Goæra de succescion spagnolla

Da Wikipedia
A battaggia de Denain
ZE-P
Sta paggina chie a l'è scrita in zeneize
co' ina grafia tipo quella do Prian do 1745

A Guæra de succescion spagnolla a l'é 'n conflíto provocao da-a morte sença descendenti do Carlo II, re de Spagna (1° nov. 1700).

Descriçion e stòia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Za primma da morte do sovran, i candidæ ciu diretti a-a sucescion, o Luigi XIV de França e l’imperatô Liopordo I, a prœuvo a-i rispettivi matrimonni co-a Maia Teexa e a Margaita Maia, doe sœu do Carlo, no ascozan, l'un e l'atro, o so dexideio de subentrâ, quæ eredi, into possesso do vastiscimo impeo spagnollo. E spiançe de tutti doi i pretendenti fun tuttavia deluze da-o mæximo Carlo, che into nov. 1698 o descignò a proppio erede o Gioxeppe Ferdinando de Wittelsbach, elettô de Bavea. L'improviza morte de questo (frev. 1699) a riaçeize a conteiza tra e corte de Pariggi e Vienna, e o Loigi XIV, dexidiozo de regolâ in antiçipo, con di acordi segretti, e sciorte de l'ereditæ madrileña, o concluze con Inghiltæra e Provinçe Unie un trattao de spartiçion da monarchia spagnolla (março 1700).

Tanto maggiô fu l'imbaraçço do re françeize, quande, morto o Carlo II, o vègne a conoscença de so urtime voentæ, pe-e quæ o Feipo d’Angiò, segondogenito do Derfin, o l'ea nominao erede universâ da monarchia, co-a claozoa che-a Coroña de Spagna a no vegnisse mai unia a quella de França. Doppo quarche exitaçion, o Luigi XIV o l'açettò o testamento e o nœuvo re o fu riconosciúo sença contrasti a Madrid. L'Inghiltæra da primma a l'açetò a succescion deo Feipo V, ma l'ingerença da Fransa inti afæ politichi e militæ spagnolli, tâ da giustificâ ogni dubbio in sce l'asserîa divixon de coroñe de França e de Spagna, a spinse ben fîto e possançe mainæ a l'aliança con l'imperatô, inremovibile into mantegnî a candidatua do so segondogenito Carlo a-a Coroña de Spagna. Ançi, assæ primma che-o Liopordo e-o Ghigermo III d'Orange stipulessan a Grande aliança de l'Haia (7 sett. 1701), i imperiæ, a-o comando de l'Œügenio de Savoia, ean penetræ inta Lombardia, co-o pretesto che se trattava de 'n fœüdo de l'impeo da consciderâse vacante. A fortuña di arme, da primma favoeive a l'Œügennio, a s'imbósò da pœuscia scin a redue e comunicaçioin con l'Aostria a-a sola via de l'Adexe e a costrenzilo a l'inattivitæ pe-a scarseçça de so forçe.

Inta primmmaveia do 1702, co-a diciaraçion de guæra ingreize, o conflíto o s'esteize a tutta l'Œüropa. In Germania i prinçipi da caza de Wittelsbach, l'elettô de Bavea e quello de Colonnia se diciaron pe-o Luigi XIV, a-o quæ a sciorte di arme a fu into complesso favoeive segge into 1702, segge into 1703. O Vittoio Amedeo II, ducca de Savoia, za aliao da Fransa, deluzo inte so aspiaçioin in sce-o Milaneize, into nov. 1703 o passò a-a coaliçion antiborbonnega. Nonostante questa defeçion, l’ezerçito françeize o vosse œuviâ into 1704 o sfondamento verso Vienna, ma a manœuvra a se concruze co-in dezastro: inta battaggia de Höchstädt (13 ag. 1704) e forçe franco-bavaize fun desfæte da-i anglo-olandeixi e da-i imperiæ diretti da-o ducca de Marlborough e da-o prinçipe Œügenio. Questa battaggia a fu o scontro decixivo de tutta a guæra e da aloa i franco-spagnolli se trovon redúti a-a difensciva.

