Sâta a-o contegnûo

Màstice de Scîo

Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize
Da Wikipedia
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ
O màstice de Scîo

O màstice de Scîo (Μαστίχα in grêgo modèrno, Mastícha) o l'é 'na rexìnn-a ricavâ da-a ciànta do lentìsco. Conosciûo co-o nómme de lâgrime de Scîo ascì, o l'é 'na produçión tìpica de l'îzoa grêga co-o mæximo nómme e, cómme de âtre rexìnn-e naturâli, o l'é prodûto in "lâgrime" ò stìsse.

O màstice o l'é espùlso da de gandùgge rexinôze di èrboi de lentìsco, pe vegnî, da sécco, di menìssi de rexìnn-a traslùcida ch'i se sfregóggian. A rexìnn-a, quand'a l'é giasciâ, a vêgne 'na gómma da-a tìnta giànca ciæa e òpâca, da-a conscisténsa ciù ùmia. A-o coménso o gùsto màstice o l'é amâo ma, dòppo 'n pö, o relasciâ 'n savô rinfrescànte ch'o s'asoméggia a quéllo do pìn e do çéddro[1]

Stöia

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Etæ antîga

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Inte l'Antîgo Egìtto o màstice o l'é stæto dêuviòu, scìnn-a da l'época do Nêuvo Régno, cómme làcca inte de vernîxe giâne ò néigre, co-a rexìnn-a che, pi-â seu produçión, a vegnîva rescâdâ a de âte tenperatûe. A prezénsa do màstice a l'é testimoniâ inte l'ànno setén do régno de Hatshepsut e, de probàbile, o ne vegnîva da-a tæra de Punt, dond'o l'êa prodûto[2]. Pe de ciù, a-o mànco da-o tèrso perîodo de mêzo[3] e scìnn-a l'etæ tolemàica[4], o màstice o l'êa dêuviòu tànto pò-u procèsso de mumificaçión che into kyphi, mescciûa d'incénso dêuviâ inti rîti religiôxi[3].

A-Amàrna l'é stæto trovòu, tra ciàppi de copétte de produçión locâle, de tràcce de màstice e d'incénso, co-a rexìnn-a ch'a ghe vegnîva portâ inte de giâre cananêe che, da-e anàlixi di seu conponénti, pàn vegnî da-a Palestìnn-a. Into detàggio gh'é de giâre marcæ co-a scrîta snṯr, de sòlito tradûta con "incénso" ma ch'a poriéiva indicâ o màstice ascì[4].

O comércio do màstice o l'é ancón testimoniòu da-o famôzo ritrovaménto do coscì dîto stràcoo de Uluburun, dónde gh'é de giâre che fòscia contegnîvan a rexìnn-a do lentìsco[4][5], e scìnn-a da-e Sâcre Scritûe (spécce inta Génexi e da l'Ezechiêle), dónde l'é mensonòu 'na caravâna d'Ismaelîti che da Galaad a l'à portòu in Egìtto do tragacànto, do màstice e do labdàn.

Etæ clàscica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A coltivaçión do màstice de Scîo a l'é testimoniâ da a-o mànco 2.500 ànni e, into detàggio, a pòula màstice a ne vegniéiva da-o grêgo μαστιχάειν, masticháein, ch'o veu dî "rogiâ i dénti". A prìmma mençión conosciûa de "lâgrime" de màstice a l'é fæta da l'Ipòcrate de Côo, ch'o scrîve de cómme o e dêuviâva cóntra i problêmi de digestión e pe rinfrescâ o sciòu. Tra i âtri outoî che pàrlan da rexìnn-a do lentìsco gh'é ancón l'Eròdoto, o Teofràsto, o Galêno e o Dioscòride Pedànio, inta seu òpia De materia medica.

O màstice o l'é stæto trovòu inte vàrie tónbe grêgo-române, inta càscia de 'na dónna de Milàn do sécolo III-IV e scìnn-a inte unn-a de 'n figeu a Arrington, into Régno Unîo[4].

