Sâta a-o contegnûo

Feruvìa Cuni - Vëntëmigl'

'Šta pagina la é scrita ën brigašc
Da Wikipedia
BR
 'Šta pagina la é scrita ën brigasch
Trénu dë RFI ën Tenda

Ra Feruvìa Cuni - Ventëmiglia o feruvìa d'Tenda (Ferovîa Cùneo-Vintimìggia ën Zeneize, Ferrovia Cuneo-Ventimiglia ën Italian, Ligne de Coni à Vintimille ën Fransesë) la é 'na linea chë culega Cuni a Ventëmiglia për la Valada da Roia, sciü'r cunfin d’Italia e d' Fransa.

Sta linea la é për ün tros (Vièvola-Piena) ën Fransa e 'n li trössi dë Cuni-Limun e Uriveta-Ventëmiglia 'n Italia, anant a sëgunda guèra (cun 'r tratà d’ paj dër 10 d’ Fërvée dër 1947) l'era tüta 'n Italia.[1]

Dar 1912, ër li é 'n tros chë da Brey 'r va a Nissa, 'n passend da Suspèe, chë l'é tüt ën Fransa.

La é dë RFI (tros italian) e dë RFF (tros fransesë).[2]

Storia

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Brey, a stassiun ën lë 1950

Ra prima idea d'üna feruvia për Tenda la é staita di Savoia për culëgàa 'r Pimunte e e zone da marina a Nissa, cun linee da "nord-est" a "sud-ovest". Fìa Cavour për l'ëmpurtansa 'ndüstriàle dë ste zone 'n lë 1853 l' era 'ntërvënü ar Cunsey dër Pimunte.[3]

Dopu ri stüdi tra r' 1856 e r' 1895, ër prim pruget për la Cuni-Nissa l'é avü blucà 'n lë 1860, për la rajun chë Nissa é passàa aa Fransa.

Ün di mai 'mpurtanti prugeti l'era dë Coriolano Monti, dër 1863[4], com fìa r' ëntërvent dë Giuseppe Biancheri 'n lë Cunsey Italian cun 'na linea për Ventëmiglia, 'n la legge Baccarini dër 1879[5], ën cuncürénsa cun la Çeva-Ulméa-Ineja.

I travayi cumensu 'n lë 1882; ën lë 1891 la é avüa 'naugürà fin a Limun e 'n lë 1900 fin a Vièvola cun a galëria dër Tenda; a cunvënsiun tra Fransa e Italia për l'üvërtüra dë 'n tros ën Fransa, për culëgàa Vièvola cun Ventëmiglia, la é dër 1904.

Trössi Ënaugürassiùn
Cuni Gês-Boves-Burgh San Darmassi 18 Lüy 1887[6]
Burgh San Darmassi-Rubilant 18 Lüy 1887[6]
Rubilant-Vërnant 1º Sëtembr 1889[6]
Vërnant-Limun 1º Giügn 1891[6]
Limun-Viévura 1º Utubr 1900[7]
Viévura-Tenda 7 Sëtembr 1913[8]
Ventëmiglia-Airöre 16 Magë 1914[9]
Tenda-San Darmassi d'Tenda 1º Giügn 1915[10]
San Darmassi d'Tenda-Airöre 30 Utubr 1928[11]
Cuni (Alticiàn)-Burgh San Darmassi 7 Nuvembr 1937[12][13][14]

I travayi li sun avüi mulai e pöi afërmai për la prüméra guèra; i trössi Ventëmiglia-Airöre e Vièvola-San Darmassi d'Tenda, sun stai 'nverti ai 30 d'utubr dër 1928[15], cun RFI e ra fransesa PLM (Paris-Lyon-Méditerranée).[16]

R' üvërtüra da feruvìa favuriscë cuscì i culëgaminti tra 'ra Svìsera e Nissa, cun e zone dë Loetschberg, Sempiun, Türin e Cuni.[17]

Ën lë 1936 'r li vurìa 12 ure për culëgàa Berna a Sanremmu, tra Domodossola, Arona, Santhià (për la Feruvìa Santhià-Arona), Türin, Cuni, Brey e Ventëmiglia. Da Berna së culëgavu fìa di trenu da Lundra, Bruxelles, Amsterdam, Basiléa, Oslo e Berlìn.

Për li ani tra r' 1931 e r' 1935 a linea la ven elëtrificàa cun lë sistema trifase, ma cun a crisi dër 29 e e sansiun econòmiche a r’Italia fascista, ër tràfegh l’aresta pouch, tant për li viagiaùu com për le mërcansìe.[18]

Ën la sëgunda guèra, a feruvia malërusament la é ‘ndaita ‘n part dëstrüita: ri Tedischi, 'n rëtreta daa Fransa, li han dëstrüit dëché d’ viadöti e d’ galërie, com a Cuni, i viadöti sciü a Stüra e sciü'r Gés.

I trössi Cuni-Vièvola e Nissa-Brey venu turna 'nverti ën lë 1947.

Ën lë 1976, cun 'n autra cunvënsiun, i travayi 'n lë tros barà li s'ëncaminu.

