Riseu (mozàico)

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

O riseu do giardìn do Palàçio Reâ a Zêna, finîo a-i 23 de lùggio do 1739. Fabricòu pò-u Monestê de Móneghe Turchìnn-e, d'ancheu demolîo, o l'é stæto sarvòu da-o risaieu Armando Porta do 1965-1966

O riseu (nómme che fòscia o vêgne da-o françéize ruisseau, sàiva a dî "riâ", pe mêzo de riseu, "prîa lisciâ"; risso in spezìn, riçö in savonéize, risö in finarìn, rissö in arascìn) o l'é 'n àstrego de riseu mìssi a mozàico, tìpico da Ligùria e de quàrche scîto da-arénte, de spésso dêuviòu cómme decoraçión di sagroéi de gêxe e di giardìn de vìlle.

L'artexàn che de mestê o fà i riseu o l'é ciamòu o risaieu e a procedûa pi-â seu realizaçión a l'é dîta "astregâ de riseu".

Stöia

«[...] Che ghe a faççan comme vêuan, Per dî megio comme pêuan, O' de lastre ò de rissêu Ma ûnn'astregatûa ghe vêu!»

(Martìn Piàggio, Revista, 1833)

A realizaçión de àstreghi de riseu a l'é 'na pràtica bén bén antîga, ch'a poriéiva remontâ scìnn-a-o II milénio prìmma de Crìsto. Defæti, tra i ciù antîghi àstreghi de riseu conosciûi ghe n'é un d'etæ micenêa ch'o l'é stæto atrovòu a Tirìnto e che se stìmma ch'o remónte ciù ò mêno a-o sécolo XV prìmma de Crìsto.

Di sécoli aprêuvo gh'é vàrie testimoniànse de quésto tîpo de pavimentaçión, atrovæ sorviatùtto into Levànte, cómme 'n àstrego da fìn do sécolo VIII prìmma de Crìsto de Gòrdio, çitæ da Frîxia, dónde l'é dêuviòu pi-â prìmma vòtta conosciûa di riseu in mòddo da raprezentâ di motîvi e de figûe.

Ciù avànti quésta técnica de pavimentaçión a l'é arivâ in Grêcia, dónde a l'inprinçìpio, tra i sécoli VII e IV prìmma de Crìsto, a s'é manifestâ inte de fórme no goæi artìstiche che se són svilupæ co-o ténpo inte de òpie ciù rìcche. Tra i grêghi a técnica a s'é però evolûa vèrso o mozàico a tésere, co-i àstreghi de riseu, ciù antîghi, che no êan ancón arivæ a-o livéllo de detàggio ciù avànti razónto da-i artexén lìguri.

L'é dónca da-a Grêcia e da-e seu îzoe, dónde i mercànti da Repùbrica de Zêna tegnîvan di gréndi tràfeghi, che da-a fìn do Quatroçénto l'é arivòu l'inspiraçión pe-i prìmmi riseu da Ligùria. Alôa i riseu êan conscideræ cómme 'na mainêa ciù fàçile e econòmica pe fâ di mozàichi de gùsto grêgo-romàn, scicómme che i scîti dónde recavâ i materiâli necesâi se trovâvan vixìn a-o pónto de realizaçión, pe spantegâse coscì inte tùtta a región, spécce tra o Sèteçénto e l'Eutoçénto. Pe cónto de 'n'âtra tradiçión, l'òrìgine di riseu a saiéiva da conligâ a-a pràtica de infioræ pe l'òcaxón da fèsta do Corpus Domini, asæ comùn e sentîa inta Ligùria intrêga.

Técnica

Prìmma che se coménse a métte in tæra i riseu, l'é da disegnâ a figûa vosciûa, de mòddo da marcâne o schêma e poéighe coscì anâ aprêuvo. O fóndo di riseu, dónde gh'é ciantòu tùtte e priétte che fórman o mozàico, o l'é fæto de 'na mescciûa de câsìnn-a e porçelànn-a in pôvie.

Prìmma de inpî e figûe, l'é ciantòu into fóndo e priétte che ne màrcan i contórni e, scibén ch'o no l'é de lóngo necesâio, peu êse che un di sciànchi o ségge louòu co-ina masétta, pe fâlo vegnî cianéllo. Pe tapâ i pertûxi che se poriéivan formâ tra i riseu l'é dêuviòu de l'ænìn e, in sciâ fìn, se poriéiva conpatâ o tùtto pe mêzo de 'n masabécco.

E priétte

• 
  In blòcco de carcâ
• 
  In cristàllo de calcîte
• 
  Da serpentinîte
• 
  Do carcâ grîxo
• 
  O màrmo rósso de Levànto

E priétte che fórman o mozàico, arecugéite tra a giæa di rién ò lóngo a rîva do mâ, són de sòlito çernûe a màn in sciâ bâze do seu cô e da seu dimensción. Pe de ciù, l'é inportànte a dimensción de prîe segóndo o diségno da realizâ: defæti, pe formâ de figûe ciù conplèsse, gh'é de bezéugno de riseu ciù picìn. De ciù, l'inportànte ascì l'é l'ûzo de prîe ciù ò mêno apisûe: defæti e ciù lìsce són quélle louæ da-o mâ méntre quélle de sciùmme, pò-u sòlito, se trêuvan inta 'na condiçión ciù sgréuzza.

