Saffo

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Saffo

Ritræto de 'na zóvena de Pompéi, in mòddo eròu dîto "de Saffo"

Dæti personâli

Nàscita: settimo sec. a.C.
Mòrte: sesto sec. a.C.

Âtre informaçioìn

Profesción: poeta

Saffo (in grêgo àtico Σαπφώ, in dialétto eòllico Ψάπφω; fìn do VII sécolo - prìmma meitæ do VI sécolo a.C.), a l'é stæta 'na poetéssa grega de l'îzoa de Lesbo.

(GRC) «ὀ μὲν γὰρ κάλος ὄσσον ἴδην πέλεται <κάλος>, ὀ δὲ κἄγαθος αὔτικα καὶ κάλος ἔσσεται.»	(LIJ) «Un ch'o l'é bèllo o rèsta bèllo a-a vìsta, méntre un ch'o l'é bón o saiä sùbito ànche bèllo.»
(Saffo: Fr. 50)

Vìtta

Fìggia de Scamandronimo e de Cleide, a l'êa nasciûa da 'na famìggia nòbile a Ereso, inte l'îzoa de Lesbo, into 640 a.C., a l'avéiva tréi fræ: Larico, Carasso e Eurigio, di quæ a l'ha parlòu inte seu poêxîe.

Tra-o 607 e il 590 a l'êa stæta mandâ in exìlio a Palermo, fòscia perché in contràsto co-i Cleanattidi, a stìrpe ch'a governâva l'îzoa. A l'é stæta amîga do poêta contenporànio Alceo, ànche lê de l'îzoa de Lesbo, e-a l'ha avûo 'na fìggia de nómme Cleide, a-a quæ l'é dedicòu quàrche vèrso:

(GRC) «ἔστι μοι κάλα πάϊς χρυσίοισιν ἀνθέμοισιν ἐμφέρην ἔχοισα μόρφαν Κλέϊς ἀγαπάτα, ἀντὶ τᾶς ἔγω οὐδὲ Λυδίαν παῖσαν οὐδ᾿ἐράνναν»	(LIJ) «Mi ho 'na bèlla fìggia che a-e scioî d'öo a l'ha scìmile a câa, Cleide, mæ ùnica creatûa, in càngio mi no voriéiva tùtta a Lìdia ni l'amàbile (Lesbo)»
(Saffo: Fr. 132)

A l'êa a sacerdotéssa de 'n tìaso (θίασος) legòu a-o cùlto d'Afrodîte, dôve e zoêne de famìgge facoltôze riçevéivan 'n'educaçión in vìsta do seu maiézzo e inparâvan dónca o cànto, o bàllo, a rafinatéssa, l'estética e l'àrte de l'amô.

(GRC) «ὀρράνοθεν κατιουσδεῦρυ μ᾿ ἐκ Κρήτας ἐπὶ τόνδε ναῦον ἄγνον ὄππαι τοι χάριεν μὲν ἄλσος μαλίαν, βῶμοι δ' ἔνι θυμιάμενοι λιβανώτωι· ἐν δ' ὔδωρ ψῦχρον κελάδει δι' ὔσδων μαλίνων, βρόδοισι δὲ παῖς ὀ χῶρος ἐσκίαστ', αἰθυσσομένων δὲ φύλλων κῶμα καταίρει· ἐν δὲ λείμων ἰππόβοτος τέθαλε ἠρίνοισιν ἄνθεσιν, αἰ δ' ἄηται μέλλιχα πνέοισιν [...] ἔνθα δὴ σὺ στέμ‹ματ'› ἔλοισα Κύπρι χρυσίαισιν ἐν κυλίκεσσιν ἄβρως ὀμ‹με›μείχμενον θαλίαισι νέκταρ οἰνοχόαισον»

(LIJ) «[...] Chinàndo zu da-o çê [...] Chîe a mi da Crêta (vegni) into santoâio veneràbile, dôve pe ti gh'é 'n graçiôzo boschétto de méi e artæ che sparzan profùmmo de incénso. Chîe ægoa frésca a borbóggia tra-i ràmmi di méi e tùtto o lêugo o l'é onbrezòu de rêuze; fra o frusciâ de féugge s'efónde asopiménto into santoâio. Chîe o pròu, pàscolo de cavàlle, o l'é flòrido de scioî primaverîli; e brîxe spîran doçeménte [...] Chîe, Cipride, concêdi voentêa che con gràçia in cóppe d'öo pòsse versâ nétare inbeviòu de giöia.»

(Saffo: Fr. 2)

In quésti anbiénti êan pe de ciù frequénti rapòrti òmosesoâli, no sôlo tra-e alêve ma ànche tra zoêne e-a sacerdotéssa; a ògni mòddo a pederastîa a l'êa no sôlo acetâ ma incoragiâ ascì, perché a l'êa consciderâ 'n'ativitæ ùtile a preparâ a futûra mogê a-o matrimònio.

