Ìsua de Berzezzi
SV
|
Questa pagina a l'è scrita in savuneize |
L'îzua de Berzezzi o ascì de Sant'Eugeniu (îzoa de Berzezzi in zeneize, Isola di Bergeggi in italiàn, Insula Liguriae in latìn) a l'è in îzua scitüä vixìn a-a còsta ligüre d'a Rivea de Punénte, de 'rinpèttu a-u cumün de Berzezzi int'a pruvinsa de Sann-a.
Giögrafìa e anbiénte
[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'îzua, che a fà parte da-a Riserva natürale regiunale de Berezzi, a l'ha ina còsta ruciùza méddiu-äta, ch'a se inàlsa in sce u mä fin a 53 metri de artéçça màscima, e a cunta 0,03 km2 de superficcie, pé stu fætu chi a l'è quarta îzua ligüre pé estensciùn doppu A Parmæa, A Gainäa e l'îzua d'u Tìn.[1]
L'anbiénte natürale u l'includde framénti de màccia mediteranea. In sce rocche bagnàe d'a e ùnde se trövàn u fénùggiu de mä e u Limonium cordatum, ascì assèmme a de àtre spéce cumme a Campanula sabatia e l'Euphorbia dendroides.
Ascì i fundàli aturnu a-a l'îzua i g'han carateristiche puxitìve da-u puntu de vìsta biulògicu.
Pé 'sta mutivasiùn chi a zona de mä ch'a a se tröva atùrnu a l'îzua a l'è cunscideà àia maìnn-a prutètta[2] d'a l'annu 2007.[3]
A-a giurnà d'ancöi a situasiùn de l'îzua a nu a l'è stabile. A pupulasiùn d'i gabbién a l'è a-umentä in mòddu sprupuxitóu e quest'a-uméntu u se riflètte in sce e carateristiche chimicu-fixiche d'u terén e in sce a vegetasiùn chi prezente. Cumensàndu da di datti storici d'u 1907, u s'è pusciüu cunstatà che a biudiverscitæ, specialménte fra e sciue a l'ha duvüu cuntà ina pèrdita d'u ciü d'u 60%.
Stòja
[modìfica | modìfica wikitèsto].jpg)
In sce l'îzua i ghe sun i ségni de i prìmmi insiediaménti d'i Ligüri antighi, de epuca pre-rumàna. In sce a summitæ ghe sùn ascì ina tùre de avistaméntu cun a bàse réùnda e i rèsti de 'na gexa d'u IV seculu dedicä a u sàntu de uriggine africann-a Sant'Eugeniu. Propriu pé questu l'ìsuottu a l'ha pìa-u stòicaménte u nòmme de îzua de Sant'Eugeniu. int'u passà d'u ténpu a segunda de e lucalitæ a l'è stà ascì ciamä îzuetta de Ligüria, îzua de Spoturnu, îzua de Nûi, îzua de Vuè, e ascì (cun u nòmme ch'u l'ha prevàlsu) îzua de Berzezzi.[4]
A tùre
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Ciamä zà da l'epuca rumàna cumme Insula Liguriae,[5] prubabilménte a l'éa in apròddu lungu a-a tràtta de navigasiùn che da l'estrémmu punénte ligüre a-a l'andàva fin a-u pòrtu de Vada Sabatia (aù Vuè);[5] sta puscibilitæ a pà cunfermä da-i rèsti de ina tùre réunda, da-a magiurànsa d'i studiùxi interpretä cumme in genere cumme fætu de segnalasiùn pé u paize da vixin.[5] A natüa de questu fætu a l'è in ciü caxi stæta ascì funte de dibàtitu,[5] scicumme a strutüa a saiéiva indicä cumme de custrusiùn tàrdu antìga. Scibén tüttu a tùre a nu a l'è stæta ancù investigä da-u làttu archeulogicu.[5]
'Sta tùre l'è custituìa da tréi corpi divèrsi: in résìntu triangulàre, in prïe picìne regulàri mìsse in sci file urizuntàli, ina strutüa da-a bàze réùnda, dréntu a-u resìntu, int'u scitémma de l'opus quadratum, fundà insc'a rocca, e a-a fìn in àtra custrusiùn da-a ciànta quadrä de l'epuca medievale, inpustä in sce l'antiga tùre sirculàre, custituìa da grossi blòcchi de pria, quarcün de questi de evidénte reimpiégu e de prubabile repigióu da-u suttastànte ciàn a Nord-Est dunde se trövàn i rèsti de a gexetta paleucristiann-a.[5]
U munasté de Sant'Eugeniu
[modìfica | modìfica wikitèsto]Ina legénda, populàre fra i abitànti d'u paìze de Nûi a 'cunta che l'îzua a sécce 'rivà de frùnte a-a còsta traghetàndu in sce u sò prumuntòiu i santi Eugeniu e Vendemiale, chi i scapàvan d'a e persecusiùi d'i Vandali. Sant'Eugeniu u l'éa difatti u véscuvu de Cartaxine e u restià in sce l'îzua fin a-a sò mòrte, méntre San Vendemiale u ripartìa poi pe a Corsega. A sàrma de sant'Eugeniu a-a l'è stä traslà int'a vixinn-a Nûi, dunde poi véllu u l'è divegnüu ascì u sàntu patrón. In àtra legénda a racunta cumme ànni dòppu queste e secciàn turnàe misteriuzaménte in sce l'îzua.