R'ënaugürassiùn la é staita dër 1979 (6 d'Utubr') cun li trenu da SNCF e da FS tra Nissa, Cuni e Ventëmiglia.

Làpide për argurdàa ri avëgniminti dër 2003 ën la stasiun d'San Darmassi

Ai 27 dë gënée dër 2003, ën la galëria Biögna d'San Darmassi d'Tenda, se sun scuntrai 'n trenu italian e 'n trenu fransesë cun a mort di machinisti de RFI. 'Na làpide për argurdàa st'avëgniment la é staita messa aa stassiun d'San Darmassi d'Tenda.[19]

Ai 4 d'sëtembr dër 2017 a feruvìa la ven baràa për di travayi, la turna a uvrìi ar mesë d'lüy dër 2018.[20]

Ai 3 d'utubr dër 2020 a feruvìa la é turna baràa tra Brey e Tenda për la dëstrüssiùn de 'n tros a San Darmassi d'Tenda vëjin aa galëria d'Biögna (km 58+420).[21]

Ai 6 d'utubr ër tràfëgh l'é stait ënvert da Trenitalia sciü'r tros Cuni-Limun.[22]

Caratërìstiche

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A linea fransesa la é staita arcustrüìta cun 'n përcurs a dëmà ün binari.

Ra SNCF, dopu r' üvërtüra l'ha fait d'autri rëlivi për:

  • Abunàa i caràtëri da linea.
  • Mantëgnìi r'elëtrificassiun ën le galërie.
  • Avée di trenu cun 'na vitessa d'80 km/u 'n li trössi italian (ënt quili fransisi d'40 km/u për le cundissiun da linea).[23]

Ra cumissiun messcia FS-SNCF la é staita istitüìa ai 24 d'giügn dër 1970,[24] e dëcid ch’a trassiun la sërìa staita quela cun mutùu tèrmichi, ma lascendsè a puscibilità d’purée turnàa ar’elëtrificassiun.[25]

Prima ch’a linea l’ëndessa a rabèe cun a guèra, la era tüta 'n Trifase a 3,6 kV-16⅔ Hz, tra Cuni-Limun-Vièvola. Dopu 'r 1973 'r li é stait a cunvërsiun 'nt ün sistema d'curenta cuntìnüa a 3 kV, fin aa stassiun d'Limun, stassiun d'cunfin.

Tra 'a galërìa d'Tenda e R' Uriveta, la é 'n Fransa (Département des Alpes-Maritimes).

A Brey a linea së spartiscë tra 'n tros chë va fin aa stassiun d'Nissa (SNCF), e r'autr fin aa stassiun d'Ventëmiglia, ën Ligüria.

Për purée 'nduvëràa machinisti italian e fransisi, 'n li trenu de RFI (ën le "Automotrici ALn 668 e ALn 663") li sun i sistemi "VACMA" 'nduvërai 'n Fransa.

Viadot d'Scarassui

Ra linea, për r'urugrafìa marajiàa la presënta 27 'mpurtanti viadöti e 33 galërie, pöi autre strütüre minure, fia ciü bele. I ciü 'mpurtanti sun 'r viadot da Capela, d’San Darmassi, quili d’Scarassui e da Maglia, i pönti sciü a Biögna, dë Saurj, da Briga e d’Funtan-Saurj, ma fìa a deviassiun e a bealera da reana Ceva 'n li dëntürni d'Funtan.

Li sun 4 galërie a lümàssa, për përmetu d'guagnàa o d'perdu autessa ciü facilment. Tra quele, 3 sun 'n Fransa, üna 'n l'Italia (Pimunte).

E galërie ciü famuse sun: quela dë Tenda, quele dë Rio Freddo, dë Morga, Camara, San Roch, dë ra Gigne, Cottalorda e dë r'Arme.

Përcurs

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Carta dë ra trata

Stassiun

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Tràfëgh

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Trén fransése diesel ën ra štasiun de Bregl'

I trenu italian sun dë RFI-Trenitalia (Regiùn Piemunte). Ën l'tros Limun-Cuni i trenu sun elètrichi. Ra trata Italia-Fransa ven culëgàa da trenu diesel.

Ën l'tros Brey-Tenda li sun di tren diesel dë TER Provence-Alpes-Cote d'Azur, dë SNCF-RFF.

Curiusitàe

[modìfica | modìfica wikitèsto]
'N trénu ën ru müṡéu dë Bregl'
  • Ën lë 2016 rë scartari tedesch Hörzu, l'ha cunsidërà 'r tros tra Türin e Nissa, ar 9° post de linee ciü bele ar mund.[26]
  • Ën lë 2020 ra "Feruvìa de Mëraviye" la é staita cunsidëràa "Luogo del Cuore 2020", da 'r FAI cun 75.586 vutassiun 'n tüta r'Italia.[27]
  • Ën la zona da stassiun d'Brey 'r li ha r' Écomusée du haut-pays et des transports, chë fa veiru de couse com trenu stòrichi e futugrafie da linea.[28]

