Gêxa de San Zorzu (Arbenga)
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
A gêxa de San Zorzu, (chiesa di San Giorgio in italian, ascì scrìta gêxa de San Ṡorṡu) a l'è 'n' antiga gêxa medievàle custruìa in stìle rumanicu, culucâ inta frasiun de Campugexa (cumün de Arbenga), in lucalitài San Zorzu, a l'internu du lucàle campusantu.
Stoia
Se pènsa che in primmu scitu religiusu u sécce zà stàu fundàu primma de l'annu Mille, tantu che intu mediuevu a gêxa l'éa de lungu indicâ cu-u numme de “San Giorgio de pratis”, a causa di prài ch'a sircundavan e che estendevan fin a-a maìna. A sta parocchia chi l'éan culegàe diferenti cumünitài da Ciàna arbenganese, ancöi pe-a ciü grossa parte scumpaìe (Câmpu(r)a, Craviö, Ròllu), assemme (lugicamènte) a quella de San Zorzu.[1]
Propriu a lucalitài dund'a se tröva a gêxa a l'éa indentificâ cumme in antigu sentru de vitta religiusa, culucàu lungu 'na via de cumünicasiun fundamentale, a Via Julia Augusta.
Prubabilmènte u primmu nucleu de l'edifissiu religiusu u l'éa stàu fundàu da-i muneghi benedetìn, insediài in scia Gainâa. Cun l'abasìa bedenetìna presente in sce l'Ìsua a parocchia a l'ha mantegnüu ina furma de dipendènsa dirètta cumme priuràu, armenu fin a-u 1661, annu da fundasiùn da parocchia du sentru de Campugéxa, da-a quale San Zorzu a cumensa a dipènde.
Divegnüa cuscì ina cumènda da parocchia vixina, a strutüa a vegne maniman abandunâ, pe stu mutivu chi, nu se presentan grossi rifasimenti de etài baròcca. Trafurmâ in gêxa simite(r)iàle a vegne danegiâ in moddu gràve da-u teramottu de Diàn du 1887. St'eventu chi u porta a-a distrusiùn du campanin e da navâ de drìta, anche se intu cumplessu a l'è stâ restaurâ zà a partì dai inìssi du 1901 e poi, cun opere sücescìve fra u 1934 e u 1936, finansiàe da-u cumün de Arbenga.[1]
Carateristiche
L'edifissiu che veghemmu ancöi u l'è de stile rumanicu, edificàu aturnu a-u seculu XII, ma intu cursu du tempu sun stàe fàe de mudifiche, che l'han purtàu a 'n rifasimentu gòticu, survatüttu düante u XIV seculu.
Esternu
.jpg)
A faciâ da gêxa a l'è stratificâ, difatti inta parte ciü bassa l'è de prìa, ch'a vegne da-e câve da zòna de Cixan e de Peàgna, mèntre quella de mezzu l'è fâ cun di maùi crüi (laterissi). Inta parte âta se pò vegghe poi 'na trîfura, ch'a a va rènde ciü legêa. Sta chi a l'è inseìa a rapresentâ a Santiscima Trinitài, ma ascì a duggia natüa de Cristu (vêu Dìu e vêu òmmu), cu-e due culònne ch'a surézzen. Fra l'âtru a l'éa stâ müâ intu cursu di seculi pé poi êsse turna descuvèrta düante u Növesèntu.
Da nutà che fàscia âta a l'è turna in prìa de Cixan e a l'e in realtài duvüa a 'n rifassimentu du seculu XIV. Sutta a sta chi se dröve 'n barcun picin, cun 'na furma a cruxe. [1]
In sciu làttu de sud-est, l'éan ascì stai ricavai âtri trèi barcunetti (nüme(r)u ch'u va turna a reciamà a Trinitài) e i abscidi vegnen realizài de furma retangulàre, vegnen averte de munôfore de maùn crüu, tampunàe intu seculu XV pé ricavà ciü süperficie da rènde afrescàbile a l'internu. U campanìn, in prìe squadràe, u l'éa stàu ricustruìu in scia bàse de quellu rumanicu, inglubâ inta navâ de drìta.[1]
Internu
A l'internu a strutüa a se presènta tréi navàe, in sce müaje se trövan poi e pitüe a frescu: u cîclu u cröve 'n periudu cumpresu fra u XIII e u XVI seculu e u testimònia e fâxi de svilüppu e de decadènsa de l'edifissiu e da zôna ch'a ghe gravitàva inturnu.
