Penn

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Penn o l'é 'na divinitæ primitîva venerâ da-e antîghe popolaçioìn lìguri e âtre génte itàliche, sôviatùtto inte zöne de Àrpi e di Apenìn. O dîo Penn o l'êa conscideròu padrón di mónti e di pàssi alpìn, óltre chò-u protetô da-e menàsse di brìcchi.

O nómme

O teònimo o l'é stæto ricondûto a-o proto-cèltico *ku̯enno- "tèsta, çìmma, somitæ" e-o móstra quìndi l'asociaçión de quésta divinitæ a-i pòsti sorvielevæ. Infæti o nómme do dîo Penn o ricôre prezénpio inti topònimi do mónte Pénna into Pàrco de l'Àveto (o topònimo "Pénna" pe-i lêughi montagnôxi o l'é frequénte in Ligùria), do mónte Penéllo inte l'entrotæra de Pra, da valàdda do Penavàire (inte l'entrotæra d'Arbénga), do mónte Pennìn tra Perùggia e Macerâta, de Àrpi Penìnn-e e da cadénn-a di Apenìn.

Co-a contaminaçión da cultûa româna, o dîo Penn o l'é stæto pöi asimilòu a Zôve e identificòu cómme Iuppiter Poeninus, dîto ànche Iuppiter Apenninus. A quésto l'é dedicòu ciù de çinquànta ciàppe de brónzo rinvegnûe into ténpio româno a lê consacròu in sciô Gran Sàn Bernàrdo (ciamòu alôa pròpio Mons Iovis, "Mónte de Zôve") e divèrse inscriçioìn de âtri scîti.

A fâ ciæo in sce l'òrìgine do nómme da cadénn-a de mónti dónde s'èrze o mæximo Gran Sàn Bernàrdo l'é za Tîto Lìvio, ch'o cònfuta l'ipòtexi segóndo a quæ e Àrpi Penìnn-e aviéivan dovûo o seu nómme a-o pasàggio do capitànio pùnico Anìbale.

(LA) «Neque hercule [nomen] montibus his, si quem forte id movet, ab transitu Poenorum ullo Sedunoveragri, incolae iugi eius, norint inditum sed ab eo quem in summo sacratum vertice Poeninum montani appellant.»	(LIJ) «E, se quarchedùn caxomâi o l'afermàsse, in veitæ i Sedunoveragri, abitànti de quélla cadénn-a de montàgne, no riconóscan o nómme de quésti mónti [de Àrpi Pennìnn-e] cómme asegnòu pe 'n çèrto pasàggio di Puni, ma pe-o dîo che, veneròu in sciâ çìmma ciù èrta, i montagnæ ciàman Poeninus.»
(Tîto Lìvio, Ab Urbe condita, liber XXI, 38)

Descriçión

Cómme dîto, o dîo Penn o l'êa asociòu a-e móntagne, a-a proteçión di viandànti in scî brìcchi e a-a costòdia di pàssi alpìn, cóntra e fòrse naturâli òstîli de quésti pòsti difìçili. Dòppo tùtto a religión primitîva di antîghi lìguri a l'êa probabilménte bazâ in sciâ veneraçión de grénde fòrse da natûa e de spésso pròpio e çìmme di mónti êan o scîto prinçipâ dôve proliferâva i çéntri sâcri (o mæximo se peu dî pe-o cùlto do dîo Baigus).

Pe quànte pöi rigoàrda a sucesîva interpretaçión de Penn con Zôve in Iuppiter Poeninus, a se tràtta de 'n procèsso frequénte into sincretîximo de l'antîga Rómma. Infæti, gràçie a-a seu supremaçîa in scê popolaçioìn sotomìsse, a cultûa româna de spésso a l'incoragiâva a conversción de antîghe divinitæ cómme quéste, inspiræ a-i eleménti da natûa, in figûe antropomòrfiche. A ògni mòddo, tâ rielaboraçión a poriéiva êse stæta armêno in quàrche câxo confûza, se prezénpio o gramàtico e comentatô Sèrvio Màoro Ònoròu into IV sécolo d.C. o ripórta che quélla ch'a l'avéiva dæto o nómme a-e Àrpi Penìnn-e a l'êa 'na divinitæ feminìn (Poenina dea).

A ògni mòddo, o mæximo cùlto de Iuppiter Poeninus o l'êa praticòu ànche fêua da l'Itàlia setentrionâle e, óltre a-o ténpio in sciô Gran Sàn Bernàrdo into teritöio di Salàssi, s'aregòrda ànche quéllo vixìn a-a çitæ ónbra de Gubbio (Iguvium).

Bibliografîa

(IT) A. Gallina, Poeninus, in sce treccani.it.
(IT) Patrizia Framarin, La mansio e il tempio del colle, in sce regione.vda.it.
(IT) Marisa Uberti, Il mistero del menhir di Finale (SV) e il Museo Archeologico del Finale, in sce duepassinelmistero.com.
(EN) Poininos, in sce lexlep.univie.ac.at.
(IT) Marisa Uberti, Il mistero del menhir di Finale (SV) e il Museo Archeologico del Finale, in sce duepassinelmistero.com.
(LA) Servius Maurus Honoratus, In Vergil. Aeneid. lib. X 13-18, in Commentarii in Vergiliun Serviani, XXIX, Gottinga, Vandenhoeck et Ruprecht, 1826, pp. 547.

Âtri progètti