I Români dêuviâvan o màstice, insémme a l'amê, a-o péive e a de êuve, pe fâ o vìn aromatizòu dîto conditum paradoxum. Inti ànni da dominaçión bizantìnn-a de l'îzoa o comèrcio do màstice o l'êa sott'a-o monopòlio de l'inperatô.

Perîodo zenéize

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A prìmma produçión scistemàtica do màstice a l'é stæta però inandiâ da-i zenéixi che stâvan into Levànte, tànto che, insémme a l'aûme de Fêugge, o l'êa fîto vegnûo o tràfego ciù inportànte inte moén da Maónn-a, ch'a n'àiva o monopòlio. Pe avardâ i seu interèsci, a Maónn-a a l'àiva institoîo di ofiçiæ con l'incàrego d'arechéugge a rexìnn-a, ciamæ officiales super recollectis masticis, ciù che quéllo de distriboîla tra i sòcci. Da produçión se controlâva inte 'n mòddo stréito a quantitæ vendûa in sciô mercòu, de mòddo da tegnî 'n prêxo ciù èrti, con l'ecedénsa ch'a l'êa conservâ inti magazìn ò adreitûa bruxâ[6].

A véndia do màstice a l'êa vietâ a-i privæ, tànto che gh'êa di duganê apòsta, dîti persequitores, che controlâvan tùtti i bàrchi in parténsa. A giustìçia a prevedéiva de gròsse pénn-e pe-i sfrouxadoî, ch'arivâvan scìnn-a l'anputaçión de bràsse ò a-a fórca[7].

A produçión do màstice a l'êa, de média, de 430 quintâli e a l'êa divîza inte træ partîe in sciâ bâze da destinaçión: ciù ò mêno 120 quintâli êan destinæ a-i mercoéi do Mediterànio de Ponénte, 114 a quélli d'Arménia, Cîpro, Rödi, Egìtto e Scìria (co-i Giustiniéin ch'àivan di fóndeghi a Lusciàndria e a Damàsco) e i ùrtimi 200 ch'êan vendûi in scî âtri mercoéi do Levànte, màscime in Àzia Minô, Grêcia, Costantinòpoli e Crimêa. De régola, ciaschedùnn-a de partîe a l'êa acatâ in blòcco pe 'n perîodo da tréi a dêx'ànni da comerciànti ò asociaçioìn dedicæ a-o tràfego do màstice, che pagâvan a respîo a-a Maónn-a ògni sêi méixi, con de farfàlle træte in sce Cîpro ò Zêna. Fêua che i prìmmi ànni, quand'o l'êa stæto lasciòu lìbero de cangiâ, a-i 19 d'agósto do 1407 o prêxo do màstice o l'é stæto fisòu a 45 frànchi pe quintâle, co-ina réndia média de 19.530 frànchi a l'ànno e dónca 'n dividéndo de tòsto 1.500 frànchi pe doòdêno. Into sécolo XVI, co-a produçión ch'a s'êa amermâ a 300 quintâli, o prêxo o l'é stæto portòu a 100 ducàtti a quintâle, co-ina réndia de 30.000 ducàtti in tùtto pe 2.300 ducàtti a doòdêno[8].

A dominaçión zenéize, duâ pe ciù ò mêno doî sécoli, a l'à portòu a di inportànti cangiaménti inte l'òrganizaçión e inte l'architetûa di vilàggi do màstice. Pe avardâ o monopòlio inta produçión e into comèrcio do màstice e comunitæ de contadìn són stæte òrganizæ inte di pàixi picìn e fortificæ, ascôxi da-o mâ. E miâge estèrne de câze àivan 'na fonçión difenscîva, tànto che pò-u sòlito gh'àivan 'na sôla intrâ e de tôre de diféiza in scî cànti. Pe de ciù, a-o céntro d'ògni pàize gh'êa 'n'âta tôre dónde refugiâse in câxo de necescitæ[9].

