A Ciunèa
UL
|
Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis |
| A Ciunèa Fṛâziun | |
|---|---|
| Localizaçión | |
| Stâto |  Itàlia
|
| Región |  Piemunte
|
| Provìnsa |  Cuni
|
| Comùn |  Ulmea
|
| Teritöio | |
| Coordinæ: | 44°09′10.24″N 7°53′28.77″E |
| Altitùdine | 1 102 m s.l.m. |
| Abitanti | 25 |
| Âtre informaçioìn | |
| CAP | 12078 |
| Prefìsso | 0174 |
| Fûzo oràrio | UTC+1 |
| Nomme abitanti | ciulnairöri |
| Cartògrafîa | |
  A Ciunèa | |
A Ciunèa[2] ('n italian Chionea) r'è 'na fṛâziùn dâ cumüna d'Ulmèa ch'a cuntia 25 p'lsune.[3]
Geugṛafia
[modìfica | modìfica wikitèsto]A s' tṛöva a 1102 metri 'nsu livellu del mōa, a bulgō dâ Ciunèa a s'tröva 'nsu rivazun ch'u dividde a valodda dû rian dû Ciapìn da qualla d'l'Almélla, ai pèè dâ cōlla cun u lištessu nōmme. U sò teritōri u s'šlolga fin vèlsu a zimma d'l Pizzu, lund' j' olti è 'l tère cultivoi d'l fundu i loššio spaziu ai prōi, duvrōi p'ndōa 'n pastüra.[4]
A fṛâziùn a r'è divisa 'n trê bulgōi: a principōa r'è qualla da Geis̅c̅ia, tirô sciü in manera cumpotta au rundu dâ paruchioa. Vignendu d'nt'Ulmèa a primma ch'a s' šcuntra r'è a polte bossa d'l paise, 'nsèmme ara bulgō di Niculii. 'Nfin a polte ota, da ṛa fulma lungarüa, r'è l'ültimu gruppu d'cà 'nsa via ch'a polta vèlsu a Cōlla. Cun 'na citta deviaziun u s'pö rivōa fin ai bulghi d'Pulziratte (Suvrone e Sutone).
Stōṛia
[modìfica | modìfica wikitèsto]D'vejia fondaziun, A Ciunèa r'è nasciüa cumme bulgô d' pastua, višta a pus̅c̅iziun adotta.
Da aruldōa, ch' a ra fin d'l' Öcciuzentu u s'era focciu l' acquedottu, vujiü, a gran vus̅c̅e, dal famî dâ frâziùn ch' j'avevo filmà 'na petiziun zà 'ntl 1892, cun a prûpošta d' sfrütōa a dus̅c̅ie di Savi, lucalità pōcu suvo l' cà. El prûgèttu u ven bütà 'n funziun sulu coc'onnu dōppu, 'nt'el 1896, cun u stüdiu focciu p'l cuntiu d'l Miništeru da pōlte d'l' inz’gnéa Mazzarelli.
Vista l' 'mpultonza dâ frâziùn, ch'a l'epuca a cuntiova 500 p'lsune, l'era štà apruvà dâ ra cumüna in cian apōšta ch'u v'ghèva ascì a poltecipaziun dî t’cioldi p'l a pōsa dâ tübaziun. Zō l'ha p'lmassu el funziunamentu d'l'euva püblica 'nt'l avuštu d'l 1897.[5]
Diferente, 'nvece, a štoria d'cumme r'è rivô a curente eletrica 'nt'èl 1922, grazie al mirin d'l Fussà. A prumōvo l'iniziativa l'era štà Franzè P'lozza (Francesco Pelazza[6]), ch'l'avèva acatà 'na dinamu da 5kW, 'n gradu d'generōa 220 volt d' curente cuntinua ch' a v'gniva alimentô da l'euva dû riàn dû Ciapìn, e a garantìva a lūs̅c̅ie nu sulu a j' abitonti dâ Ciunèa, ma ascì a quai dâ Chiuroira, d'l Pulziratte, d'l Ca' d'l Fussà e d'l Ca' dû Rian.[7]
Grōssa 'mpultonza, pöi, l'avèva avü l'ereziun dâ parochia dâ geis̅c̅ia d'l'Asunta, v'gnûa 'nt'èl 1930. 'Ntulnu ai oggni '50 r'è štô creô a cuperativa dâ Ciunèa, giuntô, 'nsemme a qualle d'l Punte d'Nova, d'Nasagō è dâ paplōiṛa, a qualla d'l Bulgu d'Ulmèa.