I afreschi
Antigamente a gêxa l'éa du tüttu rivestìa de intonacu pittüàu a culuri vîvi e a ricca decurasiun a süge(r)îva in sensu de magnificensa.
Üna de parti ciü rapresentative de l'insemme a se tröva inta zôna de l'abscide, dund'u resâta l'afrescu du Giüdissiu Üniversàle, particulàre pe a sò rapresentasiun, ispi(r)àu ae vicènde da Divìna Cumédia du Dante Alighiêri.
Vixivamènte u crêa in fòrte impattu ascì a cumpusisiun du Pa(r)adîsu, cu'in stîle raffinàu inta rapresentasiun de figüe, furtemènte in cuntrapusisiun cu-e imàgini ch'e sun legàe a l'Infèrnu.
Propiu questu cuntrastu u fà capì che u cîclu u dev'êsse interpretàu cun in fìn didàtticu, ütile inti tempi antighi pe 'luntanà i cristiài da-e tentasiui du mâ, int'in quàddru ciü generàle de cuncesiun de l'àrte cumme a Bibbia di pôvei.
Pa ascì che a dâta de realisasiun di dipinti a secce da rilevà aturnu a-u 1446, ànnu indicàu inte 'n'iscrisiun in latìn, ch'a n'ha furnìu ascì u numme du cumitènte di afreschi, in sèrtu Antôniu Carésia, priû da gêxa inte quellu periudu.
Segundu sèrte ipòtexi l'autû di dipinti u se(r)éva Antôniu Dragun da Munteregâle, artista piemuntese trasfe(r)ìu intu Punènte Lìgüe.
Giüdissiu Üniversàle
Pa(r)adîsu
Culucàu inta parte de l'atâ mazû, in âtu. Chi i trövan spassiu i duzze apòstuli inse(r)ìi scimetricamènte, setài inte di séggi cu-u sguardu gi(r)àu versu u sentru da figüa, dandu in efèttu de pruspetîva.[2]
A dividde i dui gruppi se tröva Cristu giüdise seràu int'ina mându(r)a rezüa da-i ànge(r)i, rafigüàu inte l'àttu de 'ndicà cu-a man drita i beâti, mèntre cu-a lérca i dannài de l'Infernu. Inte sta rapresentasiun chi u se tröva ascì San Michê Arcànge(r)u, dutàu de armaüa e de spâ, perché in quantu surdàttu de Cristu u l'ha scunfittu u Diàu.
Vellu u rezze a ba(r)ànsa ch'a pêsa u ben e u mâ e a sò presènsa a l'internu de l'afrescu a l'è de fundamentale impurtansa, pe questu u l'è pusisiunau imediatamènte au de sutta du Segnù.[3]
Infernu
Chi u vegne rapresentau in Arcànge(r)u ch'u spuncia in mustru infernàle fra i dannài, fra sti chi in fransescan, prubabilmènte a indicà u scuntru fra i diferenti urdini religiusi. U fattu u se riculêga a-u triunfu de l'urdine di benedetìn in sci frasescài pe u dumìniu du cunventu de l'Ìsua. [4]
Sun rapresentai in bàssu, cun tantu de iscrisiùn, i sètte pecài (a gùa, l'avaîssia, l'acîdia, l'invìdia, a süpèrbia, a lüssüia e a ràggia) sensa duve(r)à 'na particulare tècnica de pruspetîva, cun tütta 'na sé(r)ie de peccaûi, imprixiunài e turmentài dai diàvi de diversa furma.
