Scîo (çitæ)
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
| Scîo Unitæ monicipâle | |
|---|---|
| (EL) Χίος | |
 | |
| Localizaçión | |
| Stâto |  Grêcia
|
| Periferîa | Egêo Setentrionâle |
| Unitæ periférica | Scîo |
| Comùn | Scîo |
| Teritöio | |
| Coordinæ: | 38°22′21″N 26°08′15″E / 38.3725°N 26.1375°E |
| Altitùdine | 10 m s.l.m. |
| Superfìcce | 22,823 km² |
| Abitanti | 26 850[1] (2011) |
| Denscitæ | 1 176,44 ab./km² |
| Âtre informaçioìn | |
| CAP | 82100 |
| Prefìsso | 22710 |
| Fûzo oràrio | UTC+2 |
| Nomme abitanti | (EL) Χιώτης, Chiotis |
| Cartògrafîa | |
  Scîo | |
 | |
| Scîto instituçionâle | |
Scîo (in grêgo modèrno Χίος, Chios) a l'é a ciù inportànte çitæ de l'îzoa grêga de Scîo, óltre che 'n ecs-comùn da periferîa de l'Egêo Setentrionâle. A partî da-o 2011 a fà pàrte do comùn de Scîo, do quæ a l'é unn-a de unitæ monicipâli e o capolêugo.
A çitæ a l'é de spésso ciamâ Chora (in grêgo Χώρα, sàiva a dî "pàize") ò Kastro (Κάστρο, sàiva a dî "castéllo") ascì, pe métte in ciæo che no se pàrla de l'îzoa ma pròpio da çitæ.
Giögrafîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Scîo a l'é 'na çitæ de 26.850 abitànti (a-o censiménto do 2011) ch'a se trêuva in sciâ còsta de levànte de l'îzoa, ch'a s'avànsa vèrso a penîzoa de Erìtre, in Àzia Minô, dónde ancheu gh'é a çitæ tùrca de Çeşme. O teritöio de l'unitæ monicipâle de Scîo, unn-a de éutto inte quæ a l'é spartîa l'îzoa, o l'à 'n'àrea de 22,823 km2.
A nòrd de Scîo gh'é o quartê de Vrontados, méntre l'Ariopòrto Naçionâle de l'Îzoa de Scîo e a çitæ de Karfas se trêuvan quàrche chilòmetro ciù a sùd do céntro.
Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]
A zöna dónde a-a giornâ d'ancheu gh'é a çitæ de Scîo a l'êa za abitâ inte l'etæ clàscica e bizantìnn-a, però no émmo goæi de testimoniànse de quélla época. O vilàggio o l'é diventòu o céntro ciù inportànte de l'îzoa aprêuvo a-a costruçión do sò fòrte, o coscì dîto Kastro, comensâ da-i bizantìn into sécolo IX e pi-â ciù pàrte ezegoîa da-i zenéixi tra i sécoli XV e XVI. Co-a grànde cresciànsa inti ànni do domìnio da Maónn-a, a çitæ a l'à comensòu a svilupâse de fêua da-e miâge ascì e, in particolâ, quésta zöna a l'êa ciamâ "burghi", méntre a pàrte fortificâ a l'êa dîta Civitas Chii[2].
A çitæ a l'àiva træ pòrte, de quæ dôe (a Pòrta Magiô e o Portèllo) se pêuan védde ancón a-a giornâ d'ancheu, méntre a tèrsa a l'é stæta caciâ zu, insémme a-o sciànco de miâge in sciô mâ, pe realizâ o nêuvo pòrto. O govèrno da colònia o l'àiva a sò sêde into palàçio Giustiniàn, scitoòu da-arénte a unn-a de pòrte da çitæ in sce l'òmònima ciàssa, e, sùbito a-o de la de miâge, gh'êa o palàçio da Córte Suprêma. Drénto a-e miâge gh'êa pöi a câza de l'arçivéscovo, l'uspiâ de Sàn Tögno, 'na tôre co-a prexón e a-o mànco çìnque gêxe: quélla dedicâ a Sànta Màia (unn-a de nêuve paròcchie catòliche de l'îzoa) con l'arénte ötöio di Disciplinànti, quélla de Sàn Zórzo (ch'a se peu védde ancón a-a giornâ d'ancheu) e quélle de Sàn Ménego, Sàn Nicòlla e Sant'Anastàzia. Co-o pasâ di ànni e a cresciànsa da popolaçión, s'é de manimàn svilupòu âtri quartê d'in gîo a-o castéllo, inti quæ a stâva a ciù pàrte da popolaçión grêga[2].
Sto svilùppo chi o s'é bruscaménte arestòu co-o pasàggio da çitæ inte moén di tùrchi, moménto da-o quæ a l'é comensâ a decadénsa de Scîo. In particolâ a çitæ a l'é stæta devastâ da doî fæti into sécolo XIX: prìmma da-o masâcro de Scîo do 1822, ch'o l'à portòu a l'amasaménto de ciù de 25.000 persónn-e e a mìssa in scciavitù de tànte âtre, e pöi da-o devastànte teramòtto do 1881, fæti ch'àn destrûto squæxi do tùtto a çitæ antîga.
