Sâta a-o contegnûo

Bibliotêca Apostòlica Vaticànn-a

Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize
Da Wikipedia
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ
Melòsso da Forlì, Pàppa Scìsto IV o nòmina Bertomê Platina prefètto da Bibliotêca Vaticànn-a, 1477

A Bibliotêca Apostòlica Vaticànn-a (in latìn Bibliotheca Apostolica Vaticana), comuneménte conosciûa cómme a Bibliotêca Vaticànn-a, a l'é a bibliotêca da Sànta Sêde, scitoâ inta Çitæ do Vaticàn. Formalménte a l'é stæta creâ into 1475, scibén che a sò existénsa a l'é bén bén ciù antîga, eséndo unn-a de bibliotêche ciù vêgie a-o móndo e co-ina de ciù inportànti coleçioìn de tèsti stòrichi. Defæti a l'à ciù ò mêno 75.000 manoscrîti e un milión e çentomîa lìbbri, óltre che 8.500 inconàboli[1].

A Bibliotêca Vaticànn-a a l'é 'na bibliotêca de riçèrca inti cànpi de stöia, lézze, filozofîa, scénsa e teologîa. A l'é avèrta a tùtta quélli in gràddo de provâ a pròpia qualìfica e-e necescitæ de riçèrca. De còpie de pàgine de lìbbri pùblichæ tra o 1801 e o 1990 pêuan êse domàndæ, pe stùddi privæ, ségge de persónn-a che pe pòsta eletrònica.

O pàppa Nichiôzo V o l'avéiva inmaginòu 'na nêuva Rómma depoî de estéize òpere pùbliche, de mòddo da atirâ pelegrìn e studiôxi inta çitæ pe incomensâ a sò trasformaçión. O Nichiôzo o voéiva creâ 'na "bibliotêca pùblica" pe Rómma de mòddo ch'a foîse vìsta cómme 'n'instituçión centrâle pe-i stùddi umanìstichi. A sò mòrte a l'à però inpedîo a-o Nichiôzo de védde a creaçión da nêuva bibliotêca, a quæ a saiâ dónca institoîa da-o sò sucesô, o Pàppa Scìsto IV.

Into màrso do 2014 a Bibliotêca Vaticànn-a a l'à incomensòu 'n progètto, da-a duâta de quàttro ànni, de digitalizaçión da sò coleçión de manoscîti, de mòddo che foîsan disponìbili in sciâ Ræ.

L'Archìvio Apostòlico Vaticàn o l'é stæto separòu da-a bibliotêca a-o prinçìpio do XVII sécolo e, a-a giornâ d'ancheu, o contêgne ciù de 150.000 ògètti.

Stöia

[modìfica | modìfica wikitèsto]

I studiôxi de sòlito divìddan a stöia da Bibliotêca Vaticànn-a in çìnque perîodi, ö sæ quélli pre-Lateràn, Lateràn, Avignonéize, pre-Vaticàn e Vaticàn[2].

Perîodo pre-Lateràn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

O perîodo pre-Lateràn, o quæ o conprénde i prìmmi ànni de vìtta da bibliotêca, o remónta scìnn-a-o prinçìpio da Gêxa. Da 'sti ànni chi són sopravisciûi pöchi volùmmi, ma a ògni mòddo són tra i ciù inportànti de tùtti.

Perîodo Lateràn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

O perîodo Lateràn o l'é incómensòu da-o moménto into quæ a bibliotêca a l'é stæta stramuâ into Palàsso do Lateràn, dónde a l'é restâ scìnn-a-a fìn do XIII sécolo, a-o papâto do Bonifàçio VIII (mòrto into 1303). Inte 'sto perîodo chi a coleçión a l'êa za unn-a de ciù grénde arecugéite de manoscrîti de tùtta Eoröpa. Purtròppo, a-a mòrte do Bonifàçio VIII, a Palàsso do Lateràn o l'é stæto caciòu zu, co-a coleçión ch'a l'é stæta sachezâ da-o Féipo IV de Frànsa[3].

Perîodo Avignonéize

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Inti ànni da rescidénsa òbligâ di pàppi a Avignón a l'é stæta ricostroîa 'n'inportànte coleçión de lìbbri, mìssa in òrdine pe mêzo de di regìstri e scitoâ into Palàsso di Pàppi. A ògni mòddo 'sto perîodo chi, incomensòu da-a mòrte do Bonifàçio VIII into 1303, o l'é fîto finîo inti ànni setànta de quéllo sécolo, co-o ritórno do papâto a Rómma.

Perîodo pre-Vaticàn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

O va ciù ò mêno da-o 1370 a-o 1447. A bibliotêca inte 'sto perîodo chi a l'êa pi-â ciù pàrte spantegâ tra Avignón, Rómma e âtre çitæ tànto che, a-o moménto da mòrte do Pàppa Eogénio IV, a l'êa formâ da sôlo 340 lìbbri[4].

Perîodo Vaticàn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Into 1451 o pàppa, bibliofìlo, Nichiôzo V, o l'à tentòu de creâ 'na bibliotêca pùblica into Vaticàn, con l'òbietîvo de atirâ tórna studiôxi e leteræ inta çitæ[5][6]. O l'à dónca creòu 'na prìmma coleçión meténdo insémme i 350 còdichi in grêgo, latìn e ebràico ereditæ da-o sò predecesô co-a sò coleçión privâ, incomensàndo a acatâ manoscrîti da-a Bibliotêca Inperiâle de Costantinòpoli ascì. A coleçión a l'é pöi stæta anpliâ gràçie a di studiôxi italién e bizantìn che àn tradûto di clàscichi da-a léngoa grêga in latìn[6]. O pàppa o l'à con sæximo incoragiòu l'incluxón di clàscichi do móndo pagàn ascì, co-in'ativitæ ch'a l'é stæta inportantìscima pe sarvâ òpere e scrîti da letiatûa grêga[1]. Defæti, into 1455, a coleçión a l'êa arivâ a 1200 lìbbri, di quæ 400 êan scrîti in grêgo[7].

