Psara

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Panoràmma de l'îzoa

Psara (Ψαρά in grêgo modèrno, transliteròu in Psará, prononçiòu [psaˈra], ciù antigaménte conosciûa cómme Ψύρα/Ψυρίη, Psyra/Psyriē) a l'é 'n'îzoa da Grêcia ch'a se trêuva inta pàrte ciù a levànte do Mâ Egêo. Insémme a l'îzoa de Antipsara e a di izoöti ciù picìn, tùtti dezabitæ, a fórma o comùn de Psara, inclûzo inte l'unitæ periférica de Scîo, pàrte da periferîa de l'Egêo Setentrionâle.

O sôlo pàize de l'îzoa e capolêugo do comùn, ciamòu Psara ascì, o l'àiva, a-o censiménto do 2021, 420 abitànti. L'îzoa a l'é servîa da 'n pòrto picìn, ch'o permétte i conligaménti con Scîo e o rèsto da Grêcia ascì.

Giögrafîa

Càrta giögràfica de Scîo e dintórni.

L'îzoa de Psara a se trêuva 81 km a nòrd-òvest da çitæ de Scîo, 22 km da-a pònta nòrd-òcidentâle de l'îzoa da-o mæximo nómme e 150 km in direçión nòrd-èst da-a capitâle do Pàize, Atêne. L'îzoa a l'é lónga ciù ò mêno 7 km e a l'é de pöco ciù làrga, co-in'estensción de 8 km inta direçión ponénte-levànte, pe 'n'àrea totâle de 43 km². L'àrea do comùn, ch'a l'inclùdde Antipsara e di izoöti ciù picìn ascì, a l'é de 44,511 km².

O pónto ciù âto de l'îzoa o l'é o Mónte Profitis Ilias, ch'o l'arîva a 'n'ertéssa de 512 m in sciô livéllo do mâ.

Stöia

Òrìgine do nómme

Inte l'etæ clàscica l'îzoa a l'êa ciamâ Pyra, Psyri ò Psyria. A seu mençión ciù antîga a l'é contegnûa inte l'Òdisêa de l'Omêro dónde, into racónto de Nestòre, a l'epizòdio do Nostos, a vêgne ciamâ Psyria. Inte êuvie do Strabón, cómme inte quélle d'âtri outoî, gh'é di riferiménti a Psara, da lê ciamâ Psyra. A çitadìnn-a in sce l'îzoa a l'êa ciamâ Psyra ascì.

Co-o mæximo nómme l'Eostàçio de Tesalònica o ciàmma l'îzoa inte 'na seu êuvia do sécolo XI, sàiva a dî a traduçión e o coménto da Periegêxi da Tæra do Dionîgi o Periegêta, dond'o gh'à mìsso 'na nòtta con scrîto "e Psyria, 'n'îzoa de Scîo, a l'é a-a distànsa de òtànta stàddi e a l'à vìnti pónti d'ormézzo; a l'é ciamâ Psyra ascì".

Preistöia e etæ clàscica

O scîto archiològico de Archontiki

In sciâ bâze de vàrri ritrovaménti archiològichi fæti inte l'îzoa, a dêv'êse stæta abitâ in mòddo contìnoo da-a fìn do Neolitìco (tra o V e o IV milénio prìmma de Crìsto) a-o sécolo V prìmma de Crìsto, co-in perîodo de gràn richéssa vèrso a fìn de l'Etæ do Brónzo, tra i sécoli XIV e XII prìmma de Crìsto.

A ciù pàrte de testimoniànse do perîodo preistòrico a l'é costitoîa da tónbe con seportûa in poxiçión fetâle. Da-i sécoli aprêuvo, màscime da-o perîodo micenêo, vêgnan de tónbe ciù elaboræ, ligæ a-o vixìn pàize de Archontiki. De sti perîodi chi l'é stæto trovòu di âtri ògètti ascì, cómme spoæ de brónzo, pendìn, brasalétti, etc. De l'etæ omèrica l'é stæto pe cóntra trovòu de pàrte de vâxi de tæra róssa. Di tòcchi de vâxi són stæti trovæ scìnn-a in sce l'îzoöto de Agios Nikolaos, mìsso a-o çéntro do górfo lóngo a còsta de ponénte de l'îzoa. Inta región de l'îzoa conosciûa cómme Mavri Rachi ò Paleokastro gh'êa, inte l'etæ elenìstica, 'n pàize picìn; pe de ciù, inte tære de Ftelio e Lemnos l'é stæto trovòu da teràggia do mæximo perîodo. A Xirokambos gh'é di rèsti de 'n pàize romàn e, da-arénte a-o vilàggio abitòu a-a giornâ d'ancheu, l'é stæto descovèrto 'n canposànto con de làpide de quélla época. Inte l'îzoa a no l'é ancón stæta atrovâ 'na çitadélla ò di cazaménti pi-â diféiza, ségno do fæto che probabilménte a l'êa za protètta da-e seu scugêe.

