Emys orbicularis
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| Tartarüga palüstre eurupea | |
|---|---|
 | |
| Condiçión de conservaçión | |
 Prossimo alla minaccia (nt)[1] | |
| Clasificaçión scentìfica | |
| Domìnio | Eukaryota |
| Régno | Animalia |
| Phylum | Chordata |
| Clàsse | Reptilia |
| Sóttaclàsse | Anapsida |
| Órdine | Testudines |
| Sóttórdine | Cryptodira |
| Famìggia | Emydidae |
| Génere | Emys |
| Spêce | E. orbicularis |
| Nomenclatura binomiale | |
| Emys orbicularis (Linnaeus, 1758) | |
| Sottospecie | |
| |
A bìscia scrossua eurupea Emys orbicularis (Linnaeus, 1758) a l'è ina specie de biscia scròssua da famìa di êmidi.[2]
Descrisiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
E fémine e sun sempre ciü grosse di mascci, ch'i i razunzen ina lunghessa cumprésa fra i 15 e i18 cm, velle, difatti, sun mediamènte fra i 20 e i 22 cm. A pursiun du ventre a l'è cumposta da 12 elemènti, e a l'ha in cu(r)û giallu sàbia, cun quarche venaüa ciü scüa.
U dursu u l'è culegàu cu-u ventre grassie a di legamènti de cartillàgine, che permetten a mubilitài de tütte e dui e parti. U g'ha 5 placche vertebràli, 8 de còste, ciü 25 inti fianchi, fra ste chi üna a l'artessa da tésta e due pé a cùa. A scòrsa l'è apiatîu e uvàle, mèntre u cu(r)û du fundu u pò cangià: a segunda cumme se trövan esemplài ch'i ghe l'han marùn, àtri verdu scüu, fin ascì au négru.
Inte quelli ciü zuéni l'è presente ina ca(r)êna sentràle, ch'a scumpaìsce man man che a biscia scròssua a cresce. U cu(r)û da pelle, da testa e de sàmpe u va ascì stu li dau giallu au verdu scüu, serte votte se trövan ascì quelli de maccie gialle in scia superficcie. E dìe sun dutàe de ùngie e e sun culegàe l'üna cun l'atra frassie a 'na particulàre membràna, dîta "interdigitale. A cùa a l'è ciütòstu lunga e a l'è furnia, inte femine e inti mascci de 'n' ungia aa fìn. Sta li, difatti a mezüa tostu a metài da lunghessa cumplescìva da bestia. Diferense fra e sutta divixùi da specie van a tucà a dimensciun, a furma e a culurasiùn da scòrsa.
In Italia i esemplài de grandessa mazù i sun quelli da cianüa Padàna, cun in cu(r)û verdu scüu e a scorsa bumbâ. E atre, maninman ch'u se china versu u meridiun l'han a acòrsca ciàtta e ciü cià(r)u.
Distribusiun[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'Emys orbicularis a se tröva inte tòstu tüttu u cuntinente eurupéu (dai Balcài aa penìsua türca, da l'Africa setentriunàle au Purtugallu e aa Spagna, fin a l'Italia, a Fransa, l'Üngaîa, a Pulônia e a Lituànnia), a parte i paisi ciü freidi, cumme quelli da scandinàvia. Inta penìsua iberica e inte quella balcànica a cunvîve cun 'n atra biscia scrossua d'aiva: a Mauremys caspica, l'ünica atra a êsse uriginàia du cuntinente.
Tasciunumîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vegnen au mumentu ricunusciüe sètte sutta-specie de sta biscia scrossua:[3]
- E. o. orbicularis (Linnaeus, 1758) – biscia scròssua palüstre eurupéa
- E. o. eiselti Fritz, Baran, Budak & Amthauer, 1998 – biscia scròssua palüstre türca (o de Eiselt)
- E. o. galloitalica Fritz, 1995 – biscia scròssua palüstre francu-italiàna
- E. o. hellenica (Valenciennes, 1832) – testuggine palustre ellenica
- E. o. ingauna Jesu, Piombo, Salvidio, Lamagni, Ortale & Genta, 2004 –biscia scròssua palüstre lìgüre
- E. o. occidentalis Fritz, 1993 – biscia scròssua palüstre usidentàle
- E. o. persica Eichwald, 1831 – biscia scròssua palüstre urientàle
Prugetti pé a sò sarvaguàrdia[modìfica | modìfica wikitèsto]
Au mumentu sta specie a l'è cunscide(r)â cumme "minaciâ" a livellu eurupeu, mèntre diferenti nasiun, fra ste chi l'Italia, ricunuscen questa biscia scrossua cumme in periculu d'estinsiun. In Ligü(r)ia a prinsipale culònia de Emys a se tröva inta ciàna d'Arbenga, dunde se trövan esemplài da suttuspecie ingauna. A suttuspecie a l'è chi prutezüa a partì dau 2005 dau "Ciàn d'Asiun pe a Tartarüga Palüstre Ingàuna", visti i livelli critici de ridusiun da presensa in sciu teritòiu da bestia.[4]
E raxùi du riscciu[modìfica | modìfica wikitèsto]
A bìscia scròssua palüstre a l'éa de lungu cumüne fin ai ànni '60 inta ciàna arbenganése, ma a càusa de l'ecesîva ürbanisasiùn e da bunîfica de vaste zòne ümêe, aturnu au 1994 a l'è stâ cunscide(r)â du tüttu estìnta. U recüpe(r)u da spécie u l'è avegnüu grassie a l'inisiatîva de l'Acquâiu de Zena, ch'a l'ha permessu a reintegrasiùn de sta lì intu sò ambiènte. Ancöi a l'è turnâ a êsse difüza prinsipalmènte inti cumüi de Villanöva, Garlènda e Arbenga.[5]
Notte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ van Dijk, Peter Paul & Sindaco, Roberto, IUCN, 2004.
- ↑ (EN) Emys orbicularis, in sce reptile-database.reptarium.cz. URL consultòu o 3 màrso 2012.
- ↑ Emys orbicularis, in sce reptile-database.reptarium.cz. URL consultòu o 3 marzo 2012.
- ↑ (IT) A bìscia scrossua Emys, stàttu e riscciu, in sce lifeemys.eu. URL consultòu o 15 zenâ 2022.
- ↑ (IT) Pruvinsa de Savuna, natüa: a bìscia scrossua Emys, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 16 zenâ 2022.
Atri prugetti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Emys orbicularis
Wikispecies a contêgne informaçioìn in sce Emys orbicularis
O Wikiçionâio lìgure o contegne a vôxe Bìscia scròssua