Note

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  1. ↑ (LIJ, IT, FR) Feruvìa Cuni - Vëntëmigl' - Nissa (PDF), in Vaštéra, šcartari de gènte brigašche, n. 54, Taggia, Tipografia S. Giuseppe, 2013, pp. 1-9. URL consultòu o 18 arvî 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 26 zùgno 2022).
  2. ↑ (IT) RFI - Ræ in ezercìçio (PDF), in sce site.rfi.it. URL consultòu o 18 arvî 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 22 lùggio 2011).
  3. ↑ (LIJ, IT, FR) Feruvìa Cuni - Vëntëmigl' - Nissa (PDF), in A Vaštera, šcartari de gènte brigašche, n. 55, Taggia, Tipografia S. Giuseppe, 2013, pp. 1-8. URL consultòu o 18 arvî 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 26 zùgno 2022).
  4. ↑ (IT) Giuseppe Miano, MONTI, Coriolano, in Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 76, Treccani, 2012.
  5. ↑ (IT) L. 29 luglio 1879, n. 5002, per la costruzione di nuove linee di completamento della rete ferroviaria del Regno, in sce it.wikisource.org. URL consultòu o 16 òtôbre 2024.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Collidà, 1982, p. 107
  7. ↑ Collidà, 1982, p. 116
  8. ↑ Collidà, 1982, p. 146
  9. ↑ Collidà, 1982, p. 148
  10. ↑ Collidà, 1982, p. 149
  11. ↑ Collidà, 1982, p. 163
  12. ↑ Ordine di Servizio n. 124 del 1937
  13. ↑ Collidà, 1982, pp. 179-180
  14. ↑ Ra trata da Cuni Alticiàn la é ciü cürta dë quela da Cuni Gés dë 3,472 km. Re indicašiun chilometriche a'ru sud de Burgu San Dalmasso në sün štàe agiürnàe: gh'è 'n autra numërasiun dopu 'štà stasiun.
  15. ↑ Collidà, 1982, pp. 163-169
  16. ↑ Nascimbene, 1979, riquadro Ra lünga štoia, p. 19
  17. ↑ Marello, 1979, p. 9
  18. ↑ Santos, 1979, op. cit., p. 71.4
  19. ↑ (FR) Rapport sur l'accident (PDF), in Les rapports, n. 2003-0022-01, Conseil général des Ponts et Chaussées, avrii 2003. URL consultòu o 18 arvî 2021.
  20. ↑ (IT) Ripristinata linea Ventimiglia-Cuneo, Berrino: “Ora l'Intercity”, in sce telenord.it, 13 lùggio 2018. URL consultòu o 18 arvî 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 14 lùggio 2018).
  21. ↑ (IT) Ferrovia in Val Roja, danneggiato il ponte a San Dalmazzo di Tenda, in sce lastampa.it, 4 òtôbre 2020. URL consultòu o 18 arvî 2021.
  22. ↑ (IT) Trenitalia: Notizie Infomobilità, in sce trenitalia.com. URL consultòu o 18 arvî 2021.
  23. ↑ SNCF, 1980, pp. 29-30
  24. ↑ Cunvešiun italo-fransésa ch'ra fissa e cündišiui di arcüstrüsiùn e geštiun de ra sešiun de trata ën Fransa de ra Cuni-Vëntëmigl', ën SNCF, 1980, p. 12.
  25. ↑ SNCF, 1980, p. 13
  26. ↑ (IT) Francesco Esposito, Torino – Cuneo – Nizza: una delle tratte ferroviarie più belle del mondo, in sce mole24.it, 3 màrso 2016. URL consultòu o 18 arvî 2021.
  27. ↑ (IT) Feruvìa dë Mëravigl', ën FAI.it, in sce fondoambiente.it. URL consultòu o 18 arvî 2021.
  28. ↑ (FR, IT, EN) Ecomusée du haut pays et des tranpsorts, in sce vermenagna-roya.eu. URL consultòu o 18 arvî 2021.

Bibliografia

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • (FR) Gérard De Santos e José Banaudo, Le chemin de fer du Col de Tende, Mentun, Les Editions du Cabri, 1979.
  • (IT) Renzo Marello, Dopo quarant'anni e dopo le distruzioni della 2ª guerra mondiale rientra in esercizio la CUNEO-NIZZA-VENTIMIGLIA, in Voci della Rotaia, n. 8/9, agušt-sëtèmbrë 1979, pp. 4-10.
  • (IT) Angelo Nascimbene, Riaperta all'esercizio la ferrovia Cuneo-Ventimiglia, in Italmodel Ferrovie, n. 233, dëžèmbrë 1979, pp. 6-21.
  • (FR) SNCF Region de Marseille, Ligne: Coni - Breil sur Roya - Vintimille. Reconstruction et équipement de la section de ligne située en territoire Français, Marsey, Imprimerie St-Victor, 1980.
  • (IT) Franco Collidà, Max Gallo e Aldo A. Mola, CUNEO-NIZZA Storia di una ferrovia, Cuni, Cassa di Risparmio di Cuneo, 1982.

Autri prugeti

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Feruvìa_Cuni_-_Vëntëmigl%27&oldid=252852"