O Nichiôzo o l'é però mòrto in quéllo ànno e coscì o l'é stæto, into 1475, o Pàppa Scìsto IV a fondâ a Bibliotêca Palatìnn-a[6]. Inti ànni do sò papâto i nêuvi acàtti êan pi-â ciù pàrte inti setoî da teologîa, da filozofîa e da letiatûa artìstica[3]. O nùmero di manoscrîti, contòu in de manêe diferénti, o l'êa tra i 3.500 do 1475[3] e i 2.527 do 1481, a-o moménto da redaçión da lìsta de òpere fæta da-o bibliotecâio Bertomê Platina[8]. A ògni mòddo in quélli ànni a l'êa a ciù grànde coleçión de lìbbri de tùtto o móndo òcidentâle[7].

O Pàppa Giùlio II o l'à ordinòu 'na prìmma espansción da bibliotêca[6]. Into 1587, o Pàppa Scìsto V o l'à comiscionòu a l'architétto Ménego Fontànn-a a costruçión de 'na nêuva sêde pi-â bibliotêca, a quæ a l'é dêuviâ ancón a-a giornâ d'ancheu e che, da quéllo moménto, a saiâ ciamâ a Bibliotêca Vaticànn-a[6].

Inti ànni da Cóntrorifórma, a vìxita a-e coleçioìn da bibliotêca a l'é stæta limitâ aprêuvo a-a creaçión do coscì dîto Index Librorum Prohibitorum, ö sæ l'Ìndice di Lìbbri Proibîi. L'intrâ inta bibliotêca a l'êa dónca sotopòsta a vàrie limitaçioìn, spécce pe-i studiôxi de confesción protestànte. 'Ste restriçioìn chi saiàn in pàrte levæ into XVII sécolo, co-o Pàppa Lìon XIII ch'o l'à a-a fìn avèrto do tùtto a bibliotêca a-i studiôxi into 1883[5][6].

Into 1756 l'abòu Piàggio, curatô di antîghi manoscrîti inta Bibliotêca Vaticànn-a, o l'à dêuviòu pi-â prìmma vòtta 'na màchina da lê inventâ pe desghéugge di papê atrovæ a Ercolàn[9], co-in procèsso duòu vàrri méixi[10].

Into 1809 o Napolión Bonapàrte o l'à fæto arestâ o Pàppa Pîo VII, faxéndo portâ a Parìggi tùtte e òpere da bibliotêca. Quéste són tornæ a Rómma into 1817, tréi ànni depoî a sconfìtta do Napolión[6].

Into 1992 a bibliotêca a l'êa arivâ a squæxi 2 milioìn de ògètti elencæ inti sò catàloghi[5].

Òrganizaçión

[modìfica | modìfica wikitèsto]
[modìfica | modìfica wikitèsto]
'Na libràia da Bibliotêca Vaticànn-a, 1901

E coleçioìn êan iniçialménte òrganizæ con di quadèrni inti quæ êan elencæ i manoscrîti. Co-a cresciànsa da coleçión a ciù de quàrche migiâ de volùmmi, són stæte preparæ de lìste pe sganzîa[6]. O prìmmo scistêma de catalogaçión modèrno o l'é stæto creòu inti ànni tra o 1927 e o 1939, pigiàndo cómme ezénpio quéllo dêuviòu da-a Bibliotêca do Congrèsso di Stâti Unîi, sótt'a-a supervixón do præ Franz Ehrle. Lê o l'à introdûto o prìmmo progràmma pe fotografâ lìbbri râri o antîghi ascì[6]. Inti ànni novànta do sécolo pasòu gh'é stæto 'n agiornaménto de ciù, efetoòu sótt'a-a direçión do rev. Leonard E. Boyle, co-a digitalizaçión di catàloghi[6].

Consultaçión e préstito

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Storicaménte, inte l'etæ do rinasciménto, a ciù pàrte di lìbbri a no l'êa conservâ in sce de sganzîe ma ciufîto in de bànche de légno, co-e tòue pi-â consultaçión che se trovâvan da-arénte a 'ste bànche chi. Ògni bànca a l'êa dedicâ a 'n çèrto argoménto e i lìbbri conservæ lîe vegnîvan incadenæ a-o légno.

A ògni mòddo, scìnn-a-o prinçìpio do XVII sécolo, a-i studiôxi o l'êa permìsso pigiâ in préstito i lìbbri da bibliotêca, scibén che, pe-i ciù inportànti, a l'êa necesâia 'n'outorizaçión scrîta da-o Pàppa in persónn-a[6]. I privilêgi lìghæ a-a consultaçión da bibliotêca poéivan êse rivocæ se vegnîvan violæ çèrte régole, prezénpio into câxo se foîsan scavalcæ e tòue. 'N câxo rinomòu o l'é quéllo do Pîco da Mirandòla, o quæ o l'à pèrso o dirìtto de dêuviâ a bibliotêca aprêuvo a-a publicaçión de 'n lìbbro de teologîa ch'o no l'êa stæto aprovòu da-a Cùria papâle[7]. Inti ànni sciusciànta do Sèteçénto, co-ina lézze emanâ da-o Pàppa Cleménte XIII, a l'é stæta forteménte limitâ l'intrâ inta bibliotêca e a consultaçión do sò patrimònio[1].

