Scistema Solâre

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Rafiguraçión artìstica do Scistêma Solâre

O Scistêma Solâre o l'é o scistêma pianetàio, tegnûo insémme da-a fórsa de gravitæ, formòu da-o Sô e da-i ògètti che ghe rêuan in gîo. I ciù gréndi de sti ògètti chi són i éutto pianêti che, inte l'órdine de distànsa da-o Sô, són: i quàttro pianêti terèstri dîti Mercûio, Vénere, Tæra e Màrte, i doî zagànti gasôxi dîti Zôve e Satùrno, e i doî zagànti giasæ dîti Uràn e Netùn. I pianêti de tîpo terèstre gh'àn 'na superfìcce determinâ e són formæ pi-â ciù pàrte de ròcche e de metàlli. Pe cóntra, i pianêti gasôxi són costitoîi sorviatùtto de idrògeno e de élio, méntre quélli giasæ pi-â ciù pàrte contêgnan de sostànse cómme ægoa, amonîaca e metâno. L'é comùn 'na diferensaçión tra i pianêti terèstri e quélli de gàzzo e de giàssa ch'a-i conscìdera, rispetivaménte, cómme o Scistêma Solâre de drénto e o Scistêma Solâre de fêua.

O Scistêma Solâre o s'é formòu 4,6 miliàrdi d'ànni fa da-o colàsso gravitaçionâle de 'na grénda nûvia molecolâre interstelâre. Co-o pasâ do ténpo, da-a nûvia s'é formòu o Sô e 'n dìsco prötoplanetàio ch'o s'é de manimàn agregòu a formâ i pianêti e i âtri ògètti astronòmichi. Pe sta raxón chi tùtti i éutto pianêti gh'àn l'òrbita ch'a se trêuva tòsto in sciô mæximo ciàn. A-a giornâ d'ancheu, o 99.86% da màssa do Scistêma Solâre o se trêuva into Sô, méntre o rèsto o l'é pi-â ciù pàrte raprezentòu da-o pianêta Zôve. Tra i ògètti astronòmichi do Scistêma Solâre, sêi pianêti, i sêi pianêti nâni ciù gréndi e bén bén de âtri ògètti gh'àn di satèliti naturâli ò lùnn-e che ghe rêuan in gîo. I pianêti gasôxi e giasæ, insémme a quàrche ògètto ciù picìn ascì, gh'àn di anèlli planetài, formæ de giàssa, pôvie e, de vòtte, da satèliti minoî.

Gh'é pöi 'n nùmero sconosciûo de pianêti nâni ciù picìn e 'n mùggio de córpi minoî che rêuan in gîo a-o Sô. Sti ògètti chi són distriboîi tra a fàscia di asteròidi, conpréiza tra e òrbite de Màrte e de Zôve, a fàscia de Kuiper, o dìsco difûzo, de la da l'òrbita de Netùn, e, a-i confìn estrêmi do Scistêma Solâre, co-i coscì dîti ògètti trans-netunién estrêmi. Tra i astrònomi gh'é o consénso a clascificâ cómme pianêti nâni sti nêuve ògètti chi: Cérere da-a fàscia di asteròidi, Plutón, Orcus, Haumea, Quaoar e Makemake da-a fàscia de Kuiper, e Gonggong, Eris e Sedna da-o dìsco difûzo. De âtre popolaçioìn de córpi minoî, cómme e comête, i centòuri e-e nûvie de pôvie interstellâre, se méscian liberaménte tra e regioìn do Scistêma Solâre.

O vénto solâre, 'n flùsso de particélle càreghe ch'o sciòrte da-o Sô, o fórma 'na región de mézzo interplanetàio ch'a pà 'na bólla into mézzo interstelâre e ch'a l'é dîta eliosfêra. L'eliopösa a l'é o pónto dónde a presción do vénto solâre a l'é pægia a quélla contrâia do mézzo interstelâre, scitoòu de fêua a-i confìn do dìsco difûzo. A nûvia de Oort, che se pénsa ch'a sègge a vivàgna de comête de lóngo perîodo, a se poriéiva esténde scìnn-a-a distànsa de tòsto 'n migiâ de vòtte ciù lontàn de l'eliosfêra. E stélle da-arénte a-o Scistêma Solâre se trêuvan drénto a-a coscì dîta Bólla Locâle; a ciù vixìnn-a de tùtte a l'é Proxima Centauri, a 4,2441 ànni lûxe da-o Sô.

Lìsta di ògètti astronòmichi

Chi de sótta gh'é 'na lìsta co-a seleçión de çèrti tra i ciù inportànti ògètti astronòmichi do Scistêma Solâre.

Sô (stélla)	Zôve (pianêta)	Satùrno (pianêta)	Uràn (pianêta)	Netùn (pianêta)	Tæra (pianêta)	Vénere (pianêta)
Màrte (pianêta)	Ganimêde (satèlite de Zôve)	Titàn (satèlite de Satùrno)	Mercûio (pianêta)	Calìsto (satèlite de Zôve)	Ìo (satèlite de Zôve)	Lùnn-a (satèlite da Tæra)
Eoröpa (satèlite de Zôve)	Tritón (satèlite de Netùn)	Eris (pianêta nâno)	Plutón (pianêta nâno)	Titània (satèlite de Uràn)	Rêa (satèlite de Satùrno)	Oberón (satèlite de Uràn)
Makemake (pianêta nâno)	Zapêto (satèlite de Satùrno)	Haumea (pianêta nâno)	Umbriel (satèlite de Uràn)	Ariel (satèlite de Uràn)	Diónn-e (satèlite de Satùrno)	Têti (satèlite de Satùrno)
Cérere (pianêta nâno)	4 Vesta (asteròide)	Encelâdo (satèlite de Satùrno)	Mirànda (satèlite de Uràn)	Pròteo (satèlite de Netùn)	Mimas (satèlite de Satùrno)	Iperión (satèlite de Satùrno)
Fêbe (satèlite de Satùrno)	Zâno (satèlite de Satùrno)	Amaltêa (satèlite de Zôve)	Epimetêo (satèlite de Satùrno)	Têbe (satèlite de Zôve)	Prométeo (satèlite de Satùrno)	Pandöra (satèlite de Satùrno)
253 Mathilde (asteròide)	Élena (satèlite de Satùrno)	243 Ida (asteròide)	Atlànte (satèlite de Satùrno)	Telèsto (satèlite de Satùrno)	Calìpso (satèlite de Satùrno)	Fobos (satèlite de Màrte)
Deimos (satèlite de Màrte)	951 Gaspra (asteròide)	Tempel 1 (comêta)	Wild 2 (comêta)	Metône (satèlite de Satùrno)	Hartley 2 (comêta)	433 Eros (asteròide)

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Scistêma Solâre

Colegaménti estèrni

• (EN) Solar System - Encyclopædia Britannica, in sce britannica.com. URL consultòu o 12 màzzo 2023.