In urdine i primmi vegnen punìi cun e man legàe derê a-a schêna de frunte a 'na toa 'mbandìa, mèntre e sèrpi e cunsümman 'n banchettu, doppu se trövan quelli fursài a bêve l'ò(r)u füzu, i früstài da 'n demôniu, i turmentài da 'na creatüa macülâ cu-a cua de serpènte e chi u l'è mòrsu da 'n grifun e avôltu da 'n'âtra sèrpe. Terminan a sé(r)ie e punisiùi di lüsu(r)iûsi, custrétti a végghe in diàu au spéggiu e di ragiài, turtü(r)ài cun 'na röa dentâ.[5]
Sèmpre inte stu grüppu rapresentatìvu ghe sun Dante e a so guìdda: Virgiliu, che ben i spìccan pe l'espresciùn du muru e pe a gestualitài de man. Inse(r)ìi inta scêna dund'a viulènsa a va a defurmâ u vultu du cunte Ügulìn, ch'u ruzüja a testa de l'aversâiu Rügiêri.[6]
Inta navâ de drìta sun uspitàe, inta zòna vixina a l'abscide, de figüe di Santi, fra e ciü antighe de tütta a gêxa, risalenti a-u seculu XIII).
A-u fundu invece, tütta a müaja a l'è ucupâ da-u cîclu de stòie de San Biaxu, dipintu aturnu a-u seculu XIV da in pitû anonimu. A rapresentasiun a sêgue u stîle da scöa tuscàna du Trexèntu.[1]
Chi a l'è cuntegnüa ina de ciü végge testimunianse icunugrafiche de San Zorzu, inse(r)ìu fra trèi apostuli e San Cristoffa, lezìbili sulu ciü in pàrte.
Pocu de surva, l'afrescu ch'u rapresenta San Fabian, San Bastian e San Roccu. A cumpletà a scêna a se truvava inisialmènte 'n'iscrisiun, aù scumparsa, ch'a ducumentava a cumitènsa da pitüa, da parte du priû sanzurzin (1476), asèmme ai abitanti de Câmpu(r)a.
Se vegghe ascì, pocu doppu in âtru afrescu, risalènte au seculu XV, cun Santa Ma(r)ìa Madalêna. [1]
Abscide
Inta zôna de l'abscide, dund'u l'è cunservàu in antigu atâ dedicàu a-a Madonna, ghe sun i afreschi ciü resènti chi cunservài, datài du Sinquesèntu.
De qualitài inferiure rispettu a-i âtri, i testimonian a fâse de decadensa de l'edifissiu religiùsu . Se inta lünétta truvemmu l'Asunsiun de Ma(r)ìa, gh'è ascì in trîtticu cun a Vergine setâ in trônu ch'a tegne in bràssu Gesù bambin. Ai dui latti in santu in armaüa (aa lérca) e San Steva (aa drîta). Segundu quarchedün u stîle u se vixine(r)êva a quellu de Pe' Guîdu da Ransu.[1]
Nòtte
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 (IT) Gêxa de San Zorzu, Campugexa, Arbenga, in sce sangiorgioalbenga.it. URL consultòu o 9 arvî 2022.
- ↑ Carlo Lanteri, Con Dante ad Albenga (PDF), Arbenga, Liceo G. Bruno-Arbenga, 2014-2015, p. 13.
- ↑ Carlo Lanteri, Con Dante ad Albenga (PDF), Arbenga, Liceo G. Bruno-Arbenga, 2014-2015, pp. 17-19.
- ↑ Carlo Lanteri, Con Dante ad Albenga (PDF), Arbenga, Liceo G. Bruno-Arbenga, 2014-2015, p. 26.
- ↑ Carlo Lanteri, Con Dante ad Albenga (PDF), Arbenga, Liceo G. Bruno-Arbenga, 2014-2015, pp. 27-38.
- ↑ Carlo Lanteri, Con Dante ad Albenga (PDF), Arbenga, Liceo G. Bruno-Arbenga, 2014-2015, pp. 39-41.
Âtri prugètti
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce gêxa de San Zorzu
