Castéllo de Scîo

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

O castéllo de Scîo co-a Pòrta Magiô.

O Castéllo de Scîo (in grêgo modèrno Κάστρο της Χίου, Kástro tis Chíou) o l'é a çitadélla da çitæ de Scîo, costrûta inte l'etæ de mêzo, scitoâ inte l'îzoa grêga de Scîo.

Stöia

Scîo into 1876, se pêuan ancón védde e miâge in sciô mâ.

A zöna che ancheu a l'é òcupâ da-o castéllo a l'êa za abitâ inte l'etæ elenìstica e, gràçie a di scâvi archiològichi fæti inte l'àrea, s'é provòu cómme o scîto o l'é stæto abitòu in mòddo contìnoo da-i ànni do domìnio romàn e bizantìn ascì. In particolâ, a prezénsa de costruçioìn religiôze d'época bizantìnn-a a l'é docomentâ ségge in di papê do sécolo X che da di ritrovaménti, datæ a-o sécolo XI. A ògni mòddo a costruçión da fortéssa ancón vixìbile a-a giornâ d'ancheu a l'é comensâ inte l'ànno 1328, quànde l'îzoa a l'êa za sott'a-o contròllo di zenéixi, pe voentæ do Martìn Zacàia, scignôro de Scîo.

L'ànno dòppo l'îzoa, co-o sò castéllo ascì, a l'é stæta tórna òcupâ da-i bizantìn, pe mêzo da 'na spediçión inandiâ da l'inperatô Andronìco III Paleologo, che n'àn dónca conservòu o contròllo scìnn-a-o 1346, moménto do pasàggio definitîvo da región inte moén da Repùbrica de Zêna. In particolâ, l'îzoa a l'é tornâ sott'a Zêna gràçie a-a spediçión do Scimón Vignôzo, òrganizâ da 'n consòrçio de vàrie famìgge da nobiltæ lìgure dîto a Maónn-a "vêgia", co-o castéllo ch'o l'é stæto l'ùrtimo pàize a rendîse a l'amiràlio zenéize, a-i 12 de seténbre do 1346.

Da quéllo moménto o castéllo o l'é stæto o céntro de l'aministraçión zenéize de l'îzoa, che into méntre a l'êa pasâ (a partî da-o 1362) a-a coscì dîta Maónna "nêuva", ch'a l'êa controlâ da-a famìggia Giustiniànn-a, 'n Albèrgo creòu pe l'òcaxón da l'unión de dózze famìgge zenéixi che stavân a Scîo. In particolâ, pe-i doî sécoli de dominaçión zenéize de l'îzoa, o céntro de l'aministraçión o se trovâva into coscì dîto Palàçio Giustiniàn, 'na costruçión fortificâ, scitoâ into castéllo, dónde gh'êa i scàgni da Maónn-a e quélli do poistæ. O palàçio o s'avansâva in sciâ ciàssa prinçipâ da Civitas Chii, nómme de l'época do pàize fortificòu, méntre e nêuve costruçioìn, pi-â ciù pàrte abitæ da grêghi, se trovâvan d'in gîo a-e miâge, inta zöna conosciûa cómme burghi.

O domìnio zenéize in sce l'îzoa o l'é terminòu a-i 14 d'arvî do 1566, sàiva a dî quànde l'amiràlio Piali Pasha o l'à pigiòu o contròllo da çitæ, atracàndo a tradiménto into sò pòrto, co-o castéllo ch'o l'é dónca pasòu a l'inpêro òtomàn. Into 1694 a fortificaçioìn a l'é stæta pe no goæi conquistâ da-i veneçién, che, inte sôlo sêi méixi de contròllo de l'îzoa, àn realizòu de gròsse òpere de fortificaçión inta çitæ, cómme a costruçión da Pòrta Magiô. A-a fìn, inte l'ànno 1912 o castéllo o l'é pasòu, insémme a-o rèsto de l'îzoa, a fâ pàrte da modèrna naçión grêga, aprêuvo a-a conquìsta da mæxima inta Prìmma Goæra Balcànica.

E prìmme mezûe adotæ da-o Stâto grêgo pi-â proteçión do castéllo remóntan a l'òtôbre do 1924, quànde co-in Decrétto Prescidençiâle o l'é stæto diciaròu scîto stòrico e archiològîco protètto. A ògni mòddo into sécolo XX o castéllo o l'à areizegòu in vàrie òcaxoìn d'êse caciòu zu do tùtto, aprêuvo a-a voentæ de 'na pàrte di çitadìn de l'îzoa tra i ànni '30, '50 e '70. Scibén che sta decixón a-a fìn a no l'é stæta pigiâ, a fortéssa a no l'é inte 'na condiçión goæi bónn-a, aprêuvo a-i dànni caxonæ da-i teramòtti do 1881 e do 1949, da-a realizaçión do nêuvo longomâ into 1896, ch'o l'à portòu a-a demoliçión de 'n sciànco intrêgo de miâge, e da-o fæto ch'o ségge stæto pe tànto ténpo dêuviòu cómme 'na "câva" pe ricavâ do materiâle da costruçión.