A ògni mòddo, Psara a l'é de lóngo stæta consciderâ cómme 'n teritöio sénsa nisciùnn-a inportànsa stratégica e con pöche vivàgne naturâli. Prezénpio, da-i tèsti do Stêva de Bisànçio, se peu lêze che l'îzoa a no l'àiva mànco de vìgne, scibén che gh'êa 'n ténpio dedicòu a-o dîo Bàcco. Da sto fæto chi, pe cónto do Stêva de Bisànçio, o vegnîva o mòddo de dî, dêuviòu pe quélli che pìggian pàrte a de disnâte sénsa béive do vìn, "Psýra ton Diónyson ágontes", sàiva a dî "Psara ch'a célebra Dionixîo". In grêgo gh'é ancón l'antîgo mòddo de dî Ψύρα τε τὴν Σπάρτην ἄγεις, ch'o veu dî "Spàrta a l'é cómme Psyra", bén raprezentatîvo da povertæ de l'îzoa in quélli ànni.

Etæ de mêzo

Psara e Psara piccilo (Antipsara), inte 'na màppa do Benéito Bordón do 1547

Co-o pasâ di sécoli a popolaçión de l'îzoa a l'é però amermâ, pi-â ciù pàrte pe caxón da montâ do réizego de atàcchi di pirâti. Coscì cómme a vixìnn-a Scîo, Psara a l'é vegnûa 'na colònia zenéize, inclûza prìmma inta Scignorîa de Scîo e dòppo inta seu Maónn-a. A ògni mòddo, ciù ò mêno inti ànni dòppo a chéita de Costantinòpoli do 1453, pi-â ciù âta instabilitæ da región ànche i ùrtimi abitànti de Psara àn fæto stramûo, anàndo a stâ a Scîo.

Co-o pasàggio inte moén di tùrchi, into sécolo XVI ciù famìgge, ségge tra quélle òriginâie de Psara che di manénti da Scîo, Neigropónte, Tesàggia e Magnézia, àn decîzo de vegnî a stâ chi. Defæti, scibén che l'îzoa a l'êa picìnn-a e con no goæi de vivàgne naturâli, a permetéiva a-i seu abitànti de vîve in pâxe e in libertæ. L'é stæta dónca mìsso a nêuvo e rinforsòu a vêgia fortéssa de Paleokastro, pe diféndise da-i atàcchi di pirâti. A popolaçión a l'à coscì comensòu a crésce, co-a fondaçión de 'n vilàggio in scî terén d'in gîo a-o castéllo. Co-e dûe condiçioìn anbientâli de l'îzoa i seu abitànti s'én fîto dedicæ a-o comèrcio marìtimo.

Etæ modèrna e contenporània

A bandêa de Psara inti ànni da rivoluçión grêga. E dôe scrîte dîxan "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ" (libertæ ò mòrte) e ΨΑ–ΡΑ (PSA–RA).

Co-o svilùppo de 'n'inportànte marinerîa in sce l'îzoa, Psara a l'é stæta ciamâ a pigiâ pàrte a-a rivoluçión grêga do Nêuveçénto, sostegnûa da-a Catæn II de Rùscia co-a scûza de liberâ i crestién sotomìsci a l'inpêro òtomàn. A popolaçión de Psara a l'inprinçìpio a no l'êa goæi convìnta de parteçipâ ma, co-a distruçión da flòtta tùrca inta batàggia de Pasàrgo, a génte do pòsto a l'à armòu 'na squàddra de 65 nâve. A ògni mòddo co-a fìrma, quatr'ànni dòppo, do tratâto de Küçük Kaynarca do 1774, ch'o l'à mìsso fìn a-a goæra, l'îzoa a l'êa restâ da sôla cóntra a-a minàccia tùrca.

A prìmma açión de rapresàggia di òtomoén cóntra Psara a l'é però falîa gràçie a de condiçioìn de vénto no favorévole, co-e génte do pòsto che coscì són sciortîe a riconpónn-e a crîxi in mòddo diplomàtico, disociàndose, do 1794, da-o moviménto rivoluçionâio do Lambros Katsonis.

