Bâsu du Giudeu
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese, inta varietàe tuiranìna |
| Bâsu du Giudéu | |
|---|---|
_-_v%C3%ACsta_da_R%C3%B2cca_Berl%C3%B6ria_(1).jpg) | |
| Stâto |  Itàlia
|
| Región |  Liguria
|
| Provìnsa |  Sann-a
|
| Comùn |  Tuiràn
|
| Altéssa | 844 m s.l.m. |
| Cadénn-a | Àrpi |
| Cordinæ | 44°09′35.48″N 8°10′14.34″E / 44.159855°N 8.17065°E |
| Màppa de localizaçión | |
  Bâsu du Giudéu | |
| Dæti SOIUSA | |
| Grànde Pàrte | Àrpi de Punènte |
| Grànde setô | Àrpi de Süd-Òvest |
| Seçión | Àrpi Lìgüri |
| Sotoseçión | Preàrpi Lìgüri |
| Supergrùppo | Cadéna Sèttepai-Cârmu-Armétta |
| Grùppo | Grüppu du Mùnte Cârmu |
| Sotogrùppo | Custéra du Mùnte Cârmu |
| Còdice | I/A-1.I-A.2.a |
U Bâsu du Giudéu, cunusciüu ascì cùmme ròcca de Barlörie (Rocca Berleurio inta tuponumàstica ufisià), u l'è in brìccu da cadéna de Preàrpi Lìgüri che, cu-u scöju ch'u ghe stà in sìmma, u rìva a 844 métri srua u livèllu du mà.
Geugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
-
Âtra vìsta du Bâsu -
U Bâsu miràu da-u stradùn pè Sàn Pêru -
Detàju da sìmma
_-_v%C3%ACsta_da_R%C3%B2cca_Berl%C3%B6ria_(2).jpg)
_-_v%C3%ACsta_da-o_strad%C3%B3n_pe_S%C3%A0n_P%C3%AA_(1).jpg)
_-_v%C3%ACsta_(1).jpg)
U Bâsu du Giudéu u se tröva du tüttu intu teritòriu du cumün de Tuiràn, mésciu in se rìve du Mùnte Cârmu, e u l'è afaciàu in s'ou valùn dund'u scure u Riàn da Vàlle, pârte ciü âta da vàlle du Varatèlla, nu luntàn da-u Zùvu. Inta sö sìmma, ch'a riva fina a 844 m da-u livèllu du mà, a Ròcca a l'è furmà da ina gran strutüra de dulòmie a vìsta cun di straciùngi a-i sö lâti, levàu quéllu vèrsu mùnte, dund'i prài ch'i a tàcca a-u masìcciu du Cârmu i rìva a ina vintèna de métri da-a sìmma[1].
Stòria[modìfica | modìfica wikitèsto]
Nùmme[modìfica | modìfica wikitèsto]
E prìmme mensiùi stòriche du Bâsu i sùn liàe a quélle da regiùn dund'u se tröva, e Barlörie, prezénte zà intu catàstru de Tuiràn du 1508, dund'a l'è scrìta int'in mòddu nu vâri fisàu cu-e fùrme Berlorea, Berloria o Berloyra, vegnüe ciü següre inte quéllu du 1568, dund'a l'è scrìta Berloia o Berloija[2]. Du 1795, a gh'è ina mensiùn du Bâsu sutt'a-u nùmme de Bo Berleuia[3] e, a-a fìn, cùmme Ra Berleurio a-a metàe de l'Öttusèntu[4].
In se urìgine söe, tütti dùi i nùmmi scöju a paré ch'i sécce du bèllu antìghe. Quéllu da regiùn, in particulà, u vegnerêa da-a raìxe behr, adeurà pè "cuntrafòrte", "rìva ch'a chìna intu riàn" o ancua "scìtu de muntàgna", scignificâti ch'i s'adàtta bèn a-a natüra du scìtu[5]. Pè a fùrma "Bâsu du Giudéu" u Bernardo Mattiauda u l'à prupòstu, partìndu da Bâtzu du ciù De (da lèi indicà cùmme versiùn bardenòlla du tupònimu), in'urìgine lià a-a prezénsa de in scìtu sâcru di Lìgüri Antìghi in sa sö sìmma[6] mésciu quâxi in upuzisiùn a-u gràn scöju du Mùnte de Sàn Pêru, cu-a fundasiùn d'in scìtu sâcru crestiàn sciü stu brìccu ch'a l'è cunsciderà da l'autù cùmme in'asiùn scimbòlica da növa religiùn, apéna rivà inta zòna[7].
Castelà lìgüre[modìfica | modìfica wikitèsto]
-
A sèlla daré a-u Bâsu, dund'u gh'éra l'antìgu castelà -
Âtra vìsta du pràu
_-_v%C3%ACsta_(3).jpg)
_-_v%C3%ACsta_(1).jpg)
Daré a-a Ròcca a gh'è a sèlla ch'a rìva quâxi atàccu a-a sìmma du Bâsu, tegnüa a pràu inta sö rìva a-a tramuntâna. Inte stu scìtu, fòscia sccianelàu da l'òmmu, a l'è stàita descuvèrta ina bulà de rèsti de ceràmica, pârte de gère e vâxi ch'i vegnìva da-a prudusiùn du pòstu, ciü di tòcchi de vernìxe nèira, ch'i remunterêa tütti a-u II séculu prìmma de Crìstu[8].