Framénti

I studiôxi lisciandrìn han acugéito a seu produçión leterâia in éutto ò fòscia nêuve lìbbri: a ògni mòddo ne rèstan in tùtto sôlo pöco ciù de duxénto framénti. Sôlo 'n'öde a l'é arivâ a noî conplêta, l'ìnno a Afrodîte, into quæ a poetéssa a l'esprìmme a pénn-a caozâ da l'amô, raxón pe-a quæ a domànda agiùtto a-a dêa.

(GRC) «Ποικιλόθρον' ἀθανάτ' Ἀφρόδιτα, παῖ Δίος δολόπλοκε, λίσσομαί σε, μή μ' ἄσαισι μηδ' ὀνίαισι δάμνα, πότνια, θῦμον, ἀλλὰ τυίδ' ἔλθ', αἴ ποτα κἀτέρωτα τὰς ἔμας αὔδας ἀίοισα πήλοι ἔκλυες, πάτρος δὲ δόμον λίποισα χρύσιον ἦλθες ἄρμ' ὐπασδεύξαισα· κάλοι δέ σ' ἆγον ὤκεες στροῦθοι περὶ γᾶς μελαίνας πύκνα δίννεντες πτέρ' ἀπ' ὠράνωἴθε- ρος διὰ μέσσω· αἶψα δ' ἐξίκοντο· σὺ δ', ὦ μάκαιρα, μειδιαίσαισ' ἀθανάτῳ προσώπῳ ἤρε' ὄττι δηὖτε πέπονθα κὤττι δηὖτε κάλημμι κὤττι μοι μάλιστα θέλω γένεσθαι μαινόλᾳ θύμῳ· τίνα δηὖτε πείθω ἄψ ἄγην ἐς σὰν φιλότατα; τίς σ', ὦ Ψάπφ', ἀδικήει; καὶ γὰρ αἰ φεύγει, ταχέως διώξει, αἰ δὲ δῶρα μὴ δέκετ', ἀλλὰ δώσει, αἰ δὲ μὴ φίλει, ταχέως φιλήσει κωὐκ ἐθέλοισα. Ἔλθε μοι καὶ νῦν, χαλέπαν δὲ λῦσον ἐκ μερίμναν, ὄσσα δέ μοι τέλεσσαι θῦμος ἰμέρρει, τέλεσον, σὺ δ' αὔτα σύμμαχος ἔσσο.»

(LIJ) «Afrofîte inmortâle da-o tröno scresiòu, fìggia de Zôve, tescéuia d'ingànni, te sùplico, no tormentâme con desgràçie ni con afànni, òh Scignôa, inte l'ànimo, ma chi vêgni, se mâi ànche 'n'âtra vòtta a mæ vôxe t'hæ sentîo da lontàn e ti m'hæ dæto ascólto, e-a câza do poæ lasciâ t'é vegnûa, dòppo avéi azovòu 'na caròssa d'öo; e bèlle te conduxéiva velôci pàsoe sôvia a tæra néigra méntre mesciàvan a-a spedîa e âe da-o çê atravèrso l'étere. E sùbito són vegnûe, e ti, òh biâ, riéivi inte l'inmortâle vîzo, ti domandâvi cöse alôa o me fîse capitòu e percöse alôa te ciamàsse e cöse mi voêse in particolâ ch'o l'avegnìsse pe mi into màtto ànimo: "Chi òua dêvo convìnçe pe condûe tórna a-o teu amô? Chi, òh Sàffo, o te fa tòrto? E segûo, se o scàpa, fîto o t'insegoiä e se doìn o no l'acèta, in càngio o donn-iä e se o no veu bén, fîto o voriä bén ànche s'o no veu". Végni a mi ànche òua e lìberame da-e dolorôze anscjêtæ, e quànte cöse che l'ànimo o dexìdera che pe mi se realìzan, realìzale, e ti mæxima aleâ séggi.»

(Saffo: Fr. 1)

In quésto framénto Saffo a l'afrónta o têma tìpico (τόπος) in sce cöse ségge "a cösa ciù bèlla" (κάλλιστον): a poetéssa a l'espónne (segóndo o schêma do Priamel) prìmma l'òpinión comùn, ch'a védde in mòddo volgâre cómme raxón da vìtta i bêni materiâli, a-i quæ lê depoî a contrapónn-e l'amô; l'ezénpio, træto da-a mîtologîa, de Élena, che pe amô a l'ha segoîo Paride a Troia, o fa tornâ a Sàffo o regòrdo de l'amâ Anattoria.

