Bolma d'l Messere
UL
|
Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis |
A Bolma d’l Messere (a ven ascì ciamô Gṛōtta dî Saṛas̅c̅î, Balma del Messere o Grotta dei Saraceni in italiàn, Barma du Messê o Gròtta di Sarecén in albenganese) ṛê ina gṛōtta ch’a s’ tṛöva ‘ntl cumün d’Ulmèa, suvo a fṛâziun ‘d Contaroina.
Štṛütüṛa[modìfica | modìfica wikitèsto]
A cavelna ṛê d’ urigine natüṛoa è a s’ tṛöva ai pê d’ ina rōcca pṛōppi d’noi a ṛa fṛâziun ‘d Contaroina. U s’ dis̅c̅e ch’ a sègghè üna d’l ciü’ belle gṛōtte fultificoi ‘d tüttu l’olcu d’ j’ Olpi.[1]
Dṛentu ṛê paṛecchiu gṛōssa, ṛô in’ area d’ cilca dus̅c̅èntu metṛi quoddṛi, ṛê s’rô ‘n sû d’noi cun in miragniun ch’ l’ha dû f’nèštṛe.[2]
Tüttu a u rundu, dṛentu, u j’ è in šcaṛin ch’ u s’lviva a pugioa ‘n r’pian ‘n lagniu, p’l isuloa da tèra, ma a u dì d’ ʒö, lō’ u n’ j’è ciü’.
A môta p’l tignia ‘nsèmmè èl pṛê ṛê buna ‘ncù au è a dimuštṛa chè èl miṛagniun u n’è štà foccịu a ṛa bṛaica, ma l’è štà štüdià è foccịu cun ‘n’ zèltu m-štea.
U dṛèntu l’è vöjiu i n’ s’ vago š-covi ō rešti d’ pan-štṛoi, lō’ u fa p-nsoa chè lō’ ch’ l’eṛa dṛèntu u fusse tüttu d’lagniu.
U s’ pō p’nsoa a dû scisctemaziui a s’cunda chè a gṛōtta a sègghè štô duvṛô cumme puštaziun militoa ō bose civile.
• A pṛimma, militoa, a p’lvaghe ina cionca d’ lagniu, ch’a p’lm’tèva ai suldoi d’ duvṛoa èl feṛitojie ch’ i sun ciü’ ote. A polte sutta a pèva esso a tèra, s’lvia da gṛōsse tende.
• A s-cunda, civile, a pèva esso cumpōšta da in pian ‘n lagniu ch’ u p’lm’tèva l’üsu dî dui pioi: ün ‘nsâ tèra, ün ‘nsû tavuṛozzu d’ lagniu. S’ a s’ fusse duvṛô ‘m’ puštaziun militoa venta p’nsoa ascì a d’ j’ üšši ch’ i sraiso èl dû auvèltüṛe ch’ i s’ tṛövo ‘nsî fionchi, dapè ara rōcca; cōsa ch’ a n’ sṛèva štô sé a gṛōtta a fusse štô duvṛô cumme puštaziun civile, ‘nt štu cosu j’ auvèltüṛe i sṛèvo r-štoi auvèlte.
Štōṛia[modìfica | modìfica wikitèsto]
A gṛōtta ṛê liô a l’arivu ‘ntâ valô dî saṛas̅c̅î, ch’ j’ eṛo arivoi ‘ntâ vol Tonno da ṛa cōlla d’ Nova vignjèndu d’ntî Figui lun’ ch’ j’ avèvo focciu pau a quai d’ Inejia e lun’ch’ j’ avèvo campà ʒü’ ‘ntû 935 d.C., Caštelvejiu, oci i dis̅c̅ịo ch’ fusso arivoi da ṛa vol Rōjia pasèndu p’l la cōlla dî Scignuṛi.[3]
‘Ntâ valô i s’ eṛo f’lmoi p’l m-š-quontu tempu ascì p’lché l’eṛa ‘n bun pōštu d’ paltenza p’l l’ razî ‘n Piêmunte. ‘Ntù štu mōddu j’ avèvo lascià dî sagni ‘nsu teritōṛi: divèlsci pōšti fultificoi, lunde chè tṛûvomma ascì a gṛōtta ‘n quištiun.
Ultṛe a ṛa bolma è aruldomma ascì a tûre di Saṛas̅c̅î d’ Bolchi, otru pōštu d’ rilievu štōṛicu. Tütte št’ cuštṛuziui è oto, chè ʒö i n’ s’ vago ciü’, j’eṛo štoi foccie ‘n zōne ote, p’l pèa vago da ṛa lunzi s’l’arivova calcün.