A-a giornâ d'ancheu a Bibliotêca Vaticànn-a a peu êse vixitâ da 200 studiôxi pe vòtta[11], co-in nùmero ch'o va tra e 4.000 e-e 5.000 vixìte pe ànno, pi-â ciù pàrte de académichi za laoreæ[12].

Bibliotecâi

[modìfica | modìfica wikitèsto]

O diretô da bibliotêca o l'é stæto nominòu cardinâ, in particolâ co-o tìtolo de Cardinâ Bibliotecâio[6]. O personâ de vàrie bibliotêche o vegnîva pe cóntra ciamòu "costöde"[6]. Dòppo a riavertûa da bibliotêca into 1882, o Pàppa Lìon XIII o l'à cangiòu o tìtolo in quéllo de Prefètto[6][13][14].

A bibliotêca a l'à, a-a giornâ d'ancheu, ciù ò mêno 80 dipendénti, spartîi tra çìnque dipartiménti: manoscrîti/coleçioìn d'archìvio, lìbbri stànpæ/diségni, acàtti/catalogaçión, coleçioìn de monæe/musêi e restàoro/fotografîa[5].

Lìsta di bibliotecâi

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Nómme Nascìta/Mòrte Tìtolo Dûata da càrega[15][16]
Marcello Cervini 1501-1555 Bibliothecarius I 24 màzzo 1550 - 9 arvî 1555
Roberto de' Nobili 1541-1559 Bibliothecarius II 1555 - 18 zenâ 1559
Alfonso Carafa 1540-1565 Bibliothecarius III 1559 - 29 agósto 1565
Marcantonio da Mula 1506-1572 Bibliothecarius IV 1565 - 17 màrso 1572[17]
Guglielmo Sirleto 1514-1585 Bibliothecarius V 18 màrso 1572 - 16 òtôbre 1585
Antonio Carafa 1538-1591 Bibliothecarius VI 16 òtôbre 1585 - 13 zenâ 1591
Marco Antonio Colonna 1523 ca.-1597 Bibliothecarius VII 1591 - 13 màrso 1597
Cesare Baronio 1538-1607 Bibliothecarius VIII màzzo 1597 - 30 zùgno 1607[18]
Ludovico de Torres 1552-1609 Bibliothecarius IX 4 lùggio 1607 - 8 lùggio 1609
Scipione Borghese Caffarelli 1576-1633 Bibliothecarius X 11 lùggio 1609 - 17 frevâ 1618
Scipione Cobelluzzi 1564-1626 Bibliothecarius XI 17 frevâ 1618 - 29 zùgno 1626
Francesco Barberini 1597-1679 Bibliothecarius XII 1 lùggio 1626 - 13 dexénbre 1633
Antonio Barberini 1569-1646 Bibliothecarius XIII 13 dexénbre 1633 - 11 seténbre 1646
Orazio Giustiniani 1580-1649 Bibliothecarius XIV 25 seténbre 1646 - 25 lùggio 1649
Luigi Capponi 1583-1659 Bibliothecarius XV 4 agósto 1649 - 6 arvî 1659
Flavio Chigi 1631-1693 Bibliothecarius XVI 21 zùgno 1659 - 19 seténbre 1681[19]
Lorenzo Brancati 1612-1693 Bibliothecarius XVII 19 seténbre 1681 - 30 novénbre 1693
Girolamo Casanate 1620-1700 Bibliothecarius XVIII 2 dexénbre 1693 - 3 màrso 1700
Enrico Noris 1631-1704 Bibliothecarius XIX 26 màrso 1700 - 23 frevâ 1704
Benedetto Pamphili 1653-1730 Bibliothecarius XX 26 frevâ 1704 - 22 màrso 1730
Angelo Maria Querini 1680-1755 Bibliothecarius XXI 4 seténbre 1730 - 6 zenâ 1755
Domenico Passionei 1682-1761 Bibliothecarius XXII 12 zenâ 1755 - 5 lùggio 1761
Alessandro Albani 1692-1779 Bibliothecarius XXIII 12 agósto 1761 - 11 dexénbre 1779
Francesco Saverio de Zelada 1717-1801 Bibliothecarius XXIV 15 dexénbre 1779 - 29 dexénbre 1801
Luigi Valenti Gonzaga 1725-1808 Bibliothecarius XXV 12 zenâ 1802 - 29 dexénbre 1808
Giulio Maria della Somaglia 1744-1830 Bibliothecarius XXVI 26 zenâ 1827 - 2 arvî 1830
Giuseppe Albani 1750-1834 Bibliothecarius XXVII 23 arvî 1830 - 3 dexénbre 1834
Luigi Lambruschini 1776-1854 Bibliothecarius XXVIII 11 dexénbre 1834 - 27 zùgno 1853
Angelo Mai 1782-1854 Bibliothecarius XXIX 27 zùgno 1853 - 9 seténbre 1854
Antonio Tosti 1776-1866 Bibliothecarius XXX 13 zenâ 1860 - 20 màrso 1866
Jean Baptiste François Pitra 1812-1889 Bibliothecarius XXXI 19 zenâ 1869 - 9 frevâ 1889[20]
Placido Maria Schiaffino 1829-1889 Bibliothecarius XXXII 20 frevâ 1889 - 23 seténbre 1889
Alfonso Capecelatro 1824-1912 Bibliothecarius XXXIII 29 agósto 1890 - 14 novénbre 1912[21]
Mariano Rampolla del Tindaro 1843-1913 Bibliothecarius XXXIV 26 novénbre 1912 - 16 dexénbre 1913
Francesco di Paola Cassetta 1841-1919 Bibliothecarius XXXV 3 zenâ 1914 - 23 màrso 1919
Aidan [Francis Neil] Gasquet 1845-1929 Bibliothecarius XXXVI 9 màzzo 1919 - 5 arvî 1929
Franz Ehrle 1845-1934 Bibliothecarius XXXVII 17 arvî 1929 - 31 màrso 1934
Giovanni Mercati 1866-1957 Bibliothecarius XXXVIII 18 zùgno 1936 - 23 agósto 1957
Eugène Tisserant 1884-1972 Bibliothecarius XXXIX 14 seténbre 1957 - 27 màrso 1971
Antonio Samoré 1905-1983 Bibliothecarius XL 25 zenâ 1974 - 3 frevâ 1983
Alfons Maria Stickler 1910-2007 Bibliothecarius XLI 7 seténbre 1983 - 1 lùggio 1988
Antonio María Javierre Ortas 1921-2007 Bibliothecarius XLII 1 lùggio 1988 - 24 zenâ 1992
Luigi Poggi 1917-2010 Bibliothecarius XLIII 9 arvî 1992 - 25 novénbre 1997
Jorge María Mejía 1923-2014 Bibliothecarius XLIV 7 màrso 1998 - 24 novénbre 2003
Jean-Louis Tauran 1943-2018 Bibliothecarius XLV 24 novénbre 2003 - 25 zùgno 2007
Raffaele Farina 1933- Bibliothecarius XLVI 25 zùgno 2007 - 9 zùgno 2012
Jean-Louis Bruguès 1943- Bibliothecarius XLVII 26 zùgno 2012 - 1 seténbre 2018
José Tolentino de Mendonça 1965- Bibliothecarius XLVIII 1 seténbre 2018 - in càrega

