Scolopacidae
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
I Scolopacidi (Scolopacidae Vigors 1825) són 'na famiggia d'öxelli limicoli, pe-a ciù parte d'ægoa -levòu râre eceçioìn, tra quæ a ciù conosciûa a l'é a Becassa. Són öxelli migratoì, de picìnn-a e media dimensción. Àn de spesso sanpe lónghe e becco longo e sotî, ch'o peu êse drîto ò cùrvo; e âe én apisûe. Són öxelli gregâi, levòu tórna a Becassa ch'o l'é 'n'öxello solitâio, e a vòtte se riunìscian in gran nùmero in riva a-o mâ.
Géneri e spêce[modìfica | modìfica wikitèsto]
In Eoröpa a Famiggia di Scolopacidi a l'é raprezentâ da 16 Géneri: Calidris, Limicola, Tryngites, Philomachus, Lymnocryptes, Gallinago, Limnodromus, Scolopax, Limosa, Numenius, Bartramia, Tringa, Xenus, Actitis, Arenaria, Phalaropus che contegnan 43 Spêce, fra e quæ ste chì àn in nomme zenéize[1]:
- Spilòrso da Schêuggio Actitis hypoleicos
- Vòrtasàsci Arenaria interpres
- Spilòrso Rósso Calidris canutus
- Spilòrsìn Pigoétto ò Pignoétto Calidris minuta
- Spilòrsìn Calidris temminckii
- Spilòrso Grixón Calidris ferruginea
- Spilòrso scûo Calidris marittima
- Spilòrso do Tri-Tri Calidris alpina
- Spilòrso Picìn Calidris falcinellus
- Spilòrso di Mùtti Calidris pugnax
- Becassìn Gallinago gallinago
- Becassìn Mazéngo Gallinago media
- Becassìn Sórdo Lymnocryptes minimus
- Becàssa Scolopax rusticola
- Becàssa de Mâ Limosa limosa
- Mêzamûza ò Seraoìcco Numenius phaeopus
- Ciûrlòtto Numenius tenuirostris
- Mûzagrànde Numenius arquata
- Spilòrso Phalaropus tricolor - lobatus -fulicarius
- Spilòrso Mou Tringa erythropus
- Spilòrso do cò-cò Tringa totanus
- Spilòrso favé grîxo Tringa stagnatilis
- Spilòrso da gànba lónga Trihga nebularia
- Spilòrso do cû gianco Tringa ochropus
- Spilòrso Femina do cû gianco Tringa glareola
- Spilòrso Seneìn Xenus cinereus
Becàssa (Scolopax rusticola)[modìfica | modìfica wikitèsto]
Becàssa - (Scolopax rusticola - Linnaeus 1758; In Italian, Beccaccia) dîta anche Reginn-a di Bòschi. Öxello masìccio lóngo 35-40 cìtti, co-ina avertûa alâre de 56-60 cìtti; becco grîxo lóngo 6-8 cìtti, euggi grandi spostæ inderê, che ghe perméttan de védde a 360 graddi, anche de neutte; còllo cùrto, âe ariondæ.
O l'é l'ùnico do seu génere ch'o vive inti bòschi. O colòre de ciùmme o l'è mimético, finemente arigòu de grîxo-brùn, acociâ tra e feugge mòrte do razê (sotobòsco), l'é difìçile vèddila; öxello solitaio, o passa o giórno coscì, ascôzo, a-o tramonto a xêua via verso proéi e canpi, pe nutrìse, a fa de lóngo a mæxima rótta.
Difûza in estæ inte Nòrd Eoröpa e Àzia Centrale, a mìgra in aotùnno verso Sùd. In Italia a l'arìa tra Òtobre-Novenbre, a l'é presente inte l'Apenìn Lìgure.
.jpg)
Inte ciumme de l'âa, a gh'à 'na particolâ pénna dîta penìn do pitô ch'o l'é uzòu pe-e rifinitûe de precixón inti quaddri.