Scìnn-a-o 1821 l'îzoa a l'à viscûo in pâxe, co-i seu abitànti che pi-â ciù pàrte se dedicâvan a-a pésca e a-o comèrcio, elezéndo i pròppi governànti tra i çitadìn ciù rìcchi into córso de 'na riunión anoâle inta gêxa de Sàn Nicòlla (Agios Nikolaos). I quàttro dimogérontas, òtegnûo o potêre esecutîvo e dónca o govèrno efetîvo de Psara, êan responsàbili da seu aministraçión vèrso l'amiràlio òtomàn, dæto che no gh'êa 'n comàndo locâle di tùrchi. Pe de ciù, e outoritæ de l'îzoa gestîvan o potêre giudiçiâio ascì, co-o cónpito de prescjêde a córte che a partî da-o 1815 o l'é stæto asegnòu a-i seu comandànti. Prìmma da rivoluçión do 1821, Psara a l'êa diventâ 'n'îzoa rìcca e pròspera, co-a tèrsa flòtta ciù grànde da Grêcia, con ciù de 45 nâve, dòppo quélle de Ìdra e de Spéçia.

Nikolaos Gyzis, Dòppo a distruçión de Psara, 1896 ca.

Psara a l'é stæta, a-i 21 d'arvî do 1821, unn-a de prìmme îzoe a rivoltâse cóntra o domìnio tùrco, îsàndo a pròpia bandêa rivoluçionâia into di de Pàsqua. A-i 21 de zùgno do 1824 l'îzoa a l'é stæta atacâ da 'na spediçión de trùppe egiçiànn-e, goidæ da l'amiràlio Ibrāhīm Pascià, formâ da 140 nâve e 14.000 yeniçeri, méntre in sce l'îzoa gh'êa squæxi 30.000 persónn-e che, a eceçión de quélli ch'êan ariescîi a scapâ, saiàn pi-â ciù pàrte amàsæ ò fæte scciâve. O moménto ciù tràgico de l'òcupaçión o l'é stæto o sacrifìçio da génte de Mavri Rachi a-i 22 de zùgno, dòppo a chéita da çitæ de Psara inte moén di tùrchi. Defæti, levòu i pöchi ch'êan ariescîi a scapâ pe nâve, a ciù pàrte da popolaçión de quéllo pàize a l'é stæta amasâ da-e trùppe òtomànn-e, fêua de 'n grùppo de òmmi. tra i 500 e i 150 a segónda de vivàgne, determinòu a no rendîse e ch'o s'êa baricòu into fòrte de Paliokastro. I difensoî da fortéssa, sott'a-a goìdda de l'Antonis Vratsanos, o fìggio do prescidénte do Parlaménto de Psara, àn decîzo de sacrificâse pi-â pròpia pâtria ciufîto che socónbe a-i tùrchi, faxéndo scciupâ o depòxito de pôvie e, con l'esploxón da fortéssa, amasàndo bén bén de trùppe nemîghe ascì.

O "spesîxe néigro", inmortalizòu da-o poêta Dionysios Solomos inta seu êuvia dedicâ a-a distruçión de l'îzoa, o l'à permìsso de fâ conósce o gràn spìrito de sacrifìçio e o contribûto a-a càoza da libertæ da génte de Psara, cómme vìsto da l'Andreas Kalvos "in sciâ gràn roìnn-a". I abitànti sopravisciûi a l'invaxón se són dónca rifugiæ inta Malvazîa pe fâ stramûo, a-a liberaçión de quélla îzoa, inta çitæ d'Erêtria, in sce l'îzoa de Neigropónte, localitæ da liâtri ciamâ "Nea Psara", in contràsto con l'îzoa, dîta pe cóntra "Palea Psara". A ògni mòddo, sorviatùtto pasòu o 1864, a ciù pàrte di abitànti a l'é tornâ chi.

Scìnn-a-o 1912 l'îzoa a l'é restâ sott'a-o contròllo tùrco, intràndo into modèrno stâto grêgo a-i 21 d'òtôbre do 1912, gràçio a 'n'òperaçión de l'incroxatô Iearex, pe coincidénsa comandòu da 'n discendénte òmònimo de l'Antonis Vratsanos, che 88 ànni prìmma o s'êa sacrificòu inte l'esploxón da fortéssa de Paliokastro. In önô do gràn sacrifìçio de l'îzoa, da-o 1844 a génte de Psara ch'a l'êa anæta a stâ a Neigropónte a l'à riçevûo o dirìtto, pe çent'ànni, d'elêze doî deputæ do Parlaménto Grêgo. Co-a liberaçión de Psara do 1912 sta decixón chi a l'é stæta in pàrte modificâ, co-i doî deputæ che scìnn-a-o 1944 saiàn elezûi da-e génte de Nea Psara e de Palea Psara mìsse insémme. Co-a scadénsa do tèrmine e o sccéuppo da goæra civîle grêga da-o 1946 i çitadìn de Psara votàn normalménte con quélli da prefetûa de Scîo.