U nümeru de retruvaménti u paré dùnca liàu a-a prezénsa de in castelà picenìn, mésciu atàccu a-a vìa principà e de vàlicu da zòna, cu-ina puzisiùn scìmile a di âtri scìti cùmme, prezémpiu, a necròpuli da Cascìna d'Àju[8].
Pe ste descuvèrte chi, u scìtu u l'è stàitu diciaràu de impurtànte interèsse archeulògicu e, da-u 2018, bêne prutèttu[9].
Tùre de l'Etàe de Mèzzu[modìfica | modìfica wikitèsto]
-
Vìsta da tùre -
Âtra vìsta de ruvìne -
Detàju de üna de mürâje -
Âtru detàju de mürâje
_-_v%C3%ACsta_(1).jpg)
_-_v%C3%ACsta_(2).jpg)
_-_v%C3%ACsta_(3).jpg)
_-_v%C3%ACsta_(4).jpg)
Sciü u scöju in sìmma a-u Bâsu du Giudéu i se tröva e ruvìne d'ina strutüra a ciànta quàddra, ch'a l'è stàita identificà cùmme ina bâze de tùre. A mezüra ciü o ménu 5,70 m pè 5,20 m e i rèsti de mürâje i gh'àn in spesù de tòstu in métru, pè levâse a-a giurnà d'ancöi fìna a in métru e mèzzu da-e fundasiùi, arembàe drìte in sa prêa. Miràndu a-a técnica de realizasiùn, u se végghe cùmme i bluchétti de prêa, prubabilménte recavài da-u pòstu, i nu sùn vâri laurài e mésci sciü sèi rìghe ciütòstu regulâri pè dimensiùn. Sta técnica, bèn pòvera, a l'è tìpica da fìn de l'Etàe de Mèzzu, cuscì cùmme a casìna ch'a l'è stàita aduerà[5].
De ciü, a-u reùndu da tùre e pè e rìve da Ròcca, s'è truvàu di rèsti de maiòlica antìga, de ceràmica invedrà cu-u föu, de ceràmica nu tenzüa e fìna d'ina gèra islàmica, fòscia aduerà pè tegnìghe l'âiva pè e vàrdie da tùre, dàitu che d'atàccu i nu ghe sùn de funtâne o riài. Sta chi a l'è stàita in retruvaméntu ciütòstu impurtànte, in qualitàe de scìtu de sö descuvèrta ciü a punènte de Zéna e p'ése ün di ràiri retruvaménti de stu tìpu de ceràmiche luntàn da paìxi o sitàe, tàntu d'avé nùmma in âtru câxu du gènere in Ligüria, ch'u l'è quéllu da gròtta du Mü a Pèrti du Finà[5].
Da-e técniche de custrusiùn e u tìpu de ceràmiche truvàe chi, a l'è stàita prupòsta in datasiùn da tùre a-u XII-XIII séculu, scibèn che, prubabilménte, a nu l'è stàita ni vâri inpurtànte ni aduerà pè vâri tèmpu, dàitu che a memòria söa a l'è prèstu scentà inta stòria tuiranìna. A sö funsiùn, cunscideràu u scìtu panuràmicu e stratègicu, a l'è bèn prubàbile ch'a fùsse quélla de vàrdia da vixìna stràdda da sà e de segnalasiùn vèrsu u Zùvu, a-a tramuntâna, e l'abasìa de Sàn Pêru, a mezugiùrnu[8].
Cumünicasiùi[modìfica | modìfica wikitèsto]
A-u Bâsu du Giudéu a se ghe pö rivà cu-in chiürtu senté ch'u se destàcca da-u stradùn de tèra pè l'abasìa de Sàn Pêru, a partì d'inta regiùn de Barlörie.
Inti àgni Trènta a Ròcca a l'è stàita stüdià pè végghe s'a fùsse bùna pè druvìghe de vìe pè a rampignà spurtìva, muntàndughe sécce d'in fùndu a-u valùn che da-a sèlla, però a prêa che a fùrma a l'è tròppu tènera p'ése in arémbu següru e, a ògni mòddu, i nu ghe sùn di percùrsi de càrche interèsse[1].
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ 1,0 1,1 (IT) Vittorio Cesa de Marchi, Le Palestre calcaree delle Prealpi Liguri, Potenziamento alpinistico dell'Impero, in Alpinismo, IX, n. 7, Türìn, CAI, Lüju 1937, pp. 155-156.
- ↑ (IT) Furio Ciciliot, Toponimi del Comune di Toirano, in Progetto toponomastica storica, vol. 31, Savùna, Società Savonese Storia Patria, Nuvémbre 2015, pp. 11; 14, ISBN 88-85-86631-X.
- ↑ (DE) Militairischen Carte von der Riviera di Ponente in dem Gebiethe der Republic Genova, 1795.
- ↑ (IT) Carta topografica degli stati in terraferma di S.M. il Re di Sardegna, Corpo reale dello Sstato Maggiore, 1852-1867.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Torre medievale [...], 2018, Relazione tecnico-scientifica, p. 2
- ↑ Mattiauda, 1925, p. 10
- ↑ Mattiauda, 1925, pp. 48-49
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Torre medievale [...], 2018, Relazione tecnico-scientifica, p. 3
- ↑ Torre medievale [...], 2018, Decreto di tutela, p. 2
Bibliugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Bernardo Mattiauda, Ricordo dell'Anno Santo 1925. San Pietro dalla Liguria a Roma, Arbénga, Tipografia Ciuni, 2021 [1925].
Âtri prugètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Bâsu du Giudéu
Liàmmi de föra[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Torre medievale ed insediamento della seconda età del Ferro (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it. URL consultòu o 2 màrso 2024.