A çitæ "nêuva", costroîa dòppo o teramòtto, a l'é stæta pi-â ciù pàrte realizâ segóndo o stîle neoclàscico ma gh'é de pàrte ciù modèrne ascì, spécce o longomâ e i quartê da periferîa. Pi-â sò ricostruçión, l'é stæto pigiòu cómme ezénpio l'arénte çitæ de Smìrne, in sciâ còsta de l'Àzia Minô. Into 1885 a popolaçión de Scîo a l'êa de ciù ò mêno 13.000 persónn-e[3], cóntra e 120.000 a-o prinçìpio do sécolo XVI[2].
Tra e costruçioìn de quélli ànni se peu aregordâ a vêgia moschêa, d'ancheu a sêde do musêo bizantìn, o palàçio da bibliotêca "Korais" (a quæ, ch'a contêgne ciù de 135.000 volùmmi, a l'é a sêde da Galerîa d'Àrte Modèrna e do Musêo do folclôre ascì) e quéllo de schêue superiôri.
D'in gîo a-a ciàssa Vounakiou l'é stæto tiòu sciù i vàrri palàçi do govèrno de l'îzoa, co-a moschêa vêgia, o palàçio do comùn e quéllo de l'unitæ periférica, a moschêa Bairakli e o pàrco comunâle, decoròu con de fontànn-e do perîodo òtomàn. Da-o céntro de sta ciàssa chi a pàrte Stràdda Kennedy, ch'a l'arivâ scìnn-a-a pòrta prinçipâ inte miâge da çitæ, ligàndose a-o céntro stòrico. Inta pàrte ciù vêgia de Scîo a ræ de stràdde a l'aregòrda ancón quélla de l'etæ de mêzo e i tìpichi caróggi lìguri, con tànte stradétte stréite e picìnn-e[4].
Pe cóntra, a stràdda che da Ciàssa Vounakiou a và vèrso sùd, ciamâ Aplotaria, a pàssa drénto a-a çitæ vêgia, da quæ a n'é a stràdda ciù inportànte. In sce sta stràdda chi gh'é a ciù pàrte di bitêghe e de ativitæ comerciâli da çitæ, òspitæ in de costruçioìn fabricæ tra o sécolo XIX e o prinçìpio do sécolo XX. A-a fìn de l'Aplotaria, lóngo 'na stràdda ch'a và vèrso levànte, gh'é o Gymnasium, fondòu into 1792, e a sêde da diòcexi[4].
A pàrte meridionâle da çitæ a l'é o sò quartê ciù modèrno, costroîo a partî da-o sécolo XX e in contìnoa espansción. Inte sto quartê chi se trêuvan o Musêo Archiològîco, a sêde de l'Universcitæ de l'Egêo, o cànpo da balón e o musêo marìtimo[4].
Pòsti de interèsse[modìfica | modìfica wikitèsto]
A catedrâle ortodòssa de Scîo
A moschêa Mecidiye, sêde do musêo bizantìn
O palàçio de l'Universcitæ de l'Egêo
O canposànto tùrco, drénto a-o castéllo
I ùrtimi moìn ancón in pê, a nòrd da çitæ
Architetûe religiôze[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Catedrâle ortodòssa de Scîo: catedrâle da metropolîa de Scîo, Enùssa e Psara, a l'é intitolâ a-i sànti Mêna, Vitô e Vinçénso[5]. A strutûa d'ancheu a l'é stæta tiâ sciù tra o 1886 e o 1889 a-o pòsto da prìmma gêxa ortodòssa do 1838, deruâ co-o teramòtto do 1881, into scîto dónde ancón prìmma gh'êa 'n monestê de l'época zenéize[6].
- Catedrâle catòlica de Scîo: a l'é a gêxa catòlica de l'îzoa, catedrâle da diòcexi da-o mæximo nómme, dedicâ a l'Asonçión. A creaçión de quésta diòcexi a l'é 'na testimoniànsa de l'inportànte prezénsa di zenéixi in sce l'îzoa, conscideràndo che a-a giornâ d'ancheu i catòlichi són 'na minorànsa asæ picìnn-a[7].
- Gêxa de Sàn Zórzo: unn-a de costruçioìn ciù antîghe de l'îzoa, dæto chi-â sò realizaçión a remónta a-o 993, a l'é stæta ségge 'na gêxa catòlica che ortodòssa. A l'é unn-a de dôe gêxe scitoæ drénto a-e miâge do castéllo de Scîo[5], insémme a quélla de Sàn Nicòlla.
- Moschêa òsmanîta: ciamâ a "moschêa do quartê di frànchi" ascì, a l'é unn-a de træ moschêe òtomànn-e ancón in pê, scitoâ drénto a-e miâge do castéllo. Costroîa a-a fìn do sécolo XIX, a l'é stæta ristorâ into 1997 e d'ancheu a l'é dêuviâ cómme céntro colturâle[8].