Pòsti de interèsse

• 
  Vìsta de lónxi da gêxa de Sàn Nicòlla
• 
  Scîto archiològico de Archontiki, ciù lontàn l'izöoto de Daskaleió e l'îzoa de Antipsara ascì
• 
  A röba tradiçionâle de dònne de Psara
• 
  L'îzoa de Antipsara e l'izöoto de Katonísi vìsti da Psara

Architetûe religiôze

• Gêxa de Sàn Nicòlla (Agíou Nikoláou): a l'é a gêxa ortodòssa ciù inportànte de l'îzoa, scitoâ in sciâ colìnn-a a ponénte do pàize de Psara. Dedicâ a-o sànto protetô di pescoéi, a seu costruçión a l'é stæta inandiâ do 1785, pe finî eutt'ànni dòppo. O seu aspétto d'ancheu o remónta a-a ricostruçión do 1863, necesâia pi-â distruçión caxonâ da-i tùrchi co-i fæti do 1824. A mezûa 28 mêtri in longhéssa pe 14 in larghéssa, co-în'ertéssa de 24 mêtri.
• Gêxa da Trasfiguraçión de Crìsto (Metamórfosi tou Christoú): a se trêuva a-o çéntro da çitæ e a l'é stæta realizâ ciù ò mêno do 1770. Scibén ch'a l'é ciù picìnn-a da gêxa de Sàn Nicòlla, a-a giornâ d'ancheu a l'é a catedrâle ortodòssa de l'îzoa, ciù che sêde de 'na schêua.
• Monestê de l'Asonçión da Vèrgine (Koimíseos tis Theotókou): o l'é o monestê de l'îzoa, scitoòu inte 'na poxiçión izolâ ciù ò mêno 10 km a nòrd do capolêugo. A seu costruçión a remónta ciù ò mêno a-o 1780, fæta a-o pòsto de 'na gêxétta ciù antîga. O monestê o l'à 'n'inportànte coleçión de pitûe e de lìbbri, sarvæ da-o sachézzo do 1824 da-i abitànti in fûga da l'îzoa.

Ciù che quélle mensonæ de d'âto, ségge a Psara che in sce l'izoöto de Antipsara gh'é de gêxétte e de capélle pe coscì, pi-â ciù pàrte ancón intrêge e vixitàbili.

Âtro

• Scîto archiològico de Archontiki: o ciù inportànte scîto archiològico de l'îzoa, scitoòu lóngo a seu còsta meridionâle, quéllo de Αρχοντικίου (Archontiki) o l'é a ciù antîga testimoniànsa da prezénsa de l'òmmo a Psara, con di ritrovaménti che remóntan scìnn-a doîmîa ànni prìmma da nasción do Segnô. Ciù che de testimoniànse de sto perîodo chi, gh'é stæto trovòu 'n vilàggio e 'n canposànto de l'etæ micenêa ascì.

Economîa

Ancón a-a giornâ d'ancheu e ativitæ econòmiche ciù inportànti pe l'îzoa són quélle ligæ a-o mâ, màscime a pésca de frûti de mâ e de aragóste. A ògni mòddo gh'é 'n'inportànte ativitæ ligâ a l'apicoltûa ascì, con l'amê de tùmou de l'îzoa ch'o l'é conscideròu da-a ménn-a milîa. Tra i prodûti de l'îzoa se peu ancón aregordâ o seu formàggio tìpico, l'άσπρο γλυκό (áspro glykó), ch'o veu dî "dôçe giànco".

L'îzoa a l'é ligâ a-o rèsto da Grêcia pe mêzo do seu pòrto. Da chi pàrte tùtti i giórni o traghétto pe Scîo, co-ina traversàdda ch'a dûa 3 ôe e mêza, e dôe vòtte a-a setemànn-a pò-u Pirêo, co-in viâgio de 6 ôe. A Psara gh'é ànche 'n elipòrto picìn.

Nòtte

Nòtte a-o tèsto

Nòtte bibliogràfiche

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Psara

Colegaménti estèrni

• (EL, EN) Scîto ofiçiâ, in sce dimospsaron.gr. URL consultòu o 16 agòsto 2024.
• (EL, EN) Scîto turìstico ofiçiâ, in sce preview.visitpsara.com. URL consultòu o 16 agòsto 2024 (archiviòu da l'url òriginâle o 26 frevâ 2024).