A cunfermà a nascita de in cültu aturnu a questa sepultüa d'u santu, a resta a gexa cun a navà ünica, fundà a partì da-u V-VI seculu da di muneghi ermìtti.[5] Questu u l'è bazóu in sce in ciàn ruciuzu a pìccu in sce u mä, ancöi nu ciü fasilménte identificabile, scicumme u l'è imèrsu int'a vegetasiùn e ascì a càuza d'u sò prugrescìvu smantéllaméntu, che in te sucescive épùche u l'ha culpìu suviatüttu i rèsti de e müagne de l'étæ de mézzu, duvéæ pé custruì dòppu di növi edifissi.[5] Ancù aù e sùn cunservàe de sepurtüe specialménte int'e zone a-u meridiùn d'a gexa, dunde e sùn stàe truvàe giäre rumàne (ànfue), prubabilménte de creasiùn mediu-urientàle, ritruvaménti chi i cunfèrman l'urigine e a dattasiùn de questu cunplèssu.[5]
A növa gexa, legä questa vòtta a-u munasté dedicóu a-u sàntu a vegne fundä da di muneghi sénubìi questa a vegne ducumentä pé a primma vòtta u 3 de märsu de l'annu 992[6][7], quande u véscuvu de Sann-a, Bernardo, u dòtta u sénobiu dunandulu ai muneghi de l'abassìa de Lerino, de rinpèttu a Cannes, in te l'udièrna Còsta Azùrra, a-a fìn de custudì i rèsti d'u sàntu e pé custruì u munasté vixin a-a gexa. a-u növu sénobiu sun atribuìe l'îzua e ascì l'antigu feudo de Berzezzi, cun e rendite culegàe, assèmme a-a zona de L'Atè, a gexa d'a parocchia de sant'Eugeniu, sénpre int'u mèximu paìse, a gexa de Sant'Ermete in te umònima frasiùn d'u cumün de Vuè e u munasté de San Spirtu in Zinola a Sann-a.[8]
E ruvìne d'a prìmma gexa paleucristiann-a e d'u cunplèssu munàstégu e e sùn ancùa vixibili aù.[9][8]
int'u 1162, quande u se truvàva in eziliu in Fransa u pappa Alessandro III u l'avéiva vixitóu l'îzua e in quélla ucaxiùn l'avéiva ascì dìtu a méssa pasquàle int'a picìna abasìa.
Cun u 1252, pé vìa d'a bùlla papàle de Innocenzo IV u munasté u végne suprèssu e i sòi pusediménti i végnan inglubæ in ti téritòi cuntrulæ d'a Repübbrica de Nûi e d'a diocexi de Nûi. A sàrma de sant'Eugeniu a végne cuscì trasféia in mòddu definitìvu a Nûi e custudìe diretaménte int'a gexa de San Paragorio. Tütti i ànni u 12 de lüggiu, in ucaxiùn d'a ricurénsa religiùza de Sant'Eugeniu, ina prucésciùn de bàrche a parte d'a sitæ de Nûi e a l'arìva in sce l'izuétta, pòrtandu e reliquie d'u sàntu.
Növi prupriétàri e rexidénsa privä
[modìfica | modìfica wikitèsto]int'u cùrsu di seculi l'îzua l'ha avüu diferénti prupiétàri, ün di ciü inpurtànti u l'è stætu Alessandro Millelire Albini, in ti prìmmi anni d'u XX seculu avucàttu, òmmu de pulitica e cunsegé a l'intèrnu de l'aministrasiùn de l'Ansaldo a Zena.
In ténpi ciü resénti in sce l'îzua a l'è stä ascì custruìa ina rexidénsa privä, che a-a giurnà d'ancöi a se tröva in stàtu de abandùn. In te u 1958 in sce a pùnta usidéntàle a l'è stä culucà 'na scultüa in fèru sardóu che a-a raprezénta in òmmu séttóu ch'u-u stà sunàndu u clarìn, quest'opéa a l'è de Giuseppe Consoli, in artista siciliàn ch'u l'ha abitóu in Ligüria a-a fìn di ànni '50.
Quéstu "piferä", segundu quarchedün u raprezénta in pastù che, sunàndu quéstu struméntu muxicale, u ciàmiéva ina cravétta, prezénte in sce u mùnte de frùnte a l'îzua, ciàma-u Tùre d'Ere, int'a parte ciü àta d'a frasiùn de Tùre d'u Mä de Berzezzi; ascì sta stàtua chi a l'è stä prudòtta da-u mèximu artìsta, sénpre cun u fèru e a gràndessa natürale. Ancöi se pònan vegghe ancù tütte e dùi e stàttue, pasàndu in sce l'ànpiu lùngumä grassie ai mudèrni binòcoli, scibén che u pastù u nu prezénta ciü u clarìn, ch'u s'è déstaccóu e u l'è cazüu in mä.
