Bolma d'l Messere

UL	Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis

A gṛōtta dî Saṛas̅c̅î, vìšta d'l ‘ntrōda

A Bolma d’l Messere (a ven ascì ciamô Gṛōtta dî Saṛas̅c̅î, Balma del Messere o Grotta dei Saraceni in italiàn, Barma du Messê o Gròtta di Sarecén in albenganese) ṛê ina gṛōtta ch’a s’ tṛöva ‘ntl cumün d’Ulmèa, suvo a fṛâziun ‘d Contaroina.

Štṛütüṛa

Vìšta d'ṛa cavelna 'ndrentu

A cavelna ṛê d’ urigine natüṛoa è a s’ tṛöva ai pê d’ ina rōcca pṛōppi d’noi a ṛa fṛâziun ‘d Contaroina. U s’ dis̅c̅e ch’ a sègghè üna d’l ciü’ belle gṛōtte fultificoi ‘d tüttu l’olcu d’ j’ Olpi.

Dṛentu ṛê paṛecchiu gṛōssa, ṛô in’ area d’ cilca dus̅c̅èntu metṛi quoddṛi, ṛê s’rô ‘n sû d’noi cun in miragniun ch’ l’ha dû f’nèštṛe.

Tüttu a u rundu, dṛentu, u j’ è in šcaṛin ch’ u s’lviva a pugioa ‘n r’pian ‘n lagniu, p’l isuloa da tèra, ma a u dì d’ ʒö, lō’ u n’ j’è ciü’.

A môta p’l tignia ‘nsèmmè èl pṛê ṛê buna ‘ncù au è a dimuštṛa chè èl miṛagniun u n’è štà foccịu a ṛa bṛaica, ma l’è štà štüdià è foccịu cun ‘n’ zèltu m-štea.

U dṛèntu l’è vöjiu i n’ s’ vago š-covi ō rešti d’ pan-štṛoi, lō’ u fa p-nsoa chè lō’ ch’ l’eṛa dṛèntu u fusse tüttu d’lagniu. 

U s’ pō p’nsoa a dû scisctemaziui a s’cunda chè a gṛōtta a sègghè štô duvṛô cumme puštaziun militoa ō bose civile.

• A pṛimma, militoa, a p’lvaghe ina cionca d’ lagniu, ch’a p’lm’tèva ai suldoi d’ duvṛoa èl feṛitojie ch’ i sun ciü’ ote. A polte sutta a pèva esso a tèra, s’lvia da gṛōsse tende.

• A s-cunda, civile, a pèva esso cumpōšta da in pian ‘n lagniu ch’ u p’lm’tèva l’üsu dî dui pioi: ün ‘nsâ tèra, ün ‘nsû tavuṛozzu d’ lagniu. S’ a s’ fusse duvṛô ‘m’ puštaziun militoa venta p’nsoa ascì a d’ j’ üšši ch’ i sraiso èl dû auvèltüṛe ch’ i s’ tṛövo ‘nsî fionchi, dapè ara rōcca; cōsa ch’ a n’ sṛèva štô sé a gṛōtta a fusse štô duvṛô cumme puštaziun civile, ‘nt štu cosu j’ auvèltüṛe i sṛèvo r-štoi auvèlte.

Štōṛia

Paesōgiu aereu

A gṛōtta ṛê liô a l’arivu ‘ntâ valô dî saṛas̅c̅î, ch’ j’ eṛo arivoi ‘ntâ vol Tonno da ṛa cōlla d’ Nova vignjèndu d’ntî Figui lun’ ch’ j’ avèvo focciu pau a quai d’ Inejia e lun’ch’ j’ avèvo campà ʒü’ ‘ntû 935 d.C., Caštelvejiu, oci i dis̅c̅ịo ch’ fusso arivoi da ṛa vol Rōjia pasèndu p’l la cōlla dî Scignuṛi.

‘Ntâ valô i s’ eṛo f’lmoi p’l m-š-quontu tempu ascì p’lché l’eṛa ‘n bun pōštu d’ paltenza p’l l’ razî ‘n Piêmunte. ‘Ntù štu mōddu j’ avèvo lascià dî sagni ‘nsu teritōṛi: divèlsci pōšti fultificoi, lunde chè tṛûvomma ascì a gṛōtta ‘n quištiun.

Ultṛe a ṛa bolma è aruldomma ascì a tûre di Saṛas̅c̅î d’ Bolchi, otru pōštu d’ rilievu štōṛicu. Tütte št’ cuštṛuziui è oto, chè ʒö i n’ s’ vago ciü’, j’eṛo štoi foccie ‘n zōne ote, p’l pèa vago da ṛa lunzi s’l’arivova calcün.

Legende

U s’ cuntia ché u nōmme d’ ʒööu sègghè rifeṛì al malchèse Aleramo, ché s’cundu a legenda u s’ ṛa asuštà pṛōppi ch’zì, quon’ ch’ l’eṛa š-capà cun Adelasia sō fia d’ l’ ‘mpeṛatua Utun.

P’l vivo, Aleramo u v’ndèva calbun ch’ u pultova dai bōšchi vèlsu Albenga. Pṛōppi ‘n vol Tonno, s-cundu el divèlse velsciui, l’avèva ajià l' ‘mpeṛatua ō salvaèndu lê ō ün dî söi névi. P’l zō’ a Aleramo u i ven docciu u titulu ‘d Malchèse d’l Munfrà.

In otṛu p’lsunoggiu ch’ l’avèva vis̅c̅ità a Bolma dî saṛas̅c̅î l’eṛa štà Lord George Byron, chè l’avèva š-cṛiccịu ‘n s’ ina pṛea dî vèlsci puetici, pöi šparî.

I šcovi

Tṛa èl 1979 è èl 1982 i sun štoi focci dî š-covi dṛentu a cavelna ch’ j’ han pultà aṛa lüḷs̅c̅e dî repelti uriginoa dû neulitico. Ciü’ dapè a au i sun štoi focci oci šcovi da l' ünivelscità ‘d Genuva.

Viöö

U s’ pō’ arivoa a pê aṛa gṛōtta paltèndu da ṛa fṛâziun di Contaroina. U s’ pia a pṛûvincịoa ‘n direziun Pṛoa - Cṛavaina dōppu zentu è zinquonta metṛi, al pṛimmu biviu doppu èl punte ‘ns Tonno, aṛa lèlca, u s’ coṛa ‘nsâ ciclabile Ulmèa-Punte d’ Nova, a su puntu u s’ tulna ‘ndré vèlsu Ulmèa è a cilca dus̅c̅èntu metṛi u s’ tṛöva èl viöa ‘n salita ch’ u polta aṛa Bolma.

Èl viöa l’è musc’quontu dṛiccịu, alau venta foa atènziun al biviu ch’ u ven dōppu; venta pioa aṛa lèlca, lascèndu pèldo quâ- ‘nsâ dṛiccịa ch’ u pōlta velsu u Rian dî P’ndoji è u sō’ bôzu.

Tulnèndu ‘ndré u s’ pō pioa a via d’l chèru al pṛimmu biviu ch’ a pōlta vèlsu i Licatti, pasèndu d’ fioncu a l'Orridu d’l Pṛoa. Da chizì u s’ pō ‘ndoa vèlsu i Bovi, ‘ndèndu apṛèssu a u Rian dî Bušši, velsu Compucumün è a Buscèa, p’l pöö caṛoa ‘nt’Ulmèa.

Oci pṛugetti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Bolma d'l Messere