Nasche

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Nàsche quartê
Nàsche – Veduta Panoràmma da borgâ centrâle de Nàsche
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Ligùria
Çitæ metropolitann-a	Zêna
Comùn	Zêna
Teritöio
Coordinæ:	44°25′09.22″N 9°00′08.42″E
Abitanti	10 613
Sottodivisioni	Binélle, Cascìnn-e, Macàgno, Moìn, Nôxe
Âtre informaçioìn
Fûzo oràrio	UTC+1
Nomme abitanti	Naschéixi
Sànto patrón	Sànta Màia de Nàsche
Giórno festîvo	8 de seténbre
Circoscriçión	Monicìpio IX Levànte
Cartògrafîa
Nàsche
Nàsche – Mappa Màppa di monicìppi de Zêna

E Nàsche (Nasche in italiàn) són 'na localitæ de Zêna ch'a se trêuva inte l'èrta valàdda do riâ Stùrla, d'ancheu pàrte do Monicìpio IX Levànte.

Giögrafîa

E Nàsche se trêuvan do tùtto inta valàdda do riâ Stùrla, constrûte a-o sò fóndo e da-arénte a-o riàn, che chi o l'à scavòu numerôze cùrve. O quartê o gh'à di confìn con quélli de Sàn Dexidêio vèrso mónte e con l'estremitæ ciù âta de Borgoràtti vèrso o mâ. Inte 'n valón laterâle, a levànte de Nàsche, gh'é pe cóntra o pàize de Premànego, ch'o sovràsta a valàdda da-a sò poxiçión in çìmma a 'n péuzzo.

D'in gîo, a valàdda da Stùrla a l'é delimitâ da 'na série de brìcchi: vèrso ponénte e Nàsche són separæ da-o quartê de Quéssi da-a crénn-a ch'a mónta scìnn-a-o Mónte Mànego (415 m), dónde gh'é o Fòrte Richelieu, e de lì a-o Mónte Ràtti (560 m) e a-o Mónte Pogiàsco (562 m), sott'a-i quæ gh'é ancón o coscì dîto Mónte Comùn (396 m). Into teritöio de Nàsche gh'é pöi di rianétti ciù picìn, che se càccian tùtti inta Stùrla. Partìndo da mónte gh'é, in sciâ zìnn-a de drîta, o Riàn de Nàsche (ò Luêga), o Riàn Menegòllo e o Riàn Macàgno méntre, da quélla de mancìnn-a, a Stùrla a l'arechéugge l'ægoa do Riàn Premànego e do Riàn Vàlle Câda.

Borgæ

• 
  A borgâ de Nàsche
• 
  Panoràmma de Binélle de la do riâ Stùrla
• 
  Panoràmma de Binélle de sa do riâ Stùrla
• 
  'Na crêuza a-e Binélle
• 
  Panoràmma da borgâ da Nôxe

