Sâta a-o contegnûo

Vìa Oddu (Arbenga)

Azónzi conligaménti
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
Da Wikipedia
AR
 Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn
Vìa Oddu, vista daa cruxe(r)a cun Vìa Rumma mi(r)andu versu Santa Ma(r)ìa

Vìa Oddu (cunusciüa ascì cumme u Caruggiu de verdü(r)e(r)e, Via Gian Maria Oddo in italiàn) u l'è in caruggiu ch'u se tröva in Arbenga Veggia e ch'u marca u cunfìn fra i quartêi de San Scî e de Sant'Eulàlia.

Sto(r)ia

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Via Oddu inti prìmmi ànni '30, versu Santa Ma(r)ìa

L'è ben prubabile che l'u(r)igine de Vìa Oddu a secce du bèllu antìga, scicumme che u sò percursu u duve(r)ea repià da vixìn quellu du segundu cardu pe' impurtansa da sitè rumâna[1], numma doppu u cardus maximus che, pe' cuntru, u passâva pe'a vìa au dì d'ancöi ciamâ de Medaje d'Ò(r)u. U cardu de Vìa Oddu u cuntinuâva pöi ancù ciü a setentriùn, fìn ae mü(r)aje sitadìne, passandu pe' quella che inta tupunumastica mudèrna a l'è a vìa intitulâ a l'Ernesto Rolandi Ricci[2].

Sta stradda a pìa u numme dau Gian Maria Oddo, benefatû arbenganese du Seisèntu e fundatû de l'impurtante culêgiu ch'u se truvâva intu palàssiu cu'u mèximu numme, intu cantu vèrsu meridiùn da cruxe(r)a de Vìa Oddu cun Vìa Rumma[3].

Descrisiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • L'imbuccu daa Cuntrâ Növa e u basamentu da Tûre di Cassulìn
    L'imbuccu daa Cuntrâ Növa e u basamentu da Tûre di Cassulìn
  • Vista du caruggiu
    Vista du caruggiu
  • Vìa Rumma, a munte, cruxe(r)a cun Vìa Oddu
    Vìa Rumma, a munte, cruxe(r)a cun Vìa Oddu
  • U fundu da vìa, versu a Sènta
    U fundu da vìa, versu a Sènta
  • A Barbacana, versu Via Oddu
    A Barbacana, versu Via Oddu

Partèndu d'in Vìa D'Aste, u caruggiu u se diramma propiu de frunte aa gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, a l'artessa da Tûre e Cà di Cassulìn, restandu in scia mancina s'u se riva da quella ch'a l'è dìta "A cuntrâ növa". Imbucâ a vìa se scuntran sciübitu dui caruggi aa mancìna.

U prìmmu, ch'u parte au de sutta d'in vortu ch'u fà parte de l'insemme du palàssiu ch'u se faccia in scia stradda, u l'è U Caruggiu du Furchê, mèntre u segundu, a in isulàu de distansa, u l'è ciamàu Vìa Palestru, pü(r)e se u l'è cunusciüu ascì cu'u numme de Caruggiu de verdü(r)e(r)e, mèximu stranumme dètu ascì a Vìa Oddu, scicumme ch'a gh'e(r)a da ste parti ina grossa presènsa de büteghe da verdü(r)a.

U se prusegue versu a Sènta incuntrandu aa mancìna u Caruggiu du Rusciàn e, aa drìta, u caruggiu ch'u l'inmette vèrsu a Ciàssa di Pésci, cunusciüu fina cumme Vìa Cavour. Inte st'isulàu chi u se ghe tröva ascì u Palàssiu di Bassu-Seulln, derucàu dau teramòttu de Diàn du 1887 e custruìu turna de doppu, ch'u resta pe(r)ò ciü in drentu. A cûre in diresiùn cuntrâia rispettu a Vìa Oddu a l'è Vìa Rumma, ch'a travèrsa a stradda e i quartêi tantu de Sant'Eulàlia quantu de San Scî.

