Carlofòrte

ZE	Questa pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

Carlofòrte - U Pàize

Stato:

Italia

Region:

Sardegna

Provinsa:

Coordinæ:

Latitudine: 39° 9′ 1′′ N
Lonxitudine: 8° 18′ 0′′ E

[2]

Superfiçie:

50,24 km²

Abitanti:

6.455

2008

Denscitæ:

128,48 ab./km²

Fraçioin:

Comun confinanti:

CAP:

09014

Pref. tel:

0781

Codiçe ISTAT:

092013

Codiçe cadastro:

B789

Nomme abitanti:

tabarkin

Santo patron:

Giorno festïo:

Scito instituçionâ

Carlofòrte (scrîto in tabarchìn: Carlufórte^[1]), conosciûo ascì comme O Paize (in tabarchin: U Pàize), o l'é un comûne sardo, un di doî in quæ se parla tabarchin.

Geògrafia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Carlofórte o se trêuva in sce n'izoa da Sardegna, l'izoa de San Pé, inta Provìnsa do Sùd Sardégna. O l'è un di doí çentri che parlan tabarchin, 'n antigo dialetto lìgure zenéize

Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Gh'é doî centri inta Sardegna do ponente che parlan Tabarchìn, 'n antigo dialetto lìgure zenéize. O Tabarchìn o l'e parlòu a Carlofòrte e inta zöna de Cädasedda. O nomme de Tabarchìn o vegne da l'izoa de Tabarca, zû in Àfrica, sùbito de d’âto a-a Tunizîa, dove stava di pegeixi, ciù che âtro apreuvo a pescâ o coâlo. Gh'en stæti da-o 1540 a-o 1742.

Dòppo chò-u piràtta Dragut, inte l’ànno 1540^[2] o l'êa stæto fæto prexonê da-o Gianetìn Döia e portòu a Zêna, o Carlo V, rè de Spàgna, o l’àvéiva òtegnûo Tabarca, in’izoétta rìcca de coâlo no goæi distànte da-a costêa africànn-a e in fàccia a Tùnixi.

Into 1544, pe concesción da Spàgna, i Lomelìn, Scignôri de Pêgi, devéntan padroìn de l’îzoa. Pe colonizâla, i Lomelìn trasferìscian la ’n mùggio de Pêgin e coménsan o comèrcio do coâlo ch’o i faiâ diventâ rìcchi, tànto rìcchi da poéi destinâ ’na sómma consciderévole a-a costruçión da gêxa da Nonçiâ.

Ma inti prìmmi ànni do Seiçénto e cöse divéntan difìçili pe-a concorénsa françéize e pe-e contìnoe incurscioìn di piràtti barbaréschi. Inte l'anno 1738, 600 abitànti de l’îzoa de Tabarca (són dîti apónto Tabarchìn), minaciæ da-e invaxoìn barbarésche, làscian e sò câze e se rifùgian in sce l’îzoa de Sàn Pê in Sardégna. Li fóndan a çitæ de Carlofòrte. Inte l'anno 1740, i Lomelìn tràtan co-a Conpagnîa Françéize pe cêde o dirìtto da pésca do coâlo. Ma són prevegnûi da-o Bêy de Tùnixi che inte l'ànno 1741 o l'òcupa l'îzoa faxéndo scciâvi i 900 abitànti ch'êan ancón li. Saiàn liberæ, pagàndo 'n rescàtto, dêx’ànni dòppo da-o Carlo Emanuele de Savöia ch'o i portiâ in Sardégna a Carlofòrte, in sce l'izoa de San Pê, dónde gh'êa za quélli scapæ dôz'ànni prìmma.

E coscì i Tabarchìn, pegeixi d’orìgine e nòrdaficæn de proveniensa, an pigiòu e strasæ e a léngoa e î an portæ inte n'âtra izoa dove no gh'ea ninte, ma a l'êa tæra di cristien, e an comensòu torna a travagiâ.

Come o diva anche o Luchetto, i zeneixi lì donde van, pe primma cösa n'âtra Zena ghe fan. Defæti i Tabarchìn pe primma cösa an fondòu 'na nêuva çitæ con dâghe o nomme do Re ch’o î aveiva liberæ, e ciù tardi ascì a çitæ de Cädasedda. E coscì ancón a-a giornâ d'ancheu a Carlofòrte se parla a léngoa Zenéize.