(GRC) «Ο]ἰ μὲν ἰππήων στρότον, οἰ δὲ πέσδων, οἰ δὲ νάων φαῖσ’ ἐπ[ὶ] γᾶν μέλαι[ν]αν ἔ]μμεναι κάλλιστον, ἔγω δὲ κῆν’ ὄτ- τω τις ἔραται. πά]γχυ δ’ εὔμαρες σύνετον πόησαι π]άντι τ[οῦ]τ’, ἀ γὰρ πολὺ περσ[κέθοισ]α κάλ]λος [ἀνθ]ρώπων Ἐλένα [τὸ]ν ἄνδρα τὸν] [πανάρ]ιστον καλλ[ίποι]σ’ ἔβα ‘ς Τροίαν πλέο[ισα κωὐδ[ὲ πα]ῖδος οὔδε φίλων το[κ]ήων πάμπαν] ἐμνάσθ[η], ἀ[λλὰ] παράγαγ’ αὔταν Κύπρις ἔραι]σαν [εὔθυς εὔκ]αμπτον γὰρ [ἔχοισα θῦμο]ν [ἐν φρέσιν] κούφως τ[ὰ φίλ΄ ἠγν]όη[ε]ν̣ ἄ με] νῦν Ἀνακτορί[ας ὀνὲ]μναι- σ’ οὐ ] παρεοίσας, τᾶ]ς [κ]ε βολλοίμαν ἔρατόν τε βᾶμα κἀμάρυχμα λάμπρον ἴδην προσώπω ἢ τὰ Λύδων ἄρματα [κἀν ὄπλοισι] πεσδομ]άχεντας. ὀλβίοις] μεν οὔ δύνατον γένεσθαι πάμπα]ν ἀνθρώπ[οις, π]εδέχην δ᾽ ἄραστηαι.»

(LIJ) «Çèrtidùn un ezèrcito de cavaliêri, âtri de fànti, âtri de nâve dîxan êse a cösa ciù bèlla in sciâ tæra néigra, mi pe cóntra quéllo ch'o l'é amòu. Asæ fàçile o l'é fâlo capî a chiónque, defæti quélla che a rêo ecelléiva pe belléssa tra-i òmmi, Élena, lasciòu o spozòu de grànde valô, a l'é partîa pe Trêua, in nâve, ni a l'ha ripensòu a-a fìggia, ni a-i amæ genitoî, pe nìnte, ma l'ha dezandiâ Vénere, lê, inamoâ; sùbito defæti, co-o seu ànimo incostànte, façilménte a l'ha ignoròu into cheu i afètti; lê òua a me adéscia o regòrdo de Anattoria, ch'a no l'é chi, ah, mi voriéiva poéi védde o seu amòu incêde e-o splendô luxénte do seu vîzo a-o pòsto di câri Lìdi e fànti prónti a-a batàggia. A-i òmmi o no l'é concèsso d'êse do tùtto felîçi, ma pêuan pregâ d'avéine pàrte.»

(Saffo: "A cösa ciù bèlla", Fr. 16)

Ànche into framénto 94 Sàffo a l'afrónta o têma do torménto de l'amô, into regòrdo da separaçión da 'na seu discépola.

(GRC) «Τεθνάκην ἀδόλως, θέλω· ἀ µε ψισδοµένα κατελίµπανεν πόλλα καὶ τόδ’ ἔειπέ µοι· ὤιµ’ ὠς δεῖνα πεπόνθαµεν, Ψάπφ’, ἦ µάν σ’ ἀέκοισ’ ἀπυλιµπάνω. τὰν δ’ ἔγω τάδ’ ἀµειβόµαν· χαίροισ’ ἔρχεο κἄµεθεν µέµναισ’, οἶσθα γὰρ ὤς σε πεδήποµεν· αἰ δὲ µή, ἀλλά σ’ ἔγω θέλω ὄµναισαι . . . [ὄσα µάλθακα] καὶ κάλ’ ἐπάσχοµεν· πόλλοις γὰρ στεφάνοις ἴων καὶ βρό[δων κροκ]ίων τε ὔµοι κἀ [ ] πὰρ ἔµοι παρεθήκαο καὶ πόλλαις ὐπαθύµιδας πλέκταις ἀµφ’ ἀπάλαι δέραι ἀνθέων ἐ[ ] πεποηµέναις. καὶ π...[ ] μύρῳ βρενθείῳι [ ] ρύ[ ]ν ἀξαλείψαο καὶ βασιληίῳ καὶ στρώµναν ἐπὶ µολθάκαν ἀπάλαν παρ [ ]όνων ἐξίης πόθον [ ] ...νίδων κωὔτε τις [ οὔ]τε τι ἶρον οὐδ’ ὐ [ ] ἔπλετ’ ὄπποθεν ἄµµες ἀπέσκοµεν, οὐκ ἄλσος [...] ρος [...] ψοφος [...] οιδιαι.»