U Caruggiu u prusegue dunca fin a rivâ in sciu fiancu du Culêgiu, a stradda a finìsce pôcu doppu inta pòrte du Pertüxu, nu prìmma ch'i se ghe faccen a terminasiùn da Barbacana (a munte) e U Caruggiu de Sant'Eulàlia (a vàlle). A terminasiùn da vìa a l'è Vìa Trentu (Fö(r)a da Sènta), giüstu au fiancu da zìna de manca da scciümai(r)a. Intu cumplessu u l'ha ina lunghessa de 127 mêtri[4].

Cruxe(r)e

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mappa de Vìa Oddu, cu'i caruggi ch'i se ghe incruxan
  • U Caruggiu du Furchê, dedicàu a Giovanni Folchero, benefatû arbenganese, lungu 'na sciüsciantêna de mêtri, u pòrta versu Largu Do(r)ia, dund'a gh'é(r)a a Pòrte da Ma(r)ìna[5].
  • Vìa Palestru - U Caruggiu de Verdü(r)e(r)e, u pòrta u mèximu stranumme che Vìa Oddu[6], vistu che ascì chi e l'é(r)an presenti de büteghe da verdü(r)a, inta tupunumastica ufisiâle a pìa u numme daa bataja de Palestru, cumbatüa dü(r)ante a Segunda guèra d'Indipendènsa. Lungu 97 mêtri, u finìsce inta Ciàssa de l'Uspeâ[7].
  • Vìa Cavour, se diràmma in scia drìta, andandu vèrsu a Sènta e u pàssa a Ciàssa di Pésci, a rìva inta Ciàssa de San Michê e a finìsce de dòppu, sgarbandu inta Vìa de Medaje d'Ò(r)u, cun 'na lunghessa de ciü de 100 mêtri in tüttu[8].
  • U Caruggiu du Rusciàn, aa mancina, u pìa u numme da Gio Giacomo Rossano, scritû du Seisèntu, lungu 'na sinquantena de metri, u pòrta inte Vìa Rumma [9].
  • Vìa Rumma - U Caruggiu dau culêgiu, u segundu decümàn pe' impurtansa, u l'è u caruggiu dund'u se ghe fàccia Palàssiu Oddu, sêde du sto(r)icu culêgiu. U vegne spartìu da Vìa Oddu tòstu a metè, marcandu ascì u cunfìn fra i quartêi, u l'è lungu 230 mêtri in tüttu[10].
  • U Caruggiu de Sant'Eulàlia, vixìn a l'imbuccu versu a scciümai(r)a, u l'è in carugettu de 60 mêtri ch'u se culêga cun quellu da camera murtuaria (Vìa Lamberti), pìa u numme da santa aa che a l'é(r)a dedicâ 'na gêxa ch'a l'ha dètu u numme au quartê, ma che ancöi a nu gh'è ciü[11].
  • A Barbacana (Vico del Centa in italiàn), lungu 130 mêtri, u cunette Vìa Medaje d'Ò(r)u cun Vìa Oddu passàndu a còsta de mü(r)aje, pe' stu fètu chi u l'ha stu stranumme[12].
  • Fö(r)a da Sènta[13] (Vìa Trentu), passâ a Pòrte du Pertüxu, au de fö(r)a d'Arbenga Veggia, a l'è a stradda custruìa in scia zina da Sènta che dae scö(r)e Paccini a finisce dau Punte Russu, inmetenduse inta Ciàssa di Giardinetti.