• Binélle: scitoæ a mónte de Cascìnn-e e a vàlle de Nàsche, e Binélle són formæ da doî grùppi de câze destacæ, de dónde l'àn pìggiòu o nómme. Se trêuvan ciù in bàsso da Stràdda de Nàsche, con ciaschedùn grùppo de câze ch'o l'é in scê 'na zìnn-a diferénte do riâ e ch'o l'àiva 'n sò moìn. Da di papê do sécolo XVII se peu védde cómme inte quélli ànni e Binélle êan de propiêtæ da famìggia De Planis. Sta famìggia chi, òriginâia de Bâvai, ciù tàrdi a l'à cangiòu o sò cognómme inte quélle de Deciànn-e, dêuviòu ancón a-a giornâ d'ancheu.
• Cascìnn-e: e Cascìnn-e de Nàsche són o grùppo de câze a vàlle de Binélle, de sótta a-a Stràdda de Nàsche. O topònimo o vêgne da-e numerôze cascìnn-e ch'a fórman.
• Còsta: a l'é 'na borgâ picìnn-a ch'a se svilùppa lóngo a stràdda prinçipâ, in corispondénsa de 'na crénn-a ch'a chìnn-a zu da-o Mónte Mànego, a-a meitæ tra e Nàsche e-e Binélle.
• Macàgno: borgâ ciù a vàlle tra quélle in sciâ Stràdda de Nàsche, a l'é comuneménte dîta "O Dàçio", dæto che chi gh'êa 'na staçión dónde se pagâva 'na tàscia pe andâ ò vegnî d'inta valàdda. O palasòtto do dàçio, ancón in pê scibén ch'o se trêuva inte 'n stâto d'abandón, da-o 2014 o l'é stæto diciaròu monuménto protètto da-a sovrintendénsa. A Macàgno gh'é 'na capelétta dedicâ a-a Madònna de Nàsche ascì, tiâ sciù a l'inprinçìpio do sécolo XX.
• Moìn: topònimo da l'òrìgine ciæa, o se trêuva defæti a-o fóndo da valàdda, da-arénte a-o riâ. A borgâ a l'é ligâ a-a Stràdda de Nàsche pe mêzo de 'na vêgia crêuza d'ancheu intitolâ a l'Enrico Lagorio, partigiàn masòu a-a Céive de Têgo a-i 2 de màrso do 1945.
• Nàsche: e Nàsche in sénso stréito fórman o cheu do quartê e s'esténdan in sciâ zìnn-a drîta do riâ Stùrla. Se trêuvan ciù ò mêno lóngo a pàrte do riâ conpréiza tra o Riàn de Nàsche, a mónte, e o Riàn Menegòllo, vèrso a vàlle, e són a sêde da paròcchia-santoâio.
• Noêlo: constrûta in sciâ rîva do Mónte Comùn, a se trêuva de d'âto a-o santoâio, in sciâ stràdda modèrna ch'a mónta scìnn-a-a Bâvai.
• Nôxe: a Nôxe de Nàsche a l'é 'na borgâ, traversâ da-a stràdda co-o mæximo nómme, ch'a se trêuva in sciâ zìnn-a de mancìnn-a do riâ Stùrla, in fàccia a-o céntro de Nàsche. O topònimo, inte 'n mòddo scìmile a di âtri do teritöio zenéize, o vegniéiva da l'antîga prezénsa de 'n èrbo de nôxe.

Stöia

Òrìgine do nómme

'Na vêgia cartolìnn-a de Nàsche

A partî da l'Etæ de Mêzo a localitæ a l'êa dîta o "Sestê Lóngo", vegnìndo ciù tàrdi nominâ "Linàsca" e pöi, co-o nómme d'ancheu, "Nàsche".

O topònimo o vêgne da-o nómme comùn de l'èrba Inula viscosa, dîta pròpio "nàsca" in zenéize, ch'a crésce bén in sciâ giæa e ch'a scioìsce de seténbre. In particolâ, de ste ciànte chi ghe n'êa bén bén in sciô brìcco do Mónte Comùn, in scê rîve do Mónte Ràtti e de d'âto a-i terén dónde ancheu gh'é a paròcchia, tànto da decorâ o paizàggio intrêgo co-e sò sciôe da-o cô de l'öo.

Etæ de Mêzo

E ciù antîghe testimoniànse in sce de borgæ inta zöna remóntan scìnn-a-o sécolo XII, quànde l'é stæto tiòu sciù e prìmme câze de contadìn in sciâ còsta do Mónte Ràtti e da-arénte a-a muatêa dîta do Camìn Lóngo che, partìndo da-a vêgia stràdda romànn-a ch'a pasâva pe Stùrla, a montâva pi-â valàdda scìnn-a Bâvai. O topònimo o l'é pe cóntra bén bén ciù antîgo, cómme testimoniòu da 'n papê de l'agósto do 983 dónde gh'é minsonòu 'n çèrto fosòu "de li nasca", méntre a prezénsa do tìpico sufìsso lìgure -asca a poriéiva êse o sègno de 'n'òrìgine ciù lontànn-a.

E Nàsche són de lóngo stæte 'n pàize de contadìn ma, gràçie a-a fondêa d'ægoa do riâ, gh'êa stæto tiòu sciù di moìn pò-u gràn ascì, d'ancheu scentæ. Sti moìn chi són stæti o cheu de l'ativitæ econòmica naschéize pe bén bén do ténpo, vegnìndo dêuviæ da-o sécolo XII scìnn-a-o sécolo XIX. L'é probàbile che, a l'inprinçìpio, a coltivaçión ciù inportànte a foîse però quélla da castàgna, cómme testimoniòu da 'n decrétto do 1128 ch'o domandâva cómme tàscia prinçipâ a-i òmmi de Bâvai quélla de dózze mìnn-e de sti frûti chi. Ciù tàrdi a s'é difûza a coltivaçión de l'oîva, ch'a s'é spantegâ inta valàdda do Bezàgno tra i sécoli X e XII, vegnìndo minsonâ pi-â prìmma vòtta a Montezignàn inte 'n àtto do 1158. De chi a l'é dónca arivâ inte tære da cêve de Bâvai, portàndo a 'n nêuvo svilùppo de Nàsche ascì.