Tra e âtre caraterìstiche gh'é ancón o cô de prîe, tànto che, in sciâ bâze do materiâle a dispoxiçión, gh'é di àstreghi da-o gùsto diferénte tra 'na región a l'âtra:

• O giànco o l'é òtegnûo da vàrie prîe, màscime da quarsîti (ciù dûe) ò da calcîti e màrmi (ciù ténie). Insémme a-o néigro o l'é un di coî ciù comùn e o gh'à 'na gràn variabilitæ, caxonâ da-a mescciûa con minerâli de cô diferénte. Pe sto fæto chi i minerâli giànchi són indicæ pe de conpoxiçioìn ciù rìcche, ma no són o mêgio pe-i diségni giömétrichi.
• O néigro o l'é òtegnûo da-e prîe conosciûe cómme òfiolîte, spécce a serpentinîte, comùn inte tùtta a Ligùria. Sti minerâli gh'àn lô ascì 'na çèrta variabilitæ, cangiàndo da-o néigro squæxi pûo de òfiolîte che se trêuvan d'in gîo a Zêna a-o néigro ch'o tîa a-o vèrde ch'o se trêuva inta Rivêa de Levànte. A mêgio fórma pe ste prîe néigre, che són do bèllo ciù dûe de quélle giànche, a l'é quélla òvâle, raxón ch'a l'à fæto çèrne spésse vòtte e òfiolîte da Rivêa de Ponénte, pò-u sòlito ciù levigæ. Insémme a-o giànco, o néigro o l'é o cô ciù dêuviòu cómme fóndo di riseu.
• O grîxo, scibén che mêno difûzo, o l'é òtegnûo da de prîe bén comùn, sàiva a dî i carcæ da l'âto contegnûo de màrna, cómme a coscì dîta prîa do Prementón, materiâle de bâze pi-â costruçión da ciù pàrte do céntro stòrico de Zêna. Dêuviòu sorviatùtto inta Rivêa de Ponénte, o grîxo o l'é indicòu pe-i riseu ciù rùsteghi, che no gh'àn de diségni conplicæ.
• O vèrde o l'é òtegnûo da çèrte òfiolîte tìpiche do Ponénte, e "prîe turchìnn-e" che fòscia àn dæto o nómme a-o Pàsso do Turchìn. A seu conscisténsa a l'é a mæxima de òfiolîte néigre e de sòlito són dêuviæ sôlo pe de pàrte picìnn-e do riseu.
• Pò-u rósso gh'é dôe vivàgne inportànti, unn-a da-a tìnta ciù scûa e l'âtra ciù açéiza. A prìmma a ne vêgne da çèrte câve da Rivêa de Levànte, dónde se recâva o coscì dîto màrmo rósso de Levànto, méntre a segónda, ciù ciæa, a se trêuva sôlo da-arénte a-a confroénsa tra o Gravéggia e o Lavàgna. Pe sto fæto chi, o rósso o l'é comùn inti riseu sôlo pe-i pàixi d'in gîo a-i seu scîti d'estraçión; da-e âtre pàrte o se peu pe cóntra trovâ giùsto pe di detàggi.

Galerîa d'inmàgine

• 
  O famôzo riseu de Cànpo Pizàn
• 
  Detàggio do riseu de Sàn Bertomê da Certôza, 1572
• 
  O riseu do Santoâio da Madonétta, 1732
• 
  Riseu do Santoâio da Madònna da Còsta, a Sanrémmo
• 
  O riseu da baxìlica de Sàn Michê Arcàngiou, a Mentón
• 
  O riseu da gêxa de Sànta Margàita de Söi, co-o stémma do comùn
• 
  Riseu da gêxa de Sànta Giùlia de Lavàgna, con de priétte de rósso scûo
• 
  Detàggio do riseu de l'ötöio de Sànt'Êmo a Bonasêua, con de priétte rósso ciæo
• 
  Ina ciasétta intrêga atregâ de riseu a Castigión
• 
  In riseu mescciòu a de ciàppe e di moìn a Sebórca

Bibliografîa

• (IT) Il sagrato di S. Maria Assunta di Camogli : il "risseu": pavimento di Liguria, Récco, MeCa, 1998.
• (IT) Sara De Maestri, Pietre a secco nell'imperiese: ciottoli e rissêu, Zêna, Universcitæ di Stùddi de Zêna, Dipartiménto de edilìçia, urbanìstica e ingegnerîa di materiâli, 2000.
• (IT) AA.VV., Prïe de Mâ - La Liguria dei Rissëu da Portofino a Moneglia, Ciâvai, HiroAndCo, 2017.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce riseu

Ligàmmi de fêua

• (IT) Scîto ofiçiâ de 'na bitêga de risaieu, in sce mosaicodiciottoli.wordpress.com. URL consultòu o 16 òtôbre 2024.
• (IT) Marco Del Soldato, Rissëu di Liguria, in sce archeominosapiens.it, 9 frevâ 2020. URL consultòu o 16 òtôbre 2024.
• (IT) Filmìn ch'o fa védde a realizaçión de 'n riseu, in sce youtube.com. URL consultòu o 21 frevâ 2022.