Otto von Bismarck

Da Wikipedia
ZE-P
Sta paggina chie a l'è scrita in zeneize
co' ina grafia tipo quella do Prian do 1745
Unn-a foto de Otto von Bismarck

Otton prinçipe de Bismarck-Schönhausen - Statista (Schönhausen 1815 - Friedrichsruh 1898).

Vìtta[modìfica | modìfica wikitèsto]

De antiga famiggia nobile do Brandeburgo, o feççe i so studdi a Gottinga. Fin da-o 1847, segnalandose a-a "Dieta unia" de Berlin pe a vigorosa politica antiliberâ, o se distinse comme cappo da drita junkerista, o programma da quæ, de rivendicaçion di privileggi nobiliæ e de corporaçioin, lê o-o sostègne impetoosamente inta Cammia de revixon do 1849. Ma ciu ancon, o Bismarck o l'asmiava a-a liquidaçion da texi federalista vosciua da-a constituçion de Francoforte: e da-i liberæ o l'alontanò o Federigo Ghigermo, induxendolo a refiâ a coña imperiâ ofertaghe (1849) da-o parlamento; a quello mæximo fin o Bismarck, plenipotençiaio presso a Dieta federâ (1851), o començò a politica d'ostilitæ verso l'Aostria, acostandose into congresso de Pariggi (1856) a-o Napolion III.

Ambasciao a Peoburgo (1859), o l'ariescì a nœütralizzâ o tentativo aostriaco de rebelâ a Ruscia inta guæra contra o regno de Sardegna e l'impeo françeize. Prescidente do conseggio di ministri into 1862, de fronte a l'opoxiçion da Cammia a-a lezze in sce-e speize militæ, o Bismarck - con un gesto incostituçionâ - o l'acugeiva e aplicava a lezze, za aprovâ da-a Cammia di segnoî, nonostante l'opoxiçion do parlamento. Començava alloa a so açion inteisa a poñe a Pruscia a-a testa do moto pe l'unitæ tedesca. Apoggiâ a Ruscia into corso de l'insurreçion polacca (1863), o l'attuava co-a vittoiosa guæra aostro-prusciaña contra a Danimarca una soluçion de força da costion do Schleswig-Holstein. O poneiva quindi e premisse da guæra do 1866 contra l'Aostria (incontro de Biarritz do 30 sett. 1865 co-o Napolion III, ch'o garantì a proppia nœütralitæ), deciarâ de fæto co l'aliança italo-prusciaña de l'8 d'arvî de quell'anno.

A vittoriosa battaggia de Sadowa (3 luggio 1866), seguia into meize succescivo da-a paxe de Praga, a l'áseguò a-a Pruscia o predominio inta Germannia e a marcò a fin da Confederaçion todesca co l'eliminaçion de l'impeo asburgico da 'na sfea d'açion politica tradiçionâ e plurisecolâ. A Pruscia a se sostituì a l'Aostria quæ potença egemone inta nœuva Confederaçion da Germania do Nord, da quæ Bismarck o vègne (1867) o Cançelê federâ co l'incarego de condue e dirizze e relaçioin estere de questo nœuvo organismo politico. Con tutto ço o Bismarck o l'ea ariescio a conquistâse l'adexon de boña parte de l'opoxiçion liberâ, e o s'ea favoiio a constituçion, inta Cammia prusciaña, do partio liberâ-naçionâ sostegnitô deciso da politica do Bismarck, aoa ciu descceigaamente prusciaña. Bismarck o l'ariescì a rende inevitabile (despaccio de Ems, 13 luggio 1870) a guæra contra a França (guæra ch'a realizzò l'unitæ spiitoâ e politica da Germania sotta a guidda da Pruscia) e, vinta a diffidença di stati meridionæ, o l'ótègne o confeimento a Ghigermo I da coroña do nœuvo impeo germanico proclamao a Versagge into zenâ 1871. Into zugno 1871 o sovran o creava Bismarck prinçipe.

Zonto coscì a l'apexe da so possança, forte de 'n prestixo incontrastao, Bismarck, preoccupao de raforçâ l'aotoritæ do Reich, o feççe tuttavia co-o Kurturkampf (1872-76) un gesto politicamente infecondo, ch'o se resciorve' inte 'n raforçamento di elementi cattolichi. Doppo a violenta represcion antisocialista a prœuvo a-o fallio atentao a-o Ghigermo I (1878), e l'introduçion de mezue proteçionisteghe, s'arivò a una riconciliaçion tra o Bismarck e o partio cattolico do Centro. Into mæximo tempo, o l'opose a-i socialisti, acanto a-e lezze ecceçionæ, o tentativo de risolve in sce-o cian di meri amegioamenti economichi e instançe de riforma. Inta politica estera o Bismarck o se prefisse comme scopo fondamentâ o mantegnimento do status quo e l'opoxiçion a-i conati de revinçita da França.