Strutûa

O lâto nòrd de miâge da çitæ.

A strutûa atoâle do castéllo, ch'a contêgne 'n'àrea de tòsto 180.000 mêtri quàddri abitâ da 650 persónn-e, a l'é quélla de sò ùrtime espanscioìn, realizæ da-i zenéixi e da-i veneçién de mòddo d'avéi 'na lìnia de miâge d'in gîo a-a çitæ, avardàndola ségge da-i atàcchi da tæra che da quélli da-o mâ.

De antîghe pòrte inte miâge ne són sopravisciûe sôlo dôe (a tèrsa, a coscì dîta "Pòrta de Marìnn-a", a l'é stæta caciâ zu into 1896): a Pòrta Magiô, costroîa da-i veneçién into 1694, a l'é in sciâ stràdda che da-a çitæ vêgia a và scìnn-a-a ciàssa Vounakiou, sêde da modèrna aministraçión de l'îzoa, e o coscì dîto "Portèllo", ciù antîgo, into sciànco de ponénte da çitadélla. Drénto a-e miâge gh'é ancón quàrche costruçión de quélli ànni, sopravisciûa a-o teramòtto e a devastaçioìn patîe da-a çitæ.

Palàçio Giustiniàn

Vìsta do drénto do castéllo; in sciâ drîta o Palàçio Giustiniàn.

O Palàçio Giustinìàn o l'é 'na costruçión fortificâ in sce doî livélli, scitoâ tra a Pòrta Magiô e a ciàssa prinçipâ da çitæ. L'é probàbile che sto palàsso chi, ch' consèrva ancón o stémma di Giustiniéìn, o foîse o céntro de l'aministraçión zenéize de l'îzoa, óltre chi-â rescidénsa do poistæ. Ricuperâ a sò câa òriginâle co-in restàoro inti ànni òtànta, d'ancheu o l'é a sêde de 'n'espoxiçión picìnn-a in scê dominaçioìn bizantìnn-a e zenéize de l'îzoa.

Gêxa de Sàn Zórzo

A gêxa de Sàn Zórzo (in grêgo Άγιος Γεώργιος, Ágios Geórgios) a l'é unn-a de costruçioìn ciù antîghe de l'îzoa, dæto chi-â sò realizaçión a remónta scìnn-a l'ànno 993. A l'é stæta 'na gêxa ségge catòlica che ortodòssa e a se trêuva in sciâ stràdda da-o mæximo nómme, a ciù inportànte tra e stradétte ch'atravèrsan a çitæ vêgia. Dedicâ a Sàn Ménego quànde a l'êa 'na gêxa catòlica, a-o sò intèrno gh'êa a seportûa do Zâne Giustiniàn Lòngo ascì.

Dòppo a catûa de l'îzoa, o Piyale Pasha o l'à comandòu chi-â pàrte da gêxa ciù a ponénte a foîse trasformâ inte 'na moschêa, dîta a Moschêa Vêgia (Eski Camii). Pasòu o teramòtto do 1881 a moschêa a l'é stæta ristorâ, p'êse tórna trasformâ inte 'na gêxa a-a fìn o domìnio òtomàn.

Bàgni tùrchi

I bàgni tùrchi, a l'estremitæ nòrd da çitadélla.

Inta pàrte setentrionâle da çitadélla gh'é di bàgni de l'época tùrca, caraterizæ da-o tipìco téito a cópola. Da -arénte a l'intrâ gh'é, in sciâ drîta, a cistèrna de Kria Vrisi, 'na grànde cistèrna, in pàrte interâ, da-i vòrti in quàttro tòcchi mìssi a crôxe, arenbæ a-i cànti in sce de chinòlle.

Inta stànpa de l'época a l'é minsonâ 'na prìmma poliscîa da cistèrna into 1920, pe voentæ do scìndico de Scîo e in sciô progètto de l'architétto Dim Tselepidis.

Bibliografîa

• (EL, EN) Dora Monioudi-Gavala, Το Κάστρο της Χίου [The Castle of Chios], Scîo, Papyrus, 2001, ISBN 96-08-65243-X.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce castéllo de Scîo