Sêde

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A bibliotêca a l'é scitoâ drénto a-o Palàsso Vaticàn, co-a sò intrâ ch'a se trêuva in sciô cortî de l'amiâdô[22]. Quànde o Pàppa Scìsto V o l'à comiscionòu l'anpliaménto do palàsso, co-a costruçión da nêuva sêde de Bibliotêca Vaticànn-a ascì, o l'à fæto costroî 'na nêuva âa in sce tréi livèlli ch'a pasâva pròpio into mêzo do cortî de l'amiâdô, cangiàndo coscì l'òriginâle progètto do Bramànte[1]. A-a fìn de un di gréndi scaloìn d'önô gh'é stæta mìssa 'na stàtoa de Sànt'Ipòlito de Rómma, a decoraçión de l'andrón dîto La Galea[23].

Into prìmmo livèllo seminteròu gh'é a stànsa di papîri e 'n depòxito pe-i manoscrîti[23]. A-o prìmmo livèllo se trêuva o louêio pe-i restàori méntre, a-o tèrso, gh'é i archìvi fotogràfichi[23].

Inta Bibliotêca gh'é ciù ò mêno 42 chilòmetri de sganzîe[24].

A sêde da Bibliotêca a l'é stæta serâ da-i 17 de lùggio do 2007[25] pe di travàggi de ristruturaçión, arvìndo tórna a-i 20 de seténbre do 2010[26]. 'St'òpera chi, costâ 'n totâle de 9 milioìn de éori, a l'à permìsso de creâ 'na série de locâli a tenperatûa controlâ[12].

Architetûa e àrte

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Inta Sala di Consultazione, ö sæ a sâla prinçipâle inta quæ consultâ i volùmmi da Bibliotêca Vaticànn-a, gh'é 'na stàtoa de Sàn Tomâxo d'Aquìn, òpera do scultô Cesare Aureli fæta ciù ò mêno into 1910. 'Na segónda versción de 'sta stàtoa chi, realizâ 'na vinténn-a d'ànni dòppo, a l'é mìssa into pòrtego a l'intrâ da Pontifìccia Universcitæ "Sàn Tomâxo d'Aquìn", ciamâ Angelicum ascì[27].

  • L'antîga stàtoa romànn-a, fòscia de Sànt'Ipòlito de Rómma, trovâ into 1551 lóngo a Vîa Tibortìnn-a e d'ancheu conservâ inta Bibliotêca
    L'antîga stàtoa romànn-a, fòscia de Sànt'Ipòlito de Rómma, trovâ into 1551 lóngo a Vîa Tibortìnn-a e d'ancheu conservâ inta Bibliotêca
  • Vìsta da Sâla Scistìnn-a inta Bibliotêca Vaticànn-a
    Vìsta da Sâla Scistìnn-a inta Bibliotêca Vaticànn-a
  • 'Na rêuza d'öo conservâ inta Bibliotêca
    'Na rêuza d'öo conservâ inta Bibliotêca
  • Detàggio de 'na pitûa in sciâ sofîta da Sâla Scistìnn-a
    Detàggio de 'na pitûa in sciâ sofîta da Sâla Scistìnn-a

Coleçioìn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
I quarànta màrtiri de Sebaste, miniatûa da 'n evangêio sciriàco, 1220 ca.

