Utente:Giodiassi5/Sandbox
'Fetter Text'== CLARINETTO == O clarinétto o l'é 'n instruménto muxicâle da famìggia di légni. O l'é 'n instruménto a ància sénplice baténte. A sò fórma a l'é quélla de 'n tùbbo cilìndrico con 'n'inbocatûa dîta indirètta. O materiâle do clarinétto o l'é l'ébano che dòppo di travàggi specìfichi arîva a avéi sto cô néigro. A persónn-a ch'a sûnn-a o clarinétto a l'é ciamâ clarinetìsta.
O clarinétto o l'é 'n instruménto dîto traspoxitô, sàiva a dî 'n instruménto ch'o prodûxe de nòtte reâle despæge da quélle scrîte in sciâ sò pàrte. Defæti pe 'n clarinétto sopràn, dónca intaggiòu in Si♭, a nòtta ch'a l'é scrîta inta pàrte a vêgne riprodûta ezataménte in tón de sórvia. Prezénpio se inta partitûa gh'é scrîto in Do, o clarinetìsta o sûnn-a in Do ma in realtæ a nòtta ch'a sciòrte a l'é in Si♭ .
A Stöia e l'etimologîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'instruménto ciù antîgo con l'ància sénplice o l'é o memet egiçiàn (do 2700 a.C.) Gh'é pöi e launéddas da Sardegna (conosciûe dòppo o 900 a.C.).
Into tàrdo baròcco, compoxitoî comm'o Bàch e l'Handel domandàvan de nêue conpeténse a-i tronbetìsti inti pasàggi melòdichi di regìstri ciù èrti de l'instruménto, o regìstro èrto o l'êa ciamòu regìstro de clariòn.
E trónbe do baròcco no gh'àivan ni vàlvole ni pistoìn e-e speçialitæ tècniche pe arivâ a fâ e nòtte do regìstro èrto êan conosciûe cómme clarìno. Da sti doî termini chîe poriéiva vegnî o nómme clarinétto.
In reltæ, quéllo ch'o vêgne conscideròu o creatô do clarinétto o l'é o Johann Christoph Denner, artigiàn de Norinbèrga. Defæti ciù ò mêno into 1700 se dîxe ch'o Denner o l'àgge azónto a ciâve pòrtavôxe a-o ciù antîgo chalumeau, instruménto deuviòu inta mûxica baròcca e da-o quæ vêgne o clarinétto e l'òboe.
L'instruménto do Denner o l'àiva sêi pertûzi davànti, un derê e dôe ciâve seræ, unn-a ch'a l'é sórvia i pertûzi davànti e l'âtra in scê quello ch'o sta derê, che serâvan âtri doî pertûzi. Dòppo in pö de ténpo, o Denner e i sò fìggi àn spostòu o pertûzo da ciâve ch'à l'é derê e o l'àn fæto diventâ ciù picìn pe poéilo deuviâ ségge cómme pertûzo pòrtavôxe ségge cómme ciâve do Si♭, creàndo coscì o regìstro superiô ò "regìstro de clarinétto".
O tèrmine clarinétto o s'atrêuva pi-â prìmma vòtta into 1732 into Musicalisches Lexicon (Lèscico muxicâle) do Johann Gottfried Walther dónde gh'é scrîto: "sentîo da lontan, o sûna ciutòsto cómme 'na trónba".
O clarinétto o contìnua o sò svilùppo into 1740 quande o Jacob Denner (o fìggio do Johann Christian) o l'azónze 'na lónga ciâve avèrta pe realizâ o Si3 (prìmma irealizâbile), inpiéndo sto pertûzo e portàndo o clarinétto a-a sò estensión d'anchêu. Inti ànni dòppo in pö de artigén àn provòu a megioâ l'instruménto e in cangiaménto inportànte o l'é stæto fæto da l'Ivan Müller, un muxicìsta parigìn nasciûo in Rùscia. O Müller o construìsce in clarinétto con tréize ciâve co-in nêuo tîpo de cuscinétti e con di pertûzi ciliæ. Quéllo do Müller o l'é o prìmmo clarinétto ch'o sûna in tùtte e tonalitæ. Into 1812 di specialìsti do conservatöio de Parìgi e, scibén ch'o l'êa davéi tecnològico, o vêgne refuòu. In ògni mòddo o clarinétto do Müller o l'é stæto inportànte pi-â creaçión do clarinétto tedésco.