Da-i Tùrchi a-a giornâ d'ancheu

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Comensòu do 1566 o contròllo òtomàn in sce l'îzoa, o màstice o l'à de lóngo avûo 'n gràn valô, tànto che gh'êa a condànna de l'ezecuçión pe quélli che l'avéssan aröbòu. Scìnn'a-o nómme tùrco de l'îzoa, Sakız Adası, o veu dî pròprio "îzoa da gómma". A sto perîodo chi remónta l'introduçión do procèsso pe òtegnî di licôri digestîvi a bâze de màstice, scìmili a-o modèrno mastichato, che za inti ànni prìmma da rivoluçión françéize êan bén bén conosciûi cómme elixìr "grêghi".

A mastichochoria a l'à patîo di gròsci dànni inte l'incéndio de l'Agósto do 2012, ch'o l'à bruxòu i bòschi de lentìsco goastàndo a produçión do màstice. Da-o 2014 a coltûa tradiçionâle da mastika a l'é iscrîta a-o patrimònio colturâle inmateriâle de l'umanitæ de l'UNESCO[10][11].

Produçión

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Ciantìnn-e de lentìsco
    Ciantìnn-e de lentìsco
  • Stìssa de màstice ch'a pénde da 'n ràmmo
    Stìssa de màstice ch'a pénde da 'n ràmmo
  • Do màstice apénn-a arecugéito
    Do màstice apénn-a arecugéito
  • Do màstice netezòu e prónto a l'ûzo
    Do màstice netezòu e prónto a l'ûzo

A produçión do màstice a l'é 'n'ativitæ ch'a dûa pe tùtto l'ànno. L'arecugéita, conosciûa cómme kentos, a coménsa a-o prinçìpio de Lùggio pe anâ avànti scìnn-a l'inìçio d'Òtôbre. A l'inprinçìpio bezéugna netezâ o terén in gîo a-i èrboi de lentìsco, covrìndolo co-o carbonòu de càlcio, in materiâle inèrte. Da quéllo moménto, ògni 4-5 giórni, o teu o l'é segnòu con 5-10 tàggi, de mòddo chi-â ciànta a relàsce a rexìnn-a. L'é da quéste stìsse trasparénti, che péndan da-i teu e che lûxan a-o Sô, che o màstice o l'à pigiòu o sovranómme de "lâgrime de Scîo"[12].

Pasòu 15-20 giórni i prìmmi cristàlli de rexìnn-a vegnûa dûi a-o pónto de crovâ in tæra. I contadìn coménsan dónca a-arechéugge i tòcchi de màstice sécco e o netézan con ægoa de vivàgna, co-o travàggio de politûa da l'ænn-a ch'o dûa pi-â ciù pàrte de l'invèrno. O netezâ do màstice o l'é 'n procèsso ancón fæto a màn, a-a giornâ d'ancheu regolòu da-e dispoxiçioìn de l'Asociaçión di Coltivatoî do Màstice. Ciù che o màstice da giasciâ, gh'é a produçión de l'êuio de màstice ascì[12].

Mastichochoria

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A-o 2018, inte l'îzoa gh'êa ancón vintiquàttro mastichochoria, sàiva a dî "pàixi do màstice", dónde l'anâva avànti a produçión do màstice. Into detàggio, a produçión de màstice a Scîo a l'é protètta cómme prodûto alimentâre tìpico de l'Unión Eoropêa e a l'é controlâ da 'na coperatîva, l'Asociaçión di Produtoî da Gómma de Màstice de Scîo (Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου in grêgo modèrno).

St'asociaçión chi a l'é 'na coperatîva de segóndo livéllo ch'a travàggia cómme òrgano de raprezentànsa de vìnti coperatîve primâie, spantegæ pe-i vintiquàttro vilàggi do màstice[13], e ch'a l'à o fìn de promêuve o màstice de Scîo in Grêcia e into rèsto do móndo[14]. Pe de ciù, l'é stæto inandiòu 'n muzêo in sciâ seu coltivaçión, o Muzêo do Màstice de Scîo, ch'o fà védde a stöia e a técnica da produçión do màstice, insémme a-i seu ûxi a-a giornâ d'ancheu[15][16].