Scibèn che inta Bibliotêca Vaticànn-a són stæte de lóngo inclûze Sâcre Scrîtûe, tèsti de dirìtto canònico e òpere teològiche, quésta a s'é specializâ scìnn-a da-a sò creaçión inti lìbbri secolæ ascì. A sò coleçión de clàscichi grêghi e latìn a l'é stæta a-o céntro da rinàscita da coltûa clàscica inti ànni do Rinasciménto[7]. I papê ciù antîghi conservæ inta bibliotêca remóntan scìnn-a-o I sécolo[24].

A bibliotêca a l'é stæta creâ sorviatùtto pe arechéugge di manoscrîti, fæto ch'o se peu védde ancón a-a giornâ d'ancheu inte l'âto nùmero de manoscrîti, raportæ a-i lìbbri stànpæ, conservæ inte sò coleçioìn. Defæti i lìbbri stànpæ che són intræ inta coleçión àn pi-â ciù pàrte l'òbietîvo de façilitâ o stùdio da coleçión bén bén ciù inportànte de manoscrîti[28]. A coleçión a l'inclùdde 330.000 monæe grêghe, romànn-e e pontifìcce ascì, ciù 'n'arecugéita de medàgge[5].

De média, ògni ànno vêgnan acàtæ ciù ò mêno 6.000 lìbbri, sénsa cónta i numerôxi làsciti e acquixiçioìn into córso di sécoli[5].

Into 1623 a Bibliotêca Palatìnn-a ereditâia de Heidelberg, formâ da ciù ò mêno 3.500 manoscrîti, a l'é stæta donâ a-o Vaticàn da-o Masimiliàn I de Bavêa (da lê òtegnûa cómme botìn into córso da Goæra di Trént'Ànni) in ringraçiaménto pe-o travàggio diplomàtico fæto da-o Pàppa Grigheu XV, da-o quæ o l'é stæto sostegnûo inte l'eleçión a-a càrega de eletô a-o pòsto di candidæ protestànti. A ciù pàrte da Bibliotêca Palatìnn-a a se trêuva ancón a-a giornâ d'ancheu in quélla Vaticànn-a, fêua de çèrti còdichi pòrtæ a Parìggi into 1797 e restitoîi a Heidelberg co-a pâxe de Parìggi do 1815 e do regàllo de 852 volùmmi fæto into 1816 da-o Pîo VII a l'Universcitæ de Heidelberg, tra-i quæ gh'é o coscì dîto Codex Manesse ascì.

Into 1657 són stæti acàtæ i manoscrîti di Dùcchi de Urbìn e, into 1661, o bibliotecâio o l'êa o studiôzo grêgo Leo Allatius. L'inportànte bibliotêca da regìnn-a Cristìnn-a de Svéçia (pi-â ciù pàrte mìssa insémme da-i sò generâli co-i sachézzi de Prâga e de çitæ tedésche inta Goæra di Trént'Ànni) a l'é stæta acatâ da-o Pàppa Lusciàndro VIII a-a sò mòrte. A l'época a l'êa in pràtica l'intêgra bibliotêca reâ da Svéçia e, fortunataménte, a l'é stæta acatâ pöco prìmma do grànde incéndio ch'o l'à destrûto o palàsso reâ into 1697.

Tra i fóndi ciù famôxi da bibliotêca gh'é o Codex Vaticanus Graecus 1209, o ciù antîgo manoscrîto de Sâcre Scrîtûe, squæxi conplêto, ch'o ségge conosciûo a-a giornâ d'ancheu. L'Arcana historia do Procòpio de Cezarêa a l'é stæta descovèrta inta bibliotêca e publicâ tórna into 1623. O Pàppa Cleménte XI o l'à mandòu vàrri studiôxi into Levànte pe arechéugge di manoscrîti e dónca o l'é conscideròu o fondatô da seçión òrientâle da bibliotêca[6]. Inte 'sta chi gh'é 'n'inporànte coleçión de òpere lìghæ a l'indoîximo, con lìbbri che remóntan scìnn-a-o 1819[29].

A-a Bibliotêca Vaticànn-a a l'é asociâ 'na schêua de biblioteconomîa e, into 1959, a l'é stæta creâ 'na bibliotêca de pelìcole ascì[30]. Quésta a no va però confûza co-a Filmetêca Vaticànn-a, creâ into 1951 inte l'Universcitæ de Saint Louis a Saint Louis, Missouri.

inti ànni do restàoro da bibliotêca, tra o 2007 e o 2010, inte tùtti i 70.000 volùmmi da bibliotêca són stæti inserîi di chip eletrònichi pe prevegnî di ladronìssi[12].

Manoscrîti

[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'abìsso de l'Infèrno, diségno a coî in sce pergaménn-a do Sàndro Boticélli, ànni 1480.
Valdalbérto de Prüm, Martyrologium, o méize de lùggio.