(LIJ) «Êse mòrta davéi voriéiva: lê a me lasciàva méntre cianzéiva, tante cöse e quésto a m'ha dîto: "Ahimè, cöse terìbili patìmmo, Sàffo: cóntra a mæ voentæ te làscio". E mi quéste pòule rispondéiva: "Vànni felîçe e de mi regórdate, ti sæ infæti quànte t'ho amòu. Se no, alôa mi te véuggio regordâ … quànte cöse dôçi e bèlle gödîvimo: Coscì con tànte corónn-e de viovétte e de rêuze e de cröchi insémme a tésta vixìn a mi ti circondàvi. e con tànte colànn-e intresæ in gîo a-o còllo mòrbido fæte de amàbili scioî. E tùtta con luxénte ingoénto profumòu a rêo te vonzéivi e con quéllo regâle e sôvia mòrbidi létti o dexidêio tra-i Iòni placàvi de tégne zoêne. No 'n cànto de cöo, ni sâcro, ni ìnno nuçiâle o se levàva sénsa e nòstre vôxe; e no o bòsco dôve a primavéia o són[...]»

(Saffo: "Êse mòrta davéi voriéiva", Fr. 94)

O framénto 168b Voigt pe cóntra o l'esprìmme 'na rafinâ ma malincònica riflesción notùrna da poetéssa, a quæ, percependo a fûga do ténpo e da zoventù, a se tróva sôla e-a prova nostalgîa pe l'amô (κατέυδω defæti o l'é 'n términe da-o valô eròtico).

(GRC) «Δέδυκε μὲν ἀ σελάννα καὶ Πληΐαδες· μέσαι δὲ νύκτες, παρὰ δ’ ἔρχετ’ ὤρα· ἔγω δὲ μόνα κατεύδω.»	(LIJ) «Tramontòu l'é a lùnn-a e-e Pleiadi; l'é mêzanéutte, o ténpo o scàppa vîa: ma mi dòrmo da sôla.»
(Saffo: "Tramontòu l'é a lùnn-a", Fr. 168b)

Inte l'Öde a-a giöxîa, dîta ànche Öde do sublîme (perché a l'é mensonâ into tratâto In sciô Sublîme do Pseudo-Longino), a poetéssa a l'esprìmme o torménto ch'a sénte méntre 'na zoêna do tìaso a vêgne sedûta da 'n òmmo co-o quæ a discùtte. O framénto o l'ha avûo 'n grànde sucèsso e-o l'é stæto fónte d'inspiraçión pe tànte âtre poêxîe, tra-e quæ a ciù famôza a l'é o Carme 51 de Catullo.

(GRC) «Me pâ êse pægio a-i dêi quéll'òmmo, ch'o l'é asetòu davànti a ti e da-a vixìn o sta a sentî a dôçe vôxe E-e rizâte amàbili; ma quésto o cheu into pêto o me fâ scciupâ: se t'amîo pe 'n istànte, no me sciòrte 'n sôlo fî de vôxe, ma a léngoa a se rónpe, sùbito sótta a pèlle se méscia menûa 'na sciàmma, no véddo ciù da-i éuggi, me rebonban fòrte e oêgie, e me inonda 'n sûo fréido, 'na tremaxón a me scròlla tùtta, e són ànche ciù fûta de l'èrba, e sénto che no l'è lontàn pe mi a mòrte. Ma tùtto o se sopòrta, perché ...»»

(LIJ) «Φαίνεταί μοι κῆνος ἴσος θέοισιν ἔμμεν᾽ ὤνηρ, ὄττις ἐνάντιός τοι ἰσδάνει καὶ πλάσιον ἆδυ φωνεί- σας ὐπακούει καὶ γελαίσας ἰμέροεν, τό μ᾽ ἦ μὰν καρδίαν ἐν στήθεσιν ἐπτόαισεν, ὠς γὰρ ἔς σ᾽ ἴδω βρόχε᾽ ὤς με φώνη- σ᾽ οὐδ᾽ ἒν ἔτ᾽ εἴκει, ἀλλὰ κὰδ μὲν γλῶσσα ἔαγε, λέπτον δ᾽ αὔτικα χρῷ πῦρ ὐπαδεδρόμακεν, ὀππάτεσσι δ᾽ οὐδὲν ὄρημμ᾽, ἐπιβρό- μεισι δ᾽ ἄκουαι, ψῦχρα δ᾽ ἴδρως κακχέεται, τρόμος δὲ παῖσαν ἄγρει, χλωροτέρα δὲ ποίας ἔμμι, τεθνάκην δ᾽ ὀλίγω ’πιδεύης φαίνομ’ ἔμ᾽ αὔτᾳ· ἀλλὰ πὰν τόλματον, ἐπεί κ[†]»

(Saffo: "Öde a-a giöxîa", fr. 31 Voigt)

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Saffo