Scolopax = σκολόπαξ, la Beccaccia in Aristotele; probabilmente da σκόλοψ = qualunque cosa puntuta, specialmente: palo aguzzato, piuolo, ed affine a σκάλλω =io raschio, zappo. Ma forse anche nome straniero, giacchè s'incontrano altre forme, σκολώπαξ ed ασκαλώπας Rusticula, nome della Beccaccia in Plinio (h.n.x, 38. 54) ed anche nel Gesner, nell'Aldrovandi, ecc.; rusticulus = contadinello [..]; diminutivo di rusticus = spettante alla campagna. Evidentemente il Linneo errò, od intese male la parola, scrivendo Rusticola[2]
Pignoétto ò Spilòrsìn Pignoétto (Calidris minuta)[modìfica | modìfica wikitèsto]
O Pignoétto ò Spilòrsìn Pignoétto (Calidris minuta - Leisler 1812; in Italiàn Gambecchio Comune) o l'è o ciù picìn di limicoli, co-ina lónghessa de 12-14 cìtti, avertûa alâre 28-30 cìtti,
_flight.jpg)
Àn sanpe cùrte de cô neigro, còrpo alonghîo òrizóntale, tésta grànde, bécco cùrto. In livrea estîva e parte sôvia o pêto én de cô niséua con rigatûe maròn-quæxi néigro, a parte sótta tùtta de cô gianco; in aotùnno o cô niseua o sbiadìsce pe vegnî d'invèrno de cô grîxo con sfumatûe maròn.
Òxello migratô a lónga distansa, o nidìfica inta tùndra d'Eoröpa e Àzia, da-a Scandinàvia a-a Sibéria Òrientâle, o svérna in Àfrica a Sud do Sahara, còste de l'Òcéano Indiàn. Sciammi secondâi svérnan in Mediterànio e Górfo Pérscico.
In Italia o l'é migratô, o svérna in Àto Adriàtico, Toscànn-a, Pólia, Sicìlia e Sardégna.
O Pignoétto o da l'inpresción d'êse pìn de scàgge, in ciù o l'à 'na spêce de "V" de cô giànco in sciô dòrso, ciù evidénte in xêuo.
Spilorsìn (Calidris temminckii)[modìfica | modìfica wikitèsto]
_(48905177798).jpg)
O Spilorsìn (Calidris temminckii - Leisler 1842; in Italiàn Gambecchio nano). O nómme scentìfico o comémora l'òrnitòlogo òlandéize Coenraad Jacob Temminck. O l'é 'n öxello lóngo 15 cìtti, co-ina avertûa alâre de 31 cìtti. O l'é quæxi pægio a-o pignoétto. In livrea estîva e parti sôvia én de cô grîxo-maròn òpâco con macétte de neigro, pêto de cô maròn con rigatûe maròn scûo, gôa e pansa de cô gianco; in invèrno dòrso e testa de cô maroncìn ciæo, pêto sfumòu de scûo, becco neigro e sanpe de cô giano-verdexìn.
O nidìfica inte palùdde da taiga do Nòrd Eoröpa e Àzia. O svèrna da-o Mediterrànio a l'Àfrica Tropicâle e a l'Àzia Meridionale.
O preferìsce ægoe dôsci. In Italia o l'é de passo iregolâre.
Spilòrso da scheuggio (Actitis hypoleucos)[modìfica | modìfica wikitèsto]
_(23).jpg)
O Spilòrso da Schêuggio (Actitis Hypoleucos; in Italiàn Piro-Piro Piccolo) o l'é 'n öxello migratô, lóngo 20-22 cìtti, co-ina avertûa alâre de 32-35 cìtti; a parte sôvia de cô grîxo-maroncin pitetòu de scûo, de sótta gianco; a côa ciù lónga de âe, sanpe cùrte grîxo-verdexìn. Difûzo in Eoröpa, Àzia, o sverna in Àfrica. Quande o camìnn-a o méscia a côa sciù e zu, cómme fàn e balænn-e (motacilla alba, e la cinerea).
O nidìfica inte zone tenperæ de l'Eorazia, ciù râro inte regioìn do Mediteranio. In Italia o l'é de passo, o nidìfica e o ghe svêrna.