Tra i manoscrîti ciù inportànti inta bibliotêca ghe n'é numerôxi con rìcche miniatûe, in particolâ se pêuan aregordâ:

Manoscrîti crestién
  • Evangeiâio Barberini
  • Sacramentarium Gelasianum, un di ciù antîghi lìbbri de liturgîa crestiànn-a
  • Rolò de Giosoè
  • Codex Aureus de Lorsch, 'n Evangêio scrîto e ilustròu tra o 778 e l'820, o l'é spartîo tra vàrri musêi. Inta Bibliotêca Vaticànn-a a l'é conservâ a covertìnn-a inferiô in avòrio intagiòu, ciù l'Evangêio do Lùcco e do Zâne
  • Menologion de Basìlio II[31]
  • Lìbbro Vaticàn de Òraçioìn Croâte
  • Vergilius Vaticanus
Tèsti clàscichi grêghi e latìn
Âtro
  • Codex Borgia, 'n grànde manoscrîto mesoamericàn ch'o fa védde a mîtologîa e i ritoâli de quélli pòpoli
  • Codex Vat. Arabo 368, l'ùnico manoscrîto conosciûo de l'Hadith Bayad wa Riyad, 'na stöia d'amô àraba[33]
  • Codex Vaticanus 3738, ò Codex Ríos, traduçión italiànn-a in sce 'n féuggio ricegòu a fîza de 'n manoscrîto spagnòllo de l'etæ coloniâle. O contêgne de còpie de pitûe aztêche da l'òriginâle Codex Telleriano-Remensis, scrîto da-o fræ domenicàn Ríos into 1566[34]
  • De arte venandi cum avibus, 'n tratâto latìn in sce l'àrte da farconàia, pe 111 féuggi a dôe chinòlle scrîti inti ànni quarànta do XIII sécolo
Tèsti
  • Codex Vaticanus Latinus 3256, quàttro féuggi do Vergilius Augusteus[35]
  • Codex Vaticano Rossi 215, di tòcchi do Codex Rossi[36]
  • Codex Vaticanus Graecus 1209, o l'é unn-a de ciù antîghe còpie de Sâcre Scrîtûe in grêgo
  • Libri Carolini
  • Vaticanus Graecus 1001, o manoscrîto òriginâle de l'Arcana historia do Procòpio de Cezarêa[37]
  • Un tòcco de l'Heliand e tréi da Génexi in Sàsone Antîgo, inclûxo o Palatinus Latinus 1447[38]
Corâno

A Bibliotêca a contêgne ciù de 100 manoscrîti do Corâno che vêgnan da vàrie coleçioìn, catàlogæ da-o lengoìsta italiàn Giorgio Levi Della Vida: Vaticani arabi 73, Borgiani arabi 25, Barberiniani orientali 11 e Rossiani 2. O ciù grànde manoscrîto da bibliotêca, Vat. Ar. 1484, o l'é 540 pe 420 mm; pe cóntra Vat. Ar. 924, o ciù picìn, o l'é 'n çèrcio de 45 mm de diàmetro conservòu inte 'na costòdia éuttagonâle[39].

Digitalizaçión

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Into 2012 són stæti anonçiæ di progètti pe digitalizâ, in colaboraçión co-a Bibliotêca Bodleiànn-a, 'n milión de pàgine di materiâli da Bibliotêca Vaticànn-a.

A-i 20 de màrso do 2014, a Sànta Sêde a l'à anonçiòu che a Bibliotêca e a NTT Data Corporation avéivan sotoscrîto 'n acòrdio pe digitalizâ ciù ò mêno 3.000 di manoscrîti da Bibliotêca inti quàttro ànni a vegnî[40]; co-a NTT ch'a l'à donòu atresatûe e tecnologîe pe 18 milioìn de éori[41]. A l'é stæta dónca diciarâ a poscibilitæ de digitalizâ sucesivaménte âtre 79.000 òpere da Bibliotêca, realizàndo de inmàgine in èrta resoluçión, disponìbili into scîto d'Internétte da Bibliotêca. Inta bànca dæti in sciâ Ræ, fornîa da EMC[42], gh'é tréi petabyte de spàçio. A prìmma fâze do progètto a l'é duâ quàttro ànni[41].

DigiVatLib o l'é o nómme do servìçio in sciâ Ræ da Bibliotêca Vaticànn-a. O fornìsce 'na vìxita de bàdda a-e coleçioìn de manoscrîti e de inconàboli digitalizæ da-a Bibliotêca Vaticànn-a[43].

A scansción di papê a l'é infloensâ da-o materiâle dêuviòu pe prodûe i tèsti: defæti, prezénpio, i lìbbri ch'adêuvian l'öo òpû l'argénto inte miniatûe àn bezéugno de apægi de scansción speciâli[11]. E còpie digitâli són rilasciæ deuviàndo o protocòllo CIFS, da l'hardware de archiviaçión colegòu a-a ræ de Dell EMC[24].

Bibliotêche corelæ

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Archìvio Apostòlico Vaticàn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
O drénto de l'Archìvio Vaticàn

L'Archìvio Apostòlico Vaticàn, scitoòu ànche lê inta Çitæ do Vaticàn, o l'é l'archìvio centrâle pe l'arecugéita de tùtti i àtti promulghæ da-a Sànta Sêde, tra i quæ gh'é papê de stâto, corispondénsa, lìbbri contàbili pontifìcci[44] e tànti âtri papê che a Gêxa a l'à amugiòu co-o pasâ di sécoli. Into XVII sécolo, pe voéi do Pàppa Pòulo V, i Archìvi són stæti separæ da-a Bibliotêca Vaticànn-a, dónde a sò consultaçión a l'êa de lóngo limitâ, diventàndo coscì do tùtto inacescìbili scìnn-a-o 1881, quànde o Pàppa Lìon XIII o l'à decîzo de permétte l'intrâ inti Archìvi a-i studiôxi. A-a giornâ d'ancheu i Archìvi són vixitæ da ciù de 'n migiâ de riçercatoî a l'ànno[45].