Etæ modèrna

Into sécolo XVI a popolaçión de Nàsche a l'à continoòu a crésce, tànto che gh'é stæto a refæta da stràdda astregâ pe Zêna, alôa dêuviâ sorviatùtto da-i moînæ e da-i bezagnìn pe camalâ i sò prodûti in çitæ. Into méntre, l'é stæto tiòu sciù pe voéi di naschéixi ciù rìcchi o prìmmo cazaménto sâcro da zöna, 'na capelétta da meitæ do sécolo XIV constrûta da-arénte a-o scîto dond'o riâ de Nàsche o se càccia into Stùrla, into terén dónde, segóndo a tradiçión do pòsto, 'na pastôa mùtta a l'aviéiva trovòu a stàtoa da Madònna ch'a se consèrva ancón into santoâio, recoveràndo a pòula ascì. A l'inprinçìpio a gêxétta de Nàsche a l'êa sótta a-a cêve de Sàn Zórzo de Bâvai, cómme o vên aregordòu inte 'na bólla do 1518 do Pàppa Lión X ma, tòsto çentoçinquant'ànni dòppo, i naschéixi àn domandòu a-o cardinâ Stêva Duràsso de poéi realizâ 'na gêxa ciù grànde, adatâ a-a nêuva popolaçión do pòsto. Into 1649 o santoâio de Nàsche o l'é stæto dónca elevòu a paròcchia pe cónto sò, òtegnìndo a giurisdiçión in scê borgæ de Binélle, de Cascìnn-e e de Macàgno ascì.

Into 1684, insémme a quélli de Bâvai, Fontanêgi, Premànego, Sàn Dexidêio e Arbâ, i contadìn de Nàsche són chinæ in sciâ mænn-a da Fôxe armæ de sàppe, boeì e vêgi sccéuppi, fàndo scapâ i françéixi ch'êan apénn-a desbarcæ pe atacâ a capitâle. Pò-u gràn servìçio a-a Repùbrica, i naschéixi àn goâgnòu di privilêgi vèrso a fìn do sto sécolo chi, cómme o pagaménto de 'na sómma de çinqueçénto frànchi. Co-i fæti do 1747 e génte do pòsto àn mostròu tórna o sò valô: e trùppe oustriàche ch'àivan blocòu Zêna, amiàndo d'òcupâ a çitæ pe sta vîa chi, sott'a-a goìdda do cónte de Schulenburg êan chinæ da-a Særa de Bâvai ma, a-e Nàsche, àn dovûo lotâ cóntra i abitànti do bórgo, ch'àivan tagiòu de rôve e de castàgne seràndo o pàsso in sciâ stràdda. Inte st'òcaxón chi o santoâio da Madònna de Nàsche o l'à patîo di gròssi dànni, ma o saiâ fîto giustòu inti ànni a vegnî.

Etæ contenporània

E Nàsce se trovâvan into comùn de Paisción a-o moménto da sò integraçión inte quéllo zenéize into 1926, vosciûa inte l'ànbito do progètto da coscì dîta "Grànde Zêna". Inti prìmmi ànni do sécolo XX l'é stæto tiòu sciù l'âtra construçión religiôza da zöna, sàiva a dî a capelétta da borgâ de Macàgno, dedicâ lê ascì a-a Madònna de Nàsche. L'êa dónca comensòu 'n çèrto svilùppo da zöna, interesâ da 'na cresciànsa urbànn-a e demogràfica, a despêto de quàrche dànno patîo inti bonbardaménti do 1942, ch'àivan interesòu o santoâio ascì, pe sta raxón chi mìsso a nêuvo into 1960.