Pōsti d' 'ntrèsse
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Geis̅c̅ia paruchioa d'l'Asunziun: 'n prinzipi dedicô a Sèn Michea r'era štô tirô sciü a paltia dai 6 d' felvōa d'l 1728, 'm' lè šcricciu 'n coc documentu, ch' iu dis̅c̅ie che i prumutua i j' ero štoi Bartolomeo Bologna (B'ltulmé Bulogna), Antonio Castagno (Toniu Caštognu) e Matteo Pelazza (Maté P'lozza). Sutta l'aministraziun da geis̅c̅ia i s'truvo ascì i pōšti da vis̅c̅in cumme el Pulziratte e Gojiafongu (o Schefitto). 'Nt'èl 1832 r'è štô intitulô a ra Beata Vergine, chinscì che a festa patrunoa d'l paise r'è vignüa qualla d'l' Asunta, a Feravuštu.
- A paltia dal 1850 a geis̅c̅ia ciulnairöra, 'ncua sutta ara parochia ulmiōsca, r'ô avü üna cuncesciùn p'l pèa foa i bates̅c̅imi. Cuncesciun cunfelmô tulna 'nt'l 1911, cun ascì u svulgimentu d'l leziui d' dûtrina e ōtō funziui 'n ciü.
- D'stacô da ṛa culegiô ulmiosca 'nt'èl 1930, da su mumentu r'è v'gnüa 'na parochia autonuma, ch'r'ô c'me teritōriu a zōna cumpresa fra 'l Pizzu d'Ulmèa e 'l Mirin d'l Fussà (da setentriùn a meridiun) e fra u Ciapin è u rian d'l Fô.
- In prinzippi, a štrûtüra d'l campanin r'era culucô 'n zimma a 'n caštlattu, a contu dâ cuštruziun. A fulma ch'a s' vaghe ʒöö a r'munta 'nvece a'l 1926, mèntre a l' 'ntelnu l'è cuns'lvà 'n preziusu autoa 'n molmu gioncu, che ina vōta l'era l'autoa magiua dâ culegiô d' Sèn Maltin 'nt'Ulmèa.[8]
- R'függiu Ciunèa, 'nt' â bulgô u j'è 'n r'függiu ch' u cuntia öcciu pōšti p'l dulmia, tontu d'invelnu quontu d'ištoi, cun ina zōna d'föṛa atrazô e ascì a puscibilità d' taštoa a chis̅c̅ina tipica lucoa.[9]
Cultüṛa
[modìfica | modìfica wikitèsto]
'N la Ciunèa u j'è 'n müseu ch' u s' ciomma “Museo dei Ricordi”, dedicà ai veji, ümili cuntadî e tontu travajui, e ai tempi d' š-cioggni. I s'j i tṛövo j'alnesi ch'i s' duvṛovo 'n campogna, e i vištimenti d'ina vōta, chinscì 'm' â mubilia. 'Na štonzia r'ê pöi dedicô a ra r'cuštruziun d' ina veija closse d'šcōra. Èl müseu l'ulganizza ascì oto atività, cumme a pübblicaziun da “Gazzetta di Chionea” (da'l z'nōa 2022 a'l d's̅c̅embō 2023, giulnoa dedicà a ra štōria e a ra memoria d'l paise) e a delegaziun ciulnairöra d'l Calvōa štōricu d'Ulmèa.
Da cōc'onnu a šta polte l'è paltì 'n pṛûgettu ch'u s' ciomma "Proverbi appesi" e u cunscište 'nta cṛeaziun d'nümm'ṛi civici altištici, cun i pṛûvelbi dâ tṛadiziun ulmioš-ca da tacoa d'noi al cà.
Manifeštaziui
[modìfica | modìfica wikitèsto]Due el fešte principoa foccie 'nt' â fṛâziun:
- A pṛimma r'ê qualla dedicô a ṛa Madōnna Asunta, a fèravuštu, cun a Massa a matin s'ghia da ṛa benediziun e da ṛa pṛut'sciun dopudišnōa. ṛ'eṛa l' ucas̅c̅iun p'l aghindoa a geis̅c̅ia, p'l scištemoa èl cà da bulgō e p'l lüštrōa j' alnes̅c̅i 'n aromme. U s' ʒuova ascì al bōcce e a oci ʒô tradiziunoa, p'l finìa a nöcce funda.