Architetûe militâri[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Castéllo de Scîo: o l'é formòu da l'inponénte gîo de miâge da çitæ vêgia e o l'é de lóngo stæto o céntro de l'aministraçión de l'îzoa. Scibén che gh'é de testimoniànse che a zöna a l'êa abitâ da ténpi bén bén ciù antîghi, a ciù pàrte da fortéssa o remónta a-o perîodo zenéize. O castéllo da Civitas Chii o l'é stæto conquistòu da-i tùrchi into 1566 e, con l'eceçión da cùrta òcupaçión veneçiànn-a do 1694, o restîa scìnn-a-o 1912 de propiêtæ òtomànn-a. Into castéllo, ligòu a-a çitæ pe mêzo de dôe pòrte, gh'é di âtri pòsti de interèsse cómme i bàgni e o canposànto d'época tùrca, a za minsonâ gêxa de Sàn Zórzo, e o palàçio Giustiniàn[9] Sto palàçio chi o l'é 'na costruçión fortificâ scitoâ tra a Pòrta Magiô e a ciàssa da çitæ ch'a l'é stæta o céntro, inti sécoli pasæ, de l'aministraçión de l'îzoa, óltre che câza do poistæ. D'ancheu o l'é a sêde de 'n'espoxiçión in scî ànni da dominaçión zenéize e bizantìnn-a de l'îzoa[10].
Musêi[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Musêo archiològîco: avèrto into 1977, o l'arechéugge repèrti de vàrie époche atrovæ in sce l'îzoa, mostràndo i ciù de doîmîa ànni de stöia de Scîo e de Psara ascì[11].
- Musêo bizantìn: o se trêuva inte 'n'ecs-moschêa òtomànn-a, ciamâ Mecidiye Cami e ch'a s'avànsa in sciâ ciàssa Vounakiou, da-arénte a-a Pòrta Magiô. Into musêo gh'é di repèrti che móstran a stöia de Scîo inti sécoli ciù antîghi, da-o perîodo bizantìn e a l'etæ modèrna[12].
- Musêo do folclôre "Argénti": òspitòu in de sâle da bibliotêca da çitæ de Scîo, o l'é stæto creòu da-o Féipo Argénti into 1932. O Musêo Argénti o l'arechéugge materiâli, papê e inmàgine in sciâ stöia e a coltûa de l'îzoa, donaçioìn do Féipo e de âtre famìgge de Scîo[13].
- Galerîa d'Àrte Monicipâle: a l'é a galerîa d'àrte contenporània de l'îzoa. Avèrta into 1984, a l'é specializâ sorviatùtto inte òpere de artìsti do pòsto, tra i quæ se pêuan aregordâ quélle do Diomataris e do Mytarakis[14].
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ (EL) Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός (XLS), in sce statistics.gr. URL consultòu o 6 frevâ 2022.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 (EL) Η ιστορία της Χίου, του νησιού της μαστίχας [The history of Chios, the island of mastic], in sce geografikoi.gr. URL consultòu o 5 frevâ 2022.
- ↑ (EN) Georgiou I. Zolota, History of Chios, vol. A, Atêne, PD Sakellariou, 1921, p. 275.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 (EN, EL) Chios town, in sce chios.gr. URL consultòu o 6 frevâ 2022.
- ↑ 5,0 5,1 (EN, EL) Religious Monuments on Chios island, in sce chios.gr. URL consultòu o 3 frevâ 2022.
- ↑ (EL) Μητροπολιτικός Ναός της Χίου (Metropolitan Church of Chios), in sce syndesmosklchi.blogspot.com. URL consultòu o 27 màzzo 2023.
- ↑ (EN) Diocese of Chios, in sce gcatholic.org. URL consultòu o 3 frevâ 2022.
- ↑ (EL) Περιγραφή, in sce odysseus.culture.gr. URL consultòu o 4 frevâ 2022.
- ↑ (EN, EL) Chios Castle, in sce chios.gr. URL consultòu o 3 frevâ 2022.
- ↑ (EN) Giustiniani Museum, in sce chios.com. URL consultòu o 4 frevâ 2022.
- ↑ (EN, EL) Chios Archaeological Museum, in sce chios.gr. URL consultòu o 6 frevâ 2022.
- ↑ (EN, EL) Chios Byzantine Museum, in sce chios.gr. URL consultòu o 6 frevâ 2022.
- ↑ (EN, EL) The Argenti Folklore Museum and Gallery, in sce chios.gr. URL consultòu o 6 frevâ 2022.
- ↑ (EN, EL) Museums, in sce chios.gr. URL consultòu o 6 frevâ 2022.
Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Scîo
Colegaménti estèrni[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (EL) Scîto ofiçiâ, in sce chios.gov.gr. URL consultòu o 6 frevâ 2022.
- (EN, EL) Scîto turìstico ofiçiâ, in sce chios.gr. URL consultòu o 6 frevâ 2022.
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 125641528 · LCCN (EN) n94020691 · WorldCat Identities (EN) n94-020691 |
|---|