Pòsti de interèsse

• 
  Vìsta do santoâio
• 
  Âtra vìsta do santoâio
• 
  'Na vêgia föto do santoâio
• 
  A capelétta de Macàgno
• 
  O drénto da capelétta

Architetûe religiôze

• Santoâio de Sànta Màia de Nàsche: santoâio e paròcchia de Nàsche, o se trêuva a-o sò céntro, de d'âto a-o stradón da valàdda. A gêxa de Sànta Màia de Nàsche a l'é stæta refæta ciù vòtte, co-ina prìmma capelétta do sécolo XIV inlarghîa d'in gîo a-o 1518. Gh'é stæto ascì di anpliaménti tra a fìn de quéllo sécolo e o prinçìpio do sucescîvo, ciù 'na refæta intrêga do cazaménto aprêuvo a-i dànni inti fæti do 1747. O drénto da strutûa o l'é a séncia navâta, con de capelétte in scî sciànchi ch'én stæte recavæ into spesô de miâge; o canpanìn o l'é arenbòu a-a miâgia de mancìnn-a, a fî da faciâta.
• Capelétta de Macàgno: capelétta dedicâ a-a Madònna de Nàsche, a se trêuva inta borgâ de Macàgno, da-arénte a-o fosòu do riàn co-o mæximo nómme. A gh'à 'na strutûa sénplice, con téito a cabànna e bâze quadrâta, co-in'àola picìnn-a ch'a l'é pi-â ciù pàrte òcupâ da l'artâ, sormontâ da 'n nìccio dónde gh'é 'na stàtoa da Madònna. A sò realizaçión, vosciûa da-e génte do pòsto, a doviéiva remontâ a-i prìmmi ànni do sécolo XX.

Âtro

• Fórte de Richelieu: o fórte o se trêuva in sciâ crénn-a di mónti che divìddan a valàdda do Stùrla da quélla de Quéssi, in sciâ çìmma do Mónte Mànego. A sò prìmma costruçión a l'é comensâ into 1747, a ògni mòddo o l'é stæto slargòu inte ciù òcaxioìn, vegnìndo pöi dêuviòu da françéixi e piemontéixi. A sò ciànta a l'é scìmile a quélla de l'arénte Fórte Ràtti, co-e miâge a-a tramontànn-a a "côa de rondanìnn-a a tenàggia" e rinforsæ, into sciànco vèrso sùd, da doî bastioìn a polìgono a diféiza de l'intrâ.
• Palasòtto do Dàçio: o l'é 'n cazaménto da-a ciànta retangolâre ch'o s'avànsa in sciô stradón a-o fóndo da valàdda. O l'é stæto tiòu sciù tra o 1917 e o 1918 p'êse dêuviòu cómme staçión do dàçio; ciù avànti o l'é stæto adatòu a bitêga e magazìn méntre ancheu o se trêuva inte 'n stâto d'abandón.

Coltûa

(LIJ) «O l'é cómme o pàreco de Nàsche, che i càsci into cû ghe pàivan fràsche»	(LIJ) «No fà cómme o pàreco de Nàsche, che i càsci into cû i pigiâva pe fràsche»
(Antîgo mòddo de dî, dôe verscioìn)

Instruçión

Bibliotêche

A-e Nàsche gh'é 'na bibliotêca intitolâ a-o Maurizio Borzini, volontâio in Malawi mòrto inte 'n incidénte, avèrta into 2004 drénto a-o cazaménto da vêgia schêua elementâre, che pe l'òcaxón o l'é stæto mìsso a nêuvo. Chi gh'é a sêde da Crôxe Giànca de Sàn Dexidêio ascì.

Comunicaçioìn

Stràdde

A stràdda ciù inportànte ch'a travèrse e Nàsche a l'é o stradón ch'o pàssa a-o fóndo do canâ e che, pigiàndo o nómme da-o quartê, o l'é dîto pròpio a Stràdda de Nàsche. Sta chi a coménsa into quartê de Borgoràtti e, pasòu e Nàsche, prìmma d'arivâ a Sàn Dexidêio a vîra in sciâ còsta do Mónte Comùn pe montâ scìnn-a Bâvai, de dónde a chìnn-a inta valàdda do Bezàgno.

Pe-e Nàsche ghe pàssa de lìnie de traspòrto pùblico de l'AMT e, in particolâ, e coriêre nùmero 85, 86, 86/, 88, 584, 685 e 686.

Bibliografîa

• (IT) Mario Arturo Campanella, Santuario di Santa Maria delle Nasche, Artigiani Grafici Liguri, 1986.
• (IT) Tomaso Pastorino, Dizionario delle Strade di Genova, 6 vol., Zêna, Edizioni Tolozzi, 1973.
• (IT) Mario Arturo Campanella, Le Nasche in Valle Sturla, 2001.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Nasche

Colegaménti estèrni

• (IT) Torrente Sturla - Piani di bacino stralcio per l'assetto idrogeologico (PDF), in sce pianidibacino.ambienteinliguria.it, 23 novénbre 2016. URL consultòu o 25 màzzo 2023.