Architetü(r)e

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Figü(r)a n° Numme Descrisiùn
2-4-6[n. 1] Tûre e Cà di Cassulìn Mensunâ fin dai tempi antighi cumme de prupietè di Cassulìn, a l'è a primma de tûre arbenganesi ch'i se incuntravan rivandu dau castrum da Pòrte da Ma(r)ìna. A svetta cu'i sò 21 mêtri d'artessa d'in fàccia a Santa Ma(r)ìa[14]. Fòscia da fà remuntà au seculu XIII, cumpa(r)ìsce inte 'n attu du 1367 cumme turris Spectorum, vistu che ün di membri de sta famìa chi, Corado Sospetto, u l'axeva spusàu a fìa de Lanzarotto di Cassulìn. In testimunianse ciü resènti a l'è dìta tûre de Gio Francesco Cassulìn, scignû da Castelanìa d'Arnascu. Presente fina inte l'afrescu ch'u l'é(r)a in Santa Ma(r)ìa, dund'a l'è presentâ cun 'na cianta de figu in simma, a cunserva ancù u basamèntu de prìa, separàu dau restu (caraterizàu dai maùi a vista inta parte âta) grassie a 'na curnìxe. A se fàccia a punènte in sce Vìa Oddu, dund'a mustra ancù i garbi ch'i servivan pe'e travi che rezevan i su(r)êi de legnu, muntèi in caxu de pe(r)igu[15].
s.n.c.[n. 2] Palàssiu Oddu Palàssiu impunènte, aa mòrte du prupieta(r)iu Gio Maria Oddi intu 1623 u vegne pe' sò vuluntè duve(r)àu cumme sêde de 'n culêgiu. U s'è u(r)iginàu a partì daa fuxùn de ciü custrusiùi che zà e l'existevan, pe' dà vìtta aa strutü(r)a che veghemmu ancöi. Du 1637 u vegne culigàu, cu'n portegu, aa gêxa de San Carlu, cunvertìa resentemènte in auditorium. Inti tempi muderni u l'òspita a bibliutêca sìvica e u museu de màgiche traspa(r)ènse, cun l'espusisiùn du piàttu blö e âtri reperti rescuvèrti dae antìghe necropuli rumâne[16][17].
s.n.c. Pòrte du Pertüxu A Pòrte du Pertüxu, cunusciüa pü(r)e cumme a ''Pòrte de Sant'Eulàlia'' e mensunâ inte l'Etè de Mezu cumme a Porta pertuxii, a l'è delungu stèta a pòrte sitadina a-u fundu du cardu segunda(r)iu de Vìa Oddu[18] e, intu làttu da Sènta, a permeteva fasilmènte de zunze versu Vaìn[19]. Cu'e sò dimesciùi, ciütostu strête, l'è puscibile ch'a fusse ina pòrte privâ, duvèrta fòscia da-i artigièi de indüstrie du cöi(r)u, e a l'è stèta a-u sèntru de pa(r)egge discusciùi cu'u Cunseju du Cumün. A l'è surmuntâ da ina strutü(r)a de difésa du Sinquesèntu, ch'a duvéva permétte de cacià di mate(r)iâli in simma a-i desenemighi[20].

Nòtte

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Nòtte au tèstu
  1. ↑ L'entrâ prinsipâle a dà in sce Via D'Aste e a pòrta u sivicu n°27
  2. ↑ L'entrâ prinsipâle a dà in sce Via Rumma e a pòrta u sivicu n°58
Nòtte bibliugrafiche
  1. ↑ Costa Restagno, 1979, L'evoluzione topografica di Albenga dalla romanità al medioevo, pp. 16, 150
  2. ↑ (IT) L'orientamento degli edifici in Liguria - Tracciati viari urbani - Albenga, in sce uranialigustica.altervista.org. URL consultòu o 9 seténbre 2024.
  3. ↑ AA.VV., 2001, p. 45
  4. ↑ AA.VV., 2001, p. 45
  5. ↑ AA.VV., 2001, p. 37
  6. ↑ (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, U Strada"iu, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 76.
  7. ↑ AA.VV., 2001, pp. 45-46
  8. ↑ AA.VV., 2001, p.31
  9. ↑ AA.VV., 2001, p. 52
  10. ↑ AA.VV., 2001, pp. 51-52
  11. ↑ AA.VV., 2001, p. 58
  12. ↑ AA.VV., 2001, p. 32
  13. ↑ (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, U Strada"iu, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 47.
  14. ↑ (IT) Tûre Cassulìn, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu o 13 lùggio 2024.
  15. ↑ Bertonasco Rubatti, 2010, Quartiere Santa Maria, pp. 23-25
  16. ↑ (IT) Palàssu Oddo, descröve Arbénga, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu o 12 màrso 2022.
  17. ↑ (IT, EN, FR, ES, RU) Palàssiu Oddu, cumün d'Arbenga, in sce comune.albenga.sv.it. URL consultòu l'11 lùggio 2024.
  18. ↑ Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 150
  19. ↑ AA. VV., 1982, cap. 7, La piana di Albenga, p. 415
  20. ↑ Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 162

Bibliugrafìa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Âtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Ligammi de fö(r)a

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Vìa_Oddu_(Arbenga)&oldid=253678"