Ativitæ sutt’ègua
[modìfica | modìfica wikitèsto]In te vixinànse de l'îzua e in ti sò fundàli se trövan diferénti punti adàtti a l'immersciùn, cunpréixi fra e prinsipàli zone de interèsse d'u SIC (Scìtu de intérèsse cumunitàriu), de quàle i fàn pàrte ascì i tòcchi de mä fra e sitæ de Nûi e Berzezzi.[10]
U Piferä
[modìfica | modìfica wikitèsto]U Piferà u l'è pùntu de immèrsciùn ciü cunusciüu e u se ciàmma cuscì pé vìa d'a stàttua d'u mèximu nòmme scitüä inte vixinanse d'a vìlla, a l'è custituìa da 'na müagna ruciùsa che a pàrte da-a superficcie fin sùtta a quésta tucàndu a prufunditæ ch'a và da-i 15 ai 18 métri. Fra e diférénti speccie mäine che se pònan vegghe suviatüttu sägai, trégge e pùrpi pìcin.
A Franä
[modìfica | modìfica wikitèsto]A Franä a l'è in àtra lucalitæ de immèrsciùn in sce l'îzua, a se tröva in te u làttu de punénte, cun ina pendénsa ciù dùse d'u Canalun. A g'ha 'na prufunditæ màscima de 30 métri. Chi i se trövan ascì Cerianthus, anémuni, déntexi e atre speccie de pésci.
U Canalùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]U Canalùn u se tröva ciü a levànte d'a Franä e a presénta ina prufunditæ méddia ch'a và da-i 20 ai 30 métri, u l'è pé questu l'àia ciü prufunda. Chi i se pònan vegghe sägai, müéne e ascì ràine pescatrìxi.
Galerìa de inmagini
[modìfica | modìfica wikitèsto]-
L'îzua vista da Berzezzi, in sce a vìa a-urelia -
Lîzua mià da Nûi -
L'îzua de Berzezzi in te 'n quàddru d'u pìtu E.Bracht d'u 1893 -
L'îzua asèmme a mainn-a da-a Via Julia a-ugusta -
L'îzua de Sant'Eugeniu a-u tramùntu -
U prumuntòju de l'îzuae a vixìna Punta Predani -
L'îzua e a rivéa vèrsu Zena
.jpg)
.jpg)
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ (IT) Risèrva Natürale Regiunàle de Berzezzi, pòsti de interèsse, in sce parks.it. URL consultòu o 2 màzzo 2021.
- ↑ (IT) Art. n.36 Lezze n.394/1991 (PDF), in sce gev.bologna.it. URL consultòu o 1º màzzo 2021.
- ↑ (IT) Istitusiùn de l'àia mâina prutètta de l'ìsua de Berzezzi (7 mazzo 2007), in sce minambiente.it. URL consultòu o 1º màzzo 2021.
- ↑ (IT) E tràmme e e rapresentasiùi, in sce centrodocumentazionepierodelfinopesce.it. URL consultòu o 2 màzzo 2021.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 (IT) Paolo de Vingo, Gexe rürali in Catalogna frà l'Antichitài e l'Etài de Mezzu (seculi V-X) - Gexe bateximali, gexe e capelle funéaie in te e zòne rürali da a Ligüria de punènte in ti prìmmi seculi de l'Àta Etài de Mézzu, Bologna, 2011, ISBN 978-88-904294-5-3.
- ↑ (IT) Alessandra Frondoni, San Paragorio di Noli. Le fasi del complesso di culto e l'insediamento circostante dalle origini all'XI secolo, Firense, All’Insegna del Giglio, 2018, p. 350 - Monastero di Bergeggi, ISBN 88-78-14805-9.
- ↑ A. Frondoni, Isola di Bergeggi, in AA.VV., Archeologia in Liguria, vol. III: Scavi e scoperte 1982-86, t. 2: Dall’epoca romana al Post-Medioevo, a cura di P. Melli, Soprintendenza Archeologica della Liguria Genova, 1990, p. 403 e ss.
- ↑ 8,0 8,1 (IT) Vittorio Bonòra et al., Gli orientamenti delle Chiese del Caprione (SP) e dell'isola di Bergeggi (SV), in sce archaeoastronomy.it. URL consultòu o 3 màzzo 2021.
- ↑ (IT) Chiese benedettine dell'isola di Bergeggi (Savona), in sce archaeoastronomy.it. URL consultòu o 3 màzzo 2021.
- ↑ (IT) Imersciùi in ti fundali de l'Ìsua de Berzezzi, in sce bergeggidiving.it. URL consultòu o 2 màzzo 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 9 màzzo 2006).
Àtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Ìsua de Berzezzi
Ligàmmi de föa
[modìfica | modìfica wikitèsto]- L'Îzua, L'Îzua de Berzezzi, in sce lizua.altervista.org. URL consultòu o 9 màrso 2024.
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 5123147553279053800002 · WorldCat Identities (EN) 5123147553279053800002 |
|---|