Filmetêca Vaticànn-a

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A Filmetêca Vaticànn-a, scitoâ a Saint Louis, Missouri, a l'é a sôla coleçión de microfilm da Bibliotêca Apostòlica Vaticànn-a scitoâ de fêua do Vaticàn, formâ da ciù de 37.000 òpere. A se trêuva inta Bibliotêca Pîo XII, into campus de l'Universcitæ de Saint Louis[46]. 'Sta bibliotêca chi a l'é stæta creâ da Lowrie J. Daly gràçie a de donaçioìn da-i Cavagêi de Cónbo (Knights of Columbus)[47], con l'òbietîvo de façilitâ i contàtti e a consultaçión di papê do Vaticàn a-i studiôxi de l'América do Nòrd[48].

A traspoxiçión di manoscîti do Vaticàn in sce di microfilm a l'é incomensâ into 1951 e, segóndo o scîto d'Internétte da Bibliotêca, o l'é o ciù inportànte progètto de quésto tîpo ch'o ségge mâi stæto realizòu[49]. A Bibliotêca a l'à avèrto into 1953, faxéndo stramûo into campus de l'Universcitæ de Saint Louis, inta Bibliotêca Pîo XII, inte l'ànno 1959. O prìmmo bibliotecâio o l'é stæto o Charles J. Ermatinger, restòu in càrega scìnn-a-o 2000. Into 2007, a Bibliotêca a l'avéiva microfilm de ciù de 37.000 manoscrîti, con òpere in grêgo, latìn, àrabo, ebràico e etîope, óltre che tùtti quélli inte léngoe ciù difûze de l'Eoröpa òcidentâle. Gh'é tànte riproduçioìn da Biblioteca Palatina e da Biblioteca Cicognara, tùtte döe scitoæ into Vaticàn, coscì cómme i regìstri de létie papâli inte l'Archìvio Segrétto Vaticàn da-o IX a-o XVI sécolo, pàrte de série Registra Vaticana e Registra Supplicationium.