Turchîa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Inta penîzoa tùrca de Pasàrgo (Çeşme in tùrco), a éutto mìggia nàotiche da Scîo, gh'é de lóngo stæto 'na produçión picìnn-a de màstice, permìssa da-o clìmma tòsto pægio a quéllo de l'îzoa[17]. A TEMA, in'organizaçión tùrca pi-â riforestaçión, a l'à inandiòu inta región de ativitæ pe protézze e ciànte de lentìsco, ciantàndone ascì de nêuve. Con sto progètto chi, tra o 2008 e o 2011, l'é stæto ciantòu ciù de 3.000 èrboi de lentìsco in sce 149 etâri de terén, in coperaçión con l'Institûto de Tecnologîa de Smìrne[18].

Ûxi

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Prodûti grêghi a bâze de màstice: in licôre, ina gómma da giasciâ e de l'halva

Cuxìnn-a

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Into Mediterànio de Levànte o màstice o l'é dêuviòu pe chìfari, gelâti e di âtri dôsci. In Scìria o l'é azónto inta booza, ina spécce de gelâto, méntre in Turchîa o l'é dêuviòu inte vàrri dôsci cómme o lokum e o dondurma, inte di bonétti cómme o sütlaç, o salep, o tavuk göğsü, a mamelika e ancón inte çèrte bevànde analcòliche. O sciöpo de màstice o l'é pò-u sòlito azónto into cafè tùrco tìpico da còsta in sciô Mâ Egêo. In Grêcia o l'é fæto co-o màstice di licôri cómme o Mastika (ò Mastichato), de confetûe dîte ypovríchio (υποβρύχιο, "sotomarìn"), de bevànde, de gómme da giasciâ, di dôsci, do pàn e do formàggio ascì. O l'é pöi dêuviòu pe stabilizâ o loukoumi e o gelâto.

Into Maghreb o màstice o l'é pàrte da preparaçión de vàrie tórte, dôsci e pastiçìn, ciù che servî cómme stabilizànte inte scciumétte e into nougat. Into Maròcco o màstice o l'é dêuviòu pe cuxinâ de pitànse afumæ.

Un di ûxi ciù antîghi do màstice o l'é quéllo de gómma da giâscia, tànto da êse pròpio o nómme pe indicâ i cióngai inte vàrie léngoe, e, into detàggio, o l'é vendûo sorviatùtto in Scîria, Lìbano, Turchîa e Grêcia.

Religión

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Segóndo çèrti studiôxi a ciànta do màstice a l'é da indentificâ co-o bakha mensonòu inte Sâcre Scrîtûe. Into detàggio, bakha a pâ 'na pòula ch'a ne vêgne da l'Ebràico בכא, sàiva a dî "ciànze", co-in ciæo riferiménto a-e "lâgrime" prodûte da-a ciànta do lentìsco. Pe de ciù, inte di antîghi tèsti de l'halakha ebràica, o màstice o l'é indicòu cómme 'n remédio pò-u sciòu ch'o spùssa, tànto da êse permìsso con sto ûzo chi into giórno do shabbat[19].

De lóngo pe-i ûxi religiôxi, o màstice o l'é ancón 'n ingrediénte do crìsma, l'êuio sànto dêuviòu pe l'onçión da-a Gêxa Ortodòssa.

Âtri ûxi

[modìfica | modìfica wikitèsto]

O màstice o vén dêuviòu scìnn-a inte çèrte vernîxe, màscime quélle pe protézze e conservâ i negatîvi fotogràfichi[20]. O màstice o l'é ànche 'n ingrediénte de profùmmi, cosmétichi, savoìn, êui e loçioìn. Inte l'Antîgo Egìtto o servîva pe l'inbalsamatûa. Inta seu fórma sécca, o màstice o peu êse dêuviòu, coscì cómme a rexìnn-a de Boswellia, inta produçión de l'incénso.

