'area.

L'esercito do Regno de Gerusalemme, mesciaose da-a çittæ Santa in direçion nord pe contrataccâ, o fu destruto inta battaggia de Hattin (4 luggio 1187), durante a quæ fu catturao segge o re Guiddo, segge o Gran meistro templâ, che fun tegnui ostaggi da rilasciâ in cangio da consegna de ciaççeforte. A reliquia da vea Croxe, portâ in battaggia da-i croxæ comme insegna miacoosa, a fu piggiâ e no se ne seppe ciu ninte. O Saladin o decapitò de propria man o Rinado de Châtillon, adempindo a-o voto solenne ch'o l'aveiva espresso in precedença de vendicâ una carovaña de pellegrin mussurmoen diretti a-a Mecca e trucidæ sença pietæ da-o Rinado. Tutti i Uspiagê e i Templæ cattuæ fuan amaççæ, perché a so reggola a vietava de pagâ riscatti pi-a so liberaçion e a l'imponeiva a-i guerê deliviæ de tornâ subbito a combatte.

O 10 luggio o Saladin o l'ótegniva ascì a çittæ e o porto de San Zane d'Acri; o surtan o voeiva mantegnî intatto questo centro commerciâ ch'o portava riccheçça a-i so dominni e de fæto inti termini da reisa o concedeiva che i abitanti crestien avessan sarva a vitta e conservæ e so propietæ, ma, pi-a ciu gran parte, refuon de restâ e emigron sença êse molestæ.

Pœuscia o Saladin o partì a-a conquista di atri centri costê. A stradda pe Gerusalemmea a l'ea zœumoæ averta pe-o Saladin e lê o pose l'asciddio a-a çittæ, ma o no l'ebbe bezœugno de espugnâla: o so difensô, o Bagian de Ibelin, o fu assæ saio da negoçiâ una reisa onoeive in cangio de un'evacuaçion ordinâ di circa 16.000 abitanti crestien che gh'ean asserraggiæ, i quæ fun lasciæ sciortî e imbarcâ sença perdie. O Saladin o l'intrò trionfante inta çittæ o 2 ottobre 1187. A-i Croxæ gh'arestò solo che o controllo de Tio, Tripoli e Antiochia, che pù Saladin o l'attaccò into 1188, ma sença sucesso. O regno croxao se reduxeiva coscì a 'na sottî striscia costea.

A terça croxâ e o scontro co-o Ricardo Cœu de Lion[modìfica | modìfica wikitèsto]

A notiççia da perdia de Gerusalemme e da Palestiña a fu sconvolgente pe l'Œüropa crestiaña e ghe fu fito a recesta de 'na nœuva Croxâ, proclamâ da pappa Grigœu VIII e da-o so sucessô pappa Cremente III. Into 1189 zonsan numeroxi contingenti militæ pi-a liberaçion da Tærasanta.

O 4 ottobre 1189 o Saladin o mosse a est da çittæ de San Zane d'Acri verso o campo do Guiddo de Luxignan e o schierò e so truppe insce 'n semiçercio a oriente da çittæ; l'esercito croxao o l'ea tra mezo e o mantègne a so poxiçion appe' de forçe de Saladin, co-i baistrê dotæ de coraçça leggia in primma linnia e a cavallaja pesante in segonda. Into scontro i templæ prevarsan in sce-i mussurmoen a tâ ponto che-o Saladin o dovette ciammâ di rinforsci da di atre parte do campo de battaggia; ma i balestrê crestien preparon a stradda pi-a carrega da cavallaja pezante croxâ e a costante avançâ do centro crestian contro e truppe do Saladin a no l'incontrò gran rescistença. O centro e o scianco drito de Saladin fun missi in fuga. Ma i vinçitoî crestien se sparpagion pe sacchezzâ, alloa o Saladin o radunò i so ommi e quande i crestien commençon a retiâse co-o bottin, o ghe descadenò adosso a so cavallaja leggia. I croxæ dovettan retiâse patindo de grave perdie, ma a-a fin sconfissan e truppe do Saladin a-o costo da perdia de 7.000 ommi.