- A s'cunda ṛ'ê qualla d' Sèn Michea ai 29 d' s'tembo, 'ncu a Massa e a pṛut'sciun cun a štotua dû Sontu.
Vie d' cumunicaziun
[modìfica | modìfica wikitèsto]A via p'l el fṛâziui dâ Ciunèa e dâ Chiuṛoiṛa a 'ncumenza dal punte dî Cōlni, suvo l'Almella. A munta vèlsu punente, pasendu d' sutta a ṛa Villa Demichelis e a toja a via d'l chèru da ṛa cabina da lüs̅c̅e rivendu fin a 'l Grand Hotel. Dōppu a fa 'n viṛu, v's̅c̅in a u rian dû Ciapin, e pöi a s' s'cuntra tulna cun a 'lištessa via d'l chèru. A va 'ncù apṛessu a 'l v'lsonte d' süd-ovešt, pasendu suvo al Cà d'l Mirin e rivendu a 'na bifulcaziun 'n pṛuscimità dû rian Rava Grossa.
U rommu d' driccia, ch'u polta fin 'nta Ciunèa l'è lungu 5,4 chilōmetri. Èl pṛimmu pṛugettu l'era štà focciu 'nt' èl 1914, favurì da ṛa filma di abitonti d' a Ciunèa, ch'i s'mpgnovo a cunceddo d'boda l' üsu dî sciti a ra Cumüna p'l a cuštṛuziun dâ via.
U tṛavoju l' è štà focciu tüttu pōṛa e piccu da mürau ciulnairöi, cun l' üsu ciapére d'l pōštu r'ê štô qualla d'l Caštèa dâ Voa, a ciü gṛōssa dâ ʒōna. Èl pṛee j 'ero tiṛoi sciü dai miṛogni, sensa oci mèʒʒi, mentṛe tücci j' alnès̅c̅i j' eṛo pṛucüṛoi da ṛa cumüna e ognidün u tṛavajova aṛa sô maneṛa dèndu ina man. A cuštṛuziun da via, s'cundu quontu r'pultà da Piu P'lozza, a ṛê paltìa da ṛa ciōzza dâ geis̅c̅ia dâ Ciunèa a caṛoa vèlsu 'l punte dî Cōlni, lunde ch' è rivô sulu 'nt' l dōppu guèra.[10]
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986. (pp. 33 e 202)
- ↑ ['a tʃu'nεa], se d'nu A Cionèa[1] o A Ciuḷnea
- ↑ (IT) A fṛâziùn dâ Ciunèa, in sce italia.indettaglio.it. URL consultòu o 7 màzzo 2024.
- ↑ (IT, LIJ) M. Pelazza, G. Mao, F.Merlino, D. Bassi, E. Michelis, S. Odasso, G. Casalis e G. Barrelli, VII (Le Frazioni), in Guida di Ormea, Ulmèa, Le campane di San Martino, 1986, p. 43.
- ↑ (IT, LIJ) Odette Sappa, La pagina dei tempi passati. L'acqua potabile, in La Gazzetta di Chionea, n. 14, Ulmea, Museo dei Ricordi, felvōa 2023, pp. 3-13.
- ↑ (IT) Trasferimento all'Ente Nazionale per l'Energia Elettrica dell'impresa "Pelazza Clemente", con sede in Ormea - fraz. Chionea (Cuneo), in sce gazzettaufficiale.it. URL consultòu o 9 màzzo 2024.
- ↑ (IT, LIJ) Odette Sappa, La pagina dei tempi passati. Anno 1922. Cent’anni fa, creazione del primo impianto elettrico. Mulino del Fossato di Chionea (PDF), in La Gazzetta di Chionea, n. 5, Ulmea, Museo dei Ricordi, mazzu 2022, pp. 3-21.
- ↑ Odette Sappa, La pagina dei tempi passati. Storia della Chiesa di Chionea (PDF), in La Gazzetta di Chionea, n. 8, Ulmea, Museo dei Ricordi, avuštu 2022, pp. 3-15.
- ↑ (IT) R'függiu Ciunèa, in sce alpiliguri.com. URL consultòu o 7 màzzo 2024.
- ↑ (IT, LIJ) Maria Rita Minazzo, Per non dimenticare. Din don dan "Le baudette" campane a festa (PDF), in Odette Sappa, La Gazzetta di Chionea, n. 24, Ulmea, Museo dei Ricordi, d's̅c̅embō 2023, p. 22.