Into mæximo anno, a prœuvo a l'adexon do Portogallo a-a Grande aliança, a guæra a fu portâ in Spagna ascì, dove i Ingleixi se impadronin de Gibiltæra, mentre l'arçiducca Carlo, intrao façilmente inta Catalogna, o l'ocupò Barçeloña (1705) e o costrinse o mæximo Feipo V a abandonâ temporaniamente Madrid. O Luigi XIV o l'aiva into fratempo concentrao ogni so sforço contra o ducca de Savoia, ma Turin, streita d'assedio fin da-o sett. 1705, a l'opoze una strennoa rescistença, ch'a se protrasse fin a l'arivo de l'ezerçito liberatô de l'Œügenio de Savoia (battaggia de Turin, 7 sett. 1706). L’Itallia a l'aiva cessao de êse campo de battaggia: a Lombardia a cazette inte moen di imperiæ e o Luigi XIV o concordò con l’impiao Gioxeppe I, succedúo a Liopordo into 1705, a nœütralitæ da penizoa (ag. 1707).

A guæra intanto a s'arentiva sempre de ciu a-o cœu da França. A vittoia do lord Marlborough a Ramillies (23 março 1706) a varse a conquista di Paixi Basci spagnolli, e l’atra a Audenarde, conseguia da-e forçe conzonte do Marlborough e de l'Œügenio (11 luggio 1708), a determinò l’ocupaçion de Lilla; in Italia, fin da-o luggio 1707 o generâ L.J. Daun o l'aiva conquistao Napoli. A França a l'ea redúta zœumoæ a-i estremmi e o Luigi XIV o començò into mazzo 1709 de trattative de paxe a l'Haia, che fallin sorvettutto pe-a recesta de l'impegno da parte do "Re Sô" d'impoñe, se necessaio, co-e proppie arme a-o nevo Feipo a renonçia a-a coroña spagnolla. A guæra a fu repigiâ; una nœuva battaggia sanguinentiscima a fu combattua a Malplaquet (11 sett. 1709), sença vinti ni vinçitoî. E nœuve trattative de paxe, desgugeitese a Gertruydenberg, rizurton vañe liatre ascì; inte l'ag. 1710 l’arçiducca Carlo (ch'o l'aiva assonto fin da-o 1705 o nomme de Carlo III) o l'intrò a Saragozza.

A desfæta totâ, diplomatica e militâ, da França e da Spagna a paiva zœumoæ solo costion de tempo, quande se verificò di avegnimenti che squascion a compatteçça da coaliçion aversaia. In Inghiltæra, l’avento a-o governo di tories, ch'ean contrai a-a guæra, o portò a-o reciammo do Marlborough e a-o començo de trattative de paxe co-a Fransa (1710-11). Into corso de tæ trattative moì l’imperatô Gioxeppe I (17 ârvi 1711), a-o quæ doveiva sucede, in virtù do pactum mutuae successionis do 12 sett. 1703, l'arçiducca Carlo, pretendente a-a coroña do Feipo V. A rœünion di possedimenti da caza d'Aostria a quelli da Coroña de Spagna inte 'na sola persoña a l'aviæ alterao sostançiamente l'equilibbrio politico œüropeo: questa a constitoiva un peigo assæ ciu inminente e grave de «monarchia universâ» che no l'asceiza a-o trono spagnollo do Feipo V. L'11 arvî 1713, a Utrecht, a França a firmò a paxe co-e potençe marittime, co-o ducca de Savoia, co-o Portogallo e co-a Pruscia.

L'Aostria e l'impeo continuon inta lotta ancon pe diversci meixi, ma, constreiti a frontezzâ da soli a França, finin liatri ascì pi aconsentî a-a paxe, concruza a-a fin a Rastatt (7 março 1714) e a Baden (7 sett. 1714). O Feipo V o conservò pertanto a Coroña spagnolla, ma o cedette a l'imperatô Carlo VI o regno de Napoli, a Sardegna, i presciddi toschen, o Milaneize, i Paixi Basci; a-o ducca de Savoia a Siçillia, co-o tittolo regio; a l'Inghiltæra Gibiltæra e Menorca. A l'Inghiltæra fu otr'a ço riconosciuo di privileggi commerciæ e economichi inte di teritoi sogetti a-a sovranitæ spagnolla.

Atri progetti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Contròllo de outoritæLCCN (ENsh85126301 · GND (DE4134877-1 · BNE (ESXX546932 (data) · NDL (ENJA01083121