Into 1191o Riccardo Cœu de Lion o zonse in Tærasanta pe tentâ a riconquista de Gerusalemme. Pe prevegnî a preisa do Zaffo da parte di croxæ, o Saladin o l'aspêtò l'esercito nemigo a Arsuf, a nord de Giaffa, pe bloccâ o so passaggio. O schiamento mussurman o l'ea supeiô numericamente e o l'ea dotao d'armamenti leggi, specce a cavallaja. A-o contraio i cavaggei croxæ montavan de cavarcœüe mascisce e robuste, e portavan di armamenti pesanti. A battaggia a s'arvì co-ina carega de l'infantaja do Saladin ch'a l'effettuò una serrie de lançi ripetui de lançe e giavellotti contra o schiamento serrao di croxæ; da pœu l'infantaja mussurmaña a s'arvì pe lasciâ spaççio a-a cavallaja ch'a caregò a ondæ e fie crestiañe. Nonostante i ripetui invii a attaccâ da parte di so comandanti, o Riccardo o continoava a tegnî serrao o schiamento, finché o se pose a-o comando da carrega e o stoccò e fie di mussurmoen, stanchi da l'attacco sferrao sença exito. A battaggia a duò solo che pochi menuti e l'esercito mussurman o fu misso in rotta e constreito a-a fuga.

O Saladin o no subì de perdie eccescive, ançi o l'ariescì a riorganizzâ o so esercito subbito doppo; ma into campo croxao e conseguençe psicologgiche pe-o morâ fun enorme, percose questo o l'ea o primmo veo e proppio scontro diretto con l'invinçibile Saladin doppo o dezastroso massacro de Hattin. O Saladin o l'ebbe co-o sovran plantageneto di raporti de stimma, ma o re d'Inghiltæra o no l'arestò in Tæra Santa assæ a longo pe mette a fruto e so indubbie qualitæ guerêe.

A morte e l'ereditæ politica[modìfica | modìfica wikitèsto]

O Saladin o governò con energia e effixença l'Egitto, a Sciria e o Hijaz, tegnindo sotto o proppio controllo ascì e doe prinçipæ çitæ sante de l'Islam: Mecca e Mediña.

O moì into março 1193, apeña doi anni doppo a partença do so grande antagonista, o re d'Inghiltæra Riccardo Cœu de Lion.

A ereditâ i so possedimenti, che andavan da l'Eufratte a-a Tærasanta a-o Sudan, no fun tuttavia sempre i so figgi perché, se a-o Cairo, a Damasco e a Aleppo regnò rispettivamente a-o-ʿAzīz ʿUthmān, a-o-Afdal ʿAlī e a-o-Zāhî Ghāzī, a Jazīra a fu governâ invece da-o fræ Safedin (a-o-Malik a-o-ʿĀdil Sayf a-o-Dīn), i teritoi de ça do sciumme Giordan da-o nevo a-o-Mu'aẓẓam ʿĪsà, figgio do Safedin, e Hims da-i discendenti de Shīrkūh. Con lô se compì o fraçionamento de 'n teritoio coscì vasto conquistao da-o Saladin, che a-o prinçippio o l'ea composto solo da-i doi surtanæghi de Damasco e de Cairo; o primmo o se framentò a-o prinçippio do XIII seccolo, o segondo o fu aquixio into 1250 da-i Mamelucchi de l'urtimo Surtan ayyubide, a-o-Salih Ayyub, morto sença eredi.
I Mamelucchi regnian scin a-o 1517, anno into quæ e forçe otomañe do surtan Selim II avian a megio insci-i so aversai.

Lettiatua œüropea insci-o Saladin[modìfica | modìfica wikitèsto]

O Dante Ardighê o mettiâ, oltre un seccolo ciu tardi, o Saladin tra i valoroxi no crestien do Limbo, a testimoniâ a so diatua voxe de ommo retto e esempio de virtù cavaggesca. Questo no vœu dî, naturalmente, che-o Saladin o no l'agisse co-a dieça tippica di so tempi verso i so aversai, sença però descazze inte l'effiateçça fin a lê mæxima ò inta crudeltæ gratuita.

O Saladin valentiscimo segnô e alloa soldan de Babilonia o l'è protagonista da Novella nona da Dexima Giornâ do Decameron do Bocaçço.

Atri progetti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Contròllo de outoritæVIAF (EN90040943 · ISNI (EN0000 0001 2143 1502 · LCCN (ENn82165288 · GND (DE118604988 · BNF (FRcb119722308 (data) · BNE (ESXX1105112 (data) · BAV (ENIT495/18081 · CERL cnp00564862 · NDL (ENJA00621422 · WorldCat Identities (ENn82-165288