Nòtte

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 (EN) Daniel Mendelsohn, God's Librarians, in The New Yorker, vol. 86, n. 42, 3 zenâ 2011, p. 24. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  2. ↑ (EN) Joseph Strayer, Dictionary of the Middle Ages, Scribner, 1989, ISBN 0-684-19073-7.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 (EN) Wayne A. Wiegand e Donald G. Davis, Encyclopedia of Library History, Nêuva York, Garland, 1994, p. 653, ISBN 0-824-05787-2.
  4. ↑ (EN) David Mycue, Founder of the Vatican Library: Nicholas V or Sixtus IV? (abstract), in The Journal of Library History, vol. 16, n. 1, University of Texas Press, 1981, pp. 121-133.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 (EN) Ocker Bloom, The Vatican Library and its History, in sce ibiblio.org. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 (EN) Deborah Meert, A History of the Vatican Library, in sce capping.slis.ualberta.ca. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 (EN) Rome Reborn: The Vatican Library & Renaissance Culture - The Vatican Library, in sce loc.gov. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  8. ↑ (EN) John Willis Clark, On the Vatican Library of Sixtus IV, Cambridge, Cambridge Antiquarian Society, 1899.
  9. ↑ (IT) Giacomo Castrucci, Tesoro letterario di Ercolano, ossia, La reale officina dei papiri ercolanesi, 1856, p. 11.
  10. ↑ (EN) Herculaneum Papyri in the National Library in Naples, in sce thephraser.com, 30 màzzo 2015. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  11. ↑ 11,0 11,1 (EN) Lesley Ciarula Taylor, Digitizing history: 82,000-manuscript collection Vatican Library goes online, in sce thestar.com, 2 màzzo 2013. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 (EN) Nicole Winfield, Vatican library reopens after 3-year restoration, in sce nbcnews.com, 15 novénbre 2010. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  13. ↑ (EN, IT) Government | Sito ufficiale dell'Archivio Segreto Vaticano - Città del Vaticano, in sce archiviosegretovaticano.va. URL consultòu o 15 frevâ 2022 (archiviòu da l'url òriginâle l'8 zenâ 2014).
  14. ↑ (EN, IT) BAV - Biblioteca Apostolica Vaticana, in sce vaticanlibrary.va. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  15. ↑ (EN, IT) Vatican Library History, in sce vaticanlibrary.va. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  16. ↑ (EN, IT) Vatican Apostolic Library - Institute Connected with the Holy See, in sce gcatholic.org. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  17. ↑ (EN) Cardinals of the Holy Roman Church - Consistory of February 26, 1561 (II), in sce www2.fiu.edu, 5 agòsto 2006. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  18. ↑ (EN) Cardinals of the Holy Roman Church - Consistory of September June 5, 1596 (II), in sce www2.fiu.edu, 15 arvî 2007. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  19. ↑ (EN) Cardinals of the Holy Roman Church - Consistory of April 9, 1657 (I), in sce www2.fiu.edu. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  20. ↑ (EN) Cardinals of the Holy Roman Church - Consistory of March 16, 1863 (XIII), in sce www2.fiu.edu. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  21. ↑ (EN) Cardinals of the Holy Roman Church - Consistory of July 27, 1885 (VIII), in sce www2.fiu.edu. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  22. ↑ (EN) Vatican Apostolic Library, in sce vaticanstate.va. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 (EN) The Pope’s Visit to the Vatican Library, in sce osservatoreromano.va, 19 dexénbre 2010. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 (EN) Paolo Del Nibletto, The Vatican Library CIO’s sacred mission: To digitize everything, in sce itworldcanada.com, 6 màzzo 2014. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  25. ↑ (EN) David Willey, Vatican Library closure irks scholars, in sce news.bbc.co.uk, 17 lùggio 2007. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  26. ↑ (EN, IT) Vatican Library Homepage, in sce vaticanlibrary.va. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  27. ↑ (IT) Bibliotêca Apostòlica Vaticànn-a, Nel giubileo episcopale di Leone XIII. omaggio della Biblioteca vaticana XIX febbraio anno MDCCCXCIII, Tip. poliglotta della S. C. de prop. fide, 1893. URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  28. ↑ (EN) The Vatican Palace, as a Scientific Institute, in sce newadvent.org. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  29. ↑ (EN) Vatican Library carries extensive collection of ancient Hindu scriptures, in sce eurasiareview.com, 29 zùgno 2014. URL consultòu o 15 frevâ 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 28 lùggio 2014).
  30. ↑ (EN) Statute of the Vatican Film Library, in sce vatican.va. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  31. ↑ (EN) John W. Wohlfarth, Elysium, AuthorHouse, 2001, p. 128, ISBN 0-759-65406-9.
  32. ↑ (EN) Charles Reginald Dodwell, Anglo-Saxon Gestures and the Roman Stage, Cambridge, Cambridge University Press, 2000, p. 3, ISBN 0-521-66188-9.
  33. ↑ (IT) Arianna D’Ottone, Il manoscritto Vaticano arabo 368: Hadith Bayad wa Riyad. Il codice, il testo, le immagini, in Rivista di Storia della Miniatura, vol. 14, 2010, pp. 55-70.
  34. ↑ (EN) FAMSI - Akademische Druck - u. Verlagsanstalt - Graz - Codex Vaticanus 3738, Akademische Druck - u. Verlagsanstalt - Graz CODICES. URL consultòu o 16 frevâ 2022.
  35. ↑ (EN) Vergilius Augusteus : vollst. Faks.-Ausg. im Originalformat : Codex Vaticanus Latinus 3256 d. Biblioteca apostolica vaticana u. Codex Latinus fol. 416 d. Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz, Catalog - UW-Madison Libraries. University of Wisconsin Madison Libraries, 1976. URL consultòu o 16 frevâ 2022.
  36. ↑ (IT) Christopher Kleinhenz, Medieval Italy: An Encyclopedia, Routledge, 8 zenâ 2004, p. 136, ISBN 1-135-94880-1.
  37. ↑ (EN) Noah Charney, Vatican Mysteries: What's So Secret about Procopius' "Secret History?, Louise Blouin Media, 16 novénbre 2011. URL consultòu o 16 frevâ 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 22 frevâ 2014).
  38. ↑ (EN) John M. Jeep, Medieval Germany: An Encyclopedia, Psychology Press, 2001, p. 57, ISBN 0-824-07644-3.
  39. ↑ (EN, TR) Esra Gözeler, A Study on Qur'ān Manuscripts in the Vatican Library in terms of Physical and Content Features, in Cumhuriyet Theology Journal, vol. 21, n. 3, Dexénbre 2017, pp. 1437-1496.
  40. ↑ (EN) Josephine McKenna, Vatican library plans to digitise 82,000 of its most valuable manuscripts, in sce telegraph.co.uk, 20 màrso 2014. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  41. ↑ 41,0 41,1 (EN) Antonio Denti, Vatican library will digitize its archives and put them online, in sce reuters.com, 20 màrso 2014. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  42. ↑ (EN) Lynn Greiner, Storage giant EMC looks to ease concerns about Flash technology, in sce business.financialpost.com, 23 lùggio 2014. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  43. ↑ (EN, IT) DigiVatLib, in sce digi.vatlib.it. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  44. ↑ (EN) Ludwig Freiherr von Pastor, The History of the Popes: From the Close of the Middle Ages. Drawn from the Secret Archives of the Vatican and Other Original Sources, vol. 3, Trübner & Company Ltd., 1906, p. 31.
  45. ↑ (EN) Table of Admittances to the Vatican Secret Archives in the Last Years, in sce asv.vatican.va. URL consultòu o 15 frevâ 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 6 màzzo 2011).
  46. ↑ (EN) Knights of Columbus Vatican Film Library - Home Page, in sce slu.edu. URL consultòu o 15 frevâ 2022.
  47. ↑ (EN) Lowrie J. Daly Lecture, Memorial Lecture on Manuscript Studies, Saint Louis University. URL consultòu o 15 frevâ 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 30 lùggio 2014).
  48. ↑ (EN) Ernst C. Krohn, Music in the Vatican Film Library at Saint Louis University (abstract), in Notes, vol. 14, n. 3, Music Library Association, Zùgno 1957, pp. 317-324.
  49. ↑ (EN) Kentucky New Era - Aug 14, 1954, Kentucky New Era, 14 agòsto 1954. URL consultòu o 15 frevâ 2022.

Bibliografîa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Âtri progètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Colegaménti estèrni

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Contròllo de outoritæVIAF (EN) 146085455 · ISNI (EN) 0000 0001 2178 6485 · LCCN (EN) n80050101 · GND (DE) 1003302-6 · BNF (FR) cb11873553t (data) · BNE (ES) XX88492 (data) · ULAN (EN) 500308607 · NLA (EN) 36347116 · BAV (EN, IT) 494/5404 · NDL (EN, JA) 00744087 · WorldCat Identities (EN) n80-050101
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Bibliotêca_Apostòlica_Vaticànn-a&oldid=252861"