Spilòrso Grixón (Calidris ferruginea)[modìfica | modìfica wikitèsto]
O Spilòrso Grixón (Calidris ferruginea - Pontoppidan 1763; in Italiàn Piovanello o Piovanello Comune[3]) o l´´in öxello lóngo 19 cìtti, co-ina avertûa alâre de 42-44 cìtti. In livrea nuçiâle a parte sôvia a l'é de cô grîxo-maròn pitetòu de maròn scûo, quæxi néigro; testa, gôa e sótta, de cô rósso-món. O becco, de cô néigro, o l´é lóngo e cùrvo in zu. In sciâ fìn da Stæ, e parti ch'êan cô rósso-món végnan bén bén amacæ in mòddo iregolâre de cô gianchinàstro. In invèrno a parte de sôvia a l'é de cô grîxo, quella de sótta de cô giànco, ma masche còllo e parte âta do pêto én fineménte pitetæ de cô grîxo ciæo.
Lê ascì in xêuo o gh'à a riga de cô giànco in scê âe e a côa de cô giànco con finâle grîxo.
O nidìfica inta Sibéria Àrtica, o pàssa l'Inverno in Sudàfrica, Sud.Est Aziàtico, Oustralàzia e in numero limitòu in Tunixîa. In Italia o l'é de passo, con brêvi sòste a Salinn-a de Comacchio e fôxe do Metauro.
Spilòrso Rósso (Calidris canutus)[modìfica | modìfica wikitèsto]
O Spilòrso Rósso (Calidris canutus - Linnaeus 1758; in Italiàn Piovanello Maggiore) o l'é in öxello migratô a lónga distansa: into seu viagio da-a tùndra Siberiann-a a l'Àfrica, o peu fâ træte ininteròtte bén bén lónghe, anche de quarche migæa de chilòmetri, con poche sòste
Öxello de media dimensción, lónghessa 24-26 cìtti, avertûa alâre 48-53 cìtti, e carateristiche én o becco cùrto e masiccio, e sanpe cô grîxo-vèrde, coloraçión de ciumme grîxo-ciæo con çéggia e pansa de cô gianchinàstro d' invèrno; in livrea estîva e sampe végnan de cô maròn-scûo quæxi neigro, vértice e dòrso pitetòu de neigro, testa, pêto e pansa de cô fulvo-aranción. Pe-o sotî bòrdo gianco de ciume, pâ ascì ch'o l'àgge e scàgge.
In Italia o l'é de passo, o svèrna in Maròcco e Sudàfrica.
Spilòrso scûo (Calidris maritima)[modìfica | modìfica wikitèsto]
O Spilòrso Scûo (Calidris maritima Brunnich 1764) in Italiàn Piovanello Violetto, o nidìfica ciù a Nord de tùtte e atre spece de Limicoli; o pàssa ciù a Setentrión l'inverno ascì.
O l'é 'n öxello tòzzo, de medie dimenscioìn -lóngo 22 cìtti, co-ina avertûa alâre de 42 cìtti. In livrea nuçiale a parte sôvia, a l'é de cô maròn, e ciumme de âe, òrlæ de gianco, én scresiæ de cô quæxi néifro-nisêua-tinta; chêuio sótta de cô gianco, peto e scianchi pitetæ de neigro, becco scûo a base aranción, sanpe curte de cô giano. In Invèrno o colôre o l'é ciù unifórme, cô grixo-scûo dòrso e âe, cô grixo-çénie peto e scianchi. L´é pròprio co-a livrea invernâle che e ciumme àn 'n legero lustro de cô viuvetta -da chi o nómme.
L'areale riprodutivo o va da-e izoe artiche do Cànada a-e còste artiche d'Eoröpa e Àzia,e Izoe Spilbergen, Tære de Franz Josef, arcipelago Siberiàn.