Nòtte

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  1. ↑ (EN) Franz-Josef Marner, Antje Freyer e Johann Lex, Triterpenoids from gum mastic, the resin of Pistacia lentiscus, in Phytochemistry, vol. 30, n. 11, 1º zenâ 1991, pp. 3709-3712.
  2. ↑ (EN) Margaret Serpico e Raymond White, The Use and Identification of Varnish on New Kingdom funerary equipment, in W. V. Davies, Colour and painting in Ancient Egypt, Lóndra, British Museum Press, 2001, pp. 33-42, ISBN 0-714-11928-8.
  3. ↑ 3,0 3,1 (EN) B. Stern, C. Heron, L. Corr, Margaret Serpico e J. Bourriau, Compositional Variations in aged and heated Pistacia Resin found in Late Bronze Age Canaanite Amphorae and Bowls from Amarna, Egypt (abstract), in Archaeometry, vol. 45, n. 3, Agósto 2003, pp. 457-469.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 (EN) R. C. Brettell, B. Stern, N. Reifarth e C. Heron, The "Semblance of Immortality"? Resinous Materials and Mortuary Rites in Roman Britain (abstract), in Archaeometry, vol. 56, n. 3, Zùgno 2014, p. 453.
  5. ↑ (EN) J. S. Mills e Raymond White, The Identity of the Resins from the Late Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun (Kaş), in Archaeometry, vol. 31, n. 1, Frevâ 1989, pp. 37-44.
  6. ↑ Hopf, 1882, 102-103
  7. ↑ Hopf, 1882, 103-104
  8. ↑ Hopf, 1882, 104-105
  9. ↑ (EN, EL) Chios Mastiha: Natural and human environment, in sce chios.gr. URL consultòu o 4 màrso 2023.
  10. ↑ (EN, FR, ES, RU, AR, ZH) Ten elements inscribed on Representative List of the Intangible Cultural Heritage, UNESCO, 16 novénbre 2014. URL consultòu o 3 màrso 2023 (archiviòu da l'url òriginâle o 10 seténbre 2015).
  11. ↑ (EN, EL) UNESCO recognition of mastiha cultivation, in sce chios.gr. URL consultòu o 3 màrso 2023.
  12. ↑ 12,0 12,1 (EN, EL) Chios Mastiha: History and cultivation, in sce chios.gr. URL consultòu o 3 màrso 2023.
  13. ↑ (EN) Christos Belles, Mastiha Island, Atêne, Ellinika Gramatta Press, 2005, pp. 212-213, ISBN 96-08-90489-7.
  14. ↑ (EL, EN, FR, ES, TR, JA, KO, AR) Chios Mastiha Growers Association, in sce gummastic.gr. URL consultòu o 3 màrso 2023.
  15. ↑ (EN, EL) Chios Mastiha: Chios Mastic Museum, in sce chios.gr. URL consultòu o 4 màrso 2023.
  16. ↑ (EL, EN) The Chios Mastiha Museum, in sce piop.gr. URL consultòu o 3 màrso 2023.
  17. ↑ (TR) Gönderen Burçin Çokuysal, Ecologic evaluation of Pistacia lentiscus (mastic) in Çeşme peninsula, in sce burcincokuysal.blogspot.com. URL consultòu o 2 màrso 2023.
  18. ↑ (TR) TEMA Foundation, Sakız Ağaçlarına Sevgi Aşılıyoruz Projesi'nde yeni bir dönem başlıyor, in sce tema.org.tr. URL consultòu o 3 màrso 2023.
  19. ↑ (EN) Tosefta, tractate Shabbat, Capìtolo 13, Mishna 7. URL consultòu o 3 màrso 2023.
  20. ↑ (EN) William Henry Burbank, The Photographic Negative, Scovill Manufacturing Company, p. 128, 1888.

Bibliografîa

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • (IT) Carlo Hopf, Storia dei Giustiniani di Genova, in Giornale ligustico di archeologia, storia e belle arti, vol. 9, Tipogr. del R. Istituto sordo-muti, 1882.

Âtri progètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Conligaménti estèrni

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Contròllo de outoritæLCCN (EN) sh2008000735 · GND (DE) 4672899-5
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Màstice_de_Scîo&oldid=254795"