Legende[modìfica | modìfica wikitèsto]
U s’ cuntia ché u nōmme d’ ʒööu sègghè rifeṛì al malchèse Aleramo, ché s’cundu a legenda u s’ ṛa asuštà pṛōppi ch’zì, quon’ ch’ l’eṛa š-capà cun Adelasia sō fia d’ l’ ‘mpeṛatua Utun.[4]
P’l vivo, Aleramo u v’ndèva calbun ch’ u pultova dai bōšchi vèlsu Albenga. Pṛōppi ‘n vol Tonno, s-cundu el divèlse velsciui, l’avèva ajià l' ‘mpeṛatua ō salvaèndu lê ō ün dî söi névi. P’l zō’ a Aleramo u i ven docciu u titulu ‘d Malchèse d’l Munfrà.
In otṛu p’lsunoggiu ch’ l’avèva vis̅c̅ità a Bolma dî saṛas̅c̅î l’eṛa štà Lord George Byron, chè l’avèva š-cṛiccịu ‘n s’ ina pṛea dî vèlsci puetici, pöi šparî.[3]
I šcovi[modìfica | modìfica wikitèsto]
Tṛa èl 1979 è èl 1982 i sun štoi focci dî š-covi dṛentu a cavelna ch’ j’ han pultà aṛa lüḷs̅c̅e dî repelti uriginoa dû neulitico. Ciü’ dapè a au i sun štoi focci oci šcovi da l' ünivelscità ‘d Genuva.[5]
Viöö[modìfica | modìfica wikitèsto]
U s’ pō’ arivoa a pê aṛa gṛōtta paltèndu da ṛa fṛâziun di Contaroina. U s’ pia a pṛûvincịoa ‘n direziun Pṛoa - Cṛavaina dōppu zentu è zinquonta metṛi, al pṛimmu biviu doppu èl punte ‘ns Tonno, aṛa lèlca, u s’ coṛa ‘nsâ ciclabile Ulmèa-Punte d’ Nova, a su puntu u s’ tulna ‘ndré vèlsu Ulmèa è a cilca dus̅c̅èntu metṛi u s’ tṛöva èl viöa ‘n salita ch’ u polta aṛa Bolma.[6]
Èl viöa l’è musc’quontu dṛiccịu, alau venta foa atènziun al biviu ch’ u ven dōppu; venta pioa aṛa lèlca, lascèndu pèldo quâ- ‘nsâ dṛiccịa ch’ u pōlta velsu u Rian dî P’ndoji è u sō’ bôzu.
Tulnèndu ‘ndré u s’ pō pioa a via d’l chèru al pṛimmu biviu ch’ a pōlta vèlsu i Licatti, pasèndu d’ fioncu a l'Orridu d’l Pṛoa. Da chizì u s’ pō ‘ndoa vèlsu i Bovi, ‘ndèndu apṛèssu a u Rian dî Bušši, velsu Compucumün è a Buscèa, p’l pöö caṛoa ‘nt’Ulmèa.[7]
Notte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ (IT) Ulmea: A gṛōtta dî Saṛas̅c̅î d'Cantaroina, in sce comune.ormea.cn.it. URL consultòu o 17 dexénbre 2021.
- ↑ (IT) A strauldinōria bolma d'Cantaroina, in sce alpidicuneo.it. URL consultòu o 17 dexénbre 2021.
- ↑ 3,0 3,1 (IT) A Bolma d’l Messere, in sce valtanarolife.com. URL consultòu o 17 dexénbre 2021.
- ↑ (IT) Cantaroina-Bolma d'l Messere-Cap'latta (Proa), in sce alpicuneesi.it. URL consultòu o 22 dexénbre 2021.
- ↑ (IT) Növi šcovi 'aṛa Bolma d'l Messere, in sce lastampa.it. URL consultòu o 20 dexénbre 2021.
- ↑ (IT) Viöo 'nt'Ulmea: Bolma d'l Messere, in sce comune.ormea.cn.it. URL consultòu o 22 dexénbre 2021.
- ↑ (IT) CAI Ulmea, viöö pe arivoa aṛa Bolma, in sce caiormea.it. URL consultòu o 20 dexénbre 2021.
Oci pṛugetti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Bolma d'l Messere