Fêua do periodo de nidificaçión, o vìve lóngo e còste rociôze batûe da-a resacca, o frequénta anche e æghe de spiage, e-i lónghi spaççi scovérti da-a bassa marea. Migratô a cùrto raggio, a ciù parte svérnan vixìn, tra a Norvéggia, Îzoe Britàniche. Irlànda, atri lóngo e coste do Bélgio, Òlanda, Frànsa, Nord da Spàgna, Górfo de Biscàgia. Öcaxonâle in Mediterànio, in Italia bén bén râro, quarche öxello izolòu de sémme in çénto.
O se nùtre de bestiête mæn, moluscchi e crostacei picìn.
Vòrtasàsci (Arenaria interpres)[modìfica | modìfica wikitèsto]
O Vòrtasàsci (Arenaria interpres - Linnaeus 1758; in Italiàn Voltapietre) o l'é 'n öxello tòsso lóngo 22-24 cìtti, co-ina avertûa alâre de 55-57 cìtti, becco grîxo scûo, cònico, lóngo 2-2,5 cìtti e legermente giòu in sciù; sanpe cùrte de cô aranción; in livrea riprodutîva o l'à a parte sôvia de cô fulvo-aranción con macce de neigro, testa de cô gianco con 'na riga de neigro che da sótta l'éuggio a fórma 'n colæn ch'o s'alàrga a bavæn in sciù peto, levòu dôe macétte de cô gianco a-i lati; de sótta o l'é tùtto gianco. In invèrno èn ciù scûi: testa de cô maròn dòrso brùn scûo amaciòu de neigro, mantégnan in sciù peto a maccia de cô neigro.
Öxello migratô a lónga distansa, o nidìfica a Nòrd do sciusciantêximo paralelo lóngo e còste d'Eoröpa e l'Àzia, o svérna da-a Danimàrca a-a Penizoa Ibérica, còste Atlàntiche de l'Àfrica. In Italia o l'é de passo, quelli da Siberia, pöchi ghe svérnan, Âto Adriàtico, Sardégna, Sicìlia. Inta Liguria o s'atreuva de sémme in çénto:
Migratore, compare durante i passi di aprile–maggio (il più consistente e regolare) e di settembre-ottobre. Occasionalmente svernante. Durante il quinquennio della ricerca, sono emersi dati relativi a due avvistamenti: un individuo nel 1997 e 2 nel 1998. [..] Nell’Atlante degli uccelli svernanti, il Voltapietre è stato osservato in tre occasioni con un numero complessivo di 4 individui nelle zone costiere del Ponente e del Levante ligure.[4]
A buca d’a rivaira Nervia a l’é üna d’ê poche che, in tüta a Ligüria, i l’àn sarvau caiche tocu de natüra [..] De gran reciàmu aiscì a presensa de gaglinete, migravui e svernanti, o de mangiapauta, ch’i s’atröva int’i pochi posti zerbi, cume [..] u Giairin (Arenaria interpres), u Becaçin (Galinago galinago) e autri ancu’ [5]
O gîa co-o becco prie e sasci pe çercâ insetti e invertebræ che gh'é sótta, da chi o nómme.
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ I nommi én piggiæ da: Girolamo Calvi; Catalogo d'ornitologia di Genova, 1828. A grafia do Calvi a l'é stæta cangiâ: prezénpio Spilòrso in cangio de Spilorzo
- ↑ (IT) T. Salvadori, Ucceli italiani. Annali del Museo civico di storia naturale di Genova, vol. 23, Tip. del R. Istituto Sordo-Muti, 1886, p. 231.
- ↑ Into lìbbro Degli Uccelli Liguri de Carlo Durazzo (1840) o nómme italiàn o l´é Piovanello Pancia Rossa, e quello scentìfico Tringa subarquata. Pe atri scinònimi scentìfichi ved. prezénpio https://biodiversity.org.na/taxondisplay.php?nr=914
- ↑ AAVV; Atlante ornitologico della città di Genova (2005)
- ↑ Enrico Malan; Auxeli int´u parlà ventemigliusu (2013)
Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Scolopacidae
Wikispecies a contêgne informaçioìn in sce Scolopacidae
| Contròllo de outoritæ | LCCN (EN) sh85118753 · GND (DE) 4559098-9 · BNF (FR) cb12260910t (data) · NDL (EN, JA) 00575769 |
|---|