O çercò pertanto de reciammâ a nœuva vitta l'aliança tra e corte monarchiche do Nord (Aostria, Pruscia, Ruscia), e o s'oppose nettamente a ogni restaoraçion borbonica in França. L'Alleança di trei impioei (1872-73) a l'intrò tuttavia in crixi, doppo un primmo allentamento into 1875, co-a guæra russo-turca e o congresso de Berlin (1877-78): perçò o Bismarck o recorì into 1879 a l'aliança, diretta e precisa, con l'Aostria-Ungaia, ch'a doveiva arestâ o capposado da politica germanega scin a-a primma guæra mondiâ. Tuttavia Bismarck, ben lonxi da-o voei segondâ tutte i aspiaçioin aostriache inti Balchen e da-o dexidiâ l'urto fra Aostria e Ruscia, o çercò costantemente de mantegnî l'acordio ascì fra Vienna e Peoburgo: o zonse (zugno 1881) a stipulâ un trattao d'alliança fra Germania, Aostria e Ruscia e o l'ariescì, scin a-o 1885, a mantegnî de fæto i boin rapporti fra e træ potençe. A stippula da Triplixe Alliança, into 1882, fra Germania, Italia e Aostria-Ungaia, a completava questo scistema, ch'o lasciava a França isoâ in Œüropa.

Ma a crixi bulgara do 1886, l'urto fito conseguione fra Ruscia e Aostria, menaççon a-a base tutto o scistema. O Bismarck o remediò, segge contraendo co-a Ruscia o trattao de "contrasseguaçion" (1887), segge dando mao valô a-a Triplixe Alleança e, con ço, rafforçando in lê a poxiçion de l'Italia (primmo rinnœuvo da Triplixe, 1887). In campo internaçionâ, dunque, graçie a-o Bismarck, a Germania a l'ariescì inte quelli anni a affermâ o proprio predominio politico e diplomatico in Œüropa (o Bismarck o se tègne sempre estranio a-o settô da politica coloniâ, se se eccettoa l'intervento african in fonçion antingreize do 1884) co-ina politica constantemente votta a-o mantegnimento da paxe. In politica interna, l'urtimo dexennio do cançelliægo bismarckian o l'è tutto dominao da-o contrasto tra o Bismarck e o Reichstag in sce-a costion do banço militâ (nov. 1886): fronte a l'opoxiçion de questo, o Bismarck o se decide' a desfâlo, arembandose no ciu a-o Centro ma a-i conservatoî e a-i liberæ naçionæ, e da-o nœuvo Reichstag o l'otègne anco-ina votta l'aprovaçion preliminâ pe 7 anni de speize militæ (o "settennato").

Into 1888, morto Ghigermo e trei meixi doppo Federigo III, o Bismarck o s'atrœuva davanti o Ghigermo II, ostî a-a so persoña e a-a so mæxima politica, sorvetutto inti motivi antiaostriachi, e, into campo interno, in sce-a legislaçion antisocialista, che-o Bismarck o l'aviæ vosciuo rende ciu aspia mentre l'imperatô o l'ea nettamente contraio. O conflito o no l'ofriva atra poscibilitæ de soluçion a-o de fœua de quella de dimiscioin, o che o l'avègne o 18 março 1890. I rimanenti anni da so vitta o Bismarck o i trascorse inta so villa de Friedrichsruh, no tralasciando ócaxon de criticâ aspiamente l'œuviao politico do sovran e di proppi successoî.

Colegaménti esterni[modìfica | modìfica wikitèsto]

Contròllo de outoritæVIAF (EN46772111 · ISNI (EN0000 0001 2101 0812 · SBN (ITRAVV058267 · LCCN (ENn79018384 · GND (DE11851136X · BNF (FRcb12014643j (data) · BNE (ESXX854583 (data) · NLA (EN35018957 · BAV (ENIT495/17769 · CERL cnp01321866 · NDL (ENJA00620375 · WorldCat Identities (ENn79-018384