Gazözza
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
A Gazözza (scrìtu ascì Gaṡeuṡṡa, in zenese semplicemente gazeu, in finarìn gasösa[1], in imperiése ciamà gaśöśa[2], gasōēsa in urmeàscu, gazö in nuvese, gaẑôẑẑa intu dialettu de Andöa) a l'è ina bevanda sensa àlcol cumposta da àiva gazà e sücca(r)u c'a se pö ascì arumatizà cun u limùn o cu'i mandarìn, a segunda da tradisiùn lucàle.
Stòia
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Inisialmente cumercializà cun a tìpica butìa cu'a balétta (de sòlitu ina bìa de veddru[3]), a primma bevanda c'a se seméia a l'udierna gazözza industrià eurupéa a saiéva uiginàia du 1872, grassie a l'invensiùn del'inzegnê inglése Hiram Codd, inventù de stu mecanìsmu pé mategnì gazàe e bevande.[4]
Grassie a stu particulà scistemma chi cumensa ina rapida difuxiùn da gazözza a partì dai primmi ànni du Növesentu, peò in ritruvamentu ciü resenteu n'ha mustràu l'existénsa de in beviàggiu du tüttu scìmile rizalènte au 1840, ritruvau apuntu intu 2017 int'in antìga imbarcasiùn naufragà in Sri Lanka, prudotta zà cun metudi industriàli.[5]
In Euròpa cumunque a bevanda a tröva furtüna e a se difunde prinsipalemente intu segundu dòppu guèra, cun a custrusiùn de primme fabriche specializàe survatüttu in Svìssea e ascì in Italia, fra e primme inprése a nàsce se pònan ricurdà a Fabbrica di Gazose e Seltz, avèrta a Mendrîxu (Mendrisio) intu Cantùn Ticin zà atìva peò a partì intu 1883[6] intu setù cumerciàle da ventita de l'àiva gazà e a prudusiùn artigianàle da famìa Scaffidi, atestà in Sicilia inti prìmmi anni 30.[7]
In Ligüia e Piemunte e primme gazözze cumercializàe sun quella prudòtta cun l'Àiva de Caissàn[8], a partì dau 1961, quella di frài Sciandra de Garesce, difüza intu bàssu Piemunte e ascì inta zòna du punente, prinsipalmente inti ànni 70, assemme aa Gazözza de Lurìsia, cumercializà a partì dai ànni 50 e ancùa aù fabricà cun sulu i limùi de Amalfi (Campannia).[9]
A livellu mundiale a l'è ascì famùza a Sprite, nasciüa inissialmente in Germannia sutta aa màrca Fanta, pòi passà sutta au grùppu Coca Cola di statti Statti Ünii d'Amé(r)ica.[10]
Ancöi restan in cumerciu diferenti màrche de gazözza, cumme quelle zà mensciunàe, a parte a Sciandra, ancöi nu ciü prudòtta, sustituìa dunca da quella de l'Àiva San Benàrdu, che dau 2020 a l'ha rilanciàu a prudusiùn de bibite inta valà du Tànau.[11]
Varietài
[modìfica | modìfica wikitèsto]E varietài da gazözza e sun bén bén svilupàe, difatti e ciü famùze sun arumatizàe cun u limun, ma tradisiunalmente a bibita a se pö acumpagnà cun i güsti de aància, lampùn, früti de bòscu, muscàu e nu sulu, a segunda da zòna. Cunsumà ascì cun a bìra a pìa u numme inte stu càxu de Panaché.
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ A bìa a l'éa ciamà gasia o vedrolla
- ↑ (LIJ, IT) U Vucabulâiu, glusâiu de parlâe de San Bertumê e de zòne vixìne, San Bertumê (IM), Ca' de Puiö, 2019.
- ↑ (IT) Quande l'Italia a funsiunàva a spümma, ginger e gazözza, in sce ricerca.repubblica.it. URL consultòu o 29 agòsto 2021.
- ↑ (IT) A gazözza e e butìe Codd, in sce autenticofoodandtravel.com. URL consultòu o 29 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Inti lucàli a l'è rurnà a gazözza, in sce ilfoglio.it. URL consultòu o 29 agòsto 2021.
- ↑ (IT) A gazözza intu Cantùn Ticìn, in sce patrimoineculinaire.ch. URL consultòu o 29 agòsto 2021.
- ↑ (IT) A stòia da gazözza sicilàna, in sce cucinottadrinks.com. URL consultòu o 29 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Àiva de Caissàn, e bevànde, in sce acquamineralecalizzano.it. URL consultòu o 29 agòsto 2021.
- ↑ (IT) A gazözza de Lurisia, in sce lurisia.it. URL consultòu o 29 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Sprite, a bibite de culùre verdu pe ecelensa, in sce coca-colaitalia.it. URL consultòu o 30 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Àiva de San Benàrdu (Garesce), e rìvan e növe bevànde, in sce sanbernardo.it. URL consultòu o 29 agòsto 2021.
Vuxi curelàe
[modìfica | modìfica wikitèsto]Àtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Gazözza