Âtre modìfiche són stæte dæte da-o Hyacinthe Eléonore Klosé, o produtô do clarinétto "scistêma Boehm". Klosé o l'à realizòu o sò travàggio inspiràndose a quello do Theobald Boehm ch'o l'à introdûto in sciô flòuto e ciâve a anéllo.
Klosé o l'à realizòu o sò travàggio inspiràndose a quello do Theobald Boehm ch'o l'à introdûto in sciô flòuto e ciâve a anéllo.
O Klosé o dêuvia i anélli in sciô clarinétto, i pertûzi ciliæ do Müller e azónze de nêue ciâve pe-in totale de dîsètte. St'instruménto o l'êa fàçile da gestî e o dâva a posibilitæ de suonâ in tùtte e tonalitæ. O Klosé o l'à fæto védde de persónn-a pi-â prìmma vòtta a Parìgi into 1839. Anchêu o l'é o tìpo de clarinétto ciù difûzo.
O costrutô bèlga Eugène Albert, a partî da-o 1839 'n modéllo de clarinétto inspiròu a quéllo do Müller e in pàrte a de modìfiche de lAdolphe Sax. Sto modéllo o l'é sæto tànto deuviòu pò-u jazz de New Orleans e inte âtre tradiçioìn popolâre, e anchêu o l'é conosciûo co-o nómme de Albert system (scistêma Albert).
A-o clarinétto do Müller, o Carl Bärmann o l'à azónto di anélli. Pöi l'Oskar Oehler o l'à modificòu a poxiçión de ciâve adatæ a-e caraterìstiche de moén e megioândo quélle acùstiche. Sto chî o l'é a-a giornâ d'anchêu o clarinétto ciù adeuviòu in Germània e, con quàrche diferénsa, in Òustria
O costrutô tedésco Fritz Wurlitzer (o poæ de l'Herbert Wurlitzer) o svilùppa into 1949 'na variànte do clarinétto françéize, ch'o ciàmma Boehm riformòu. O gh'à 'n scistêma de ditegiatûa françéize. O sò són o l'é asæ da-arénte a-o clarinétto tedésco atravèrso 'n pertûzo despægio intèrno e 'n âtro bochìn. Se pêu ancón atreuvâ quàrche clarinétto de sto tìpo chîe in quàrche pàize.
O clarinétto o l'é de lóngo in evoluçión, âtri clarinetìsta d'anchêu àn çercòu de megioâlo, prezénpio l'italiàn Rosario Mazzeo e o svìsseo René Hagmann.
Carterìstiche[modìfica | modìfica wikitèsto]
O són[modìfica | modìfica wikitèsto]
A fórma cilindrica do clarinétto a l'é a caxón do sò tìnbro unico, ch'o vària tra tréi regìstri prinçipæ: o chalumeau, o clarion, e l'altissimo (èrtìscimo).In ògni mòddo a qualitæ do són a pêu variâ bén bén a segónda do clarinettìsta, da mûxica, de l'instruménto, do bocchìn e de l'ància. E diferénse tra i instruménti e i pàixi d'òrigini di clarinetiìsti àn dæto vìtta a de schêue, e ciù inportànte son quélla tedesco-viennéize e quélla pariginn-a, p'acapîse do Conservatöio de Parìgi.
E pàrte do clarinétto[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mouth-Piece: bochìn
Barrel Joint: barilòtto
Upper Joint: pésso superiôre
Lower Joint: pésso inferiôre
Bell: canpànn-a]]
Materiâli[modìfica | modìfica wikitèsto]
O clarinétto o l'é formòu da l'ébano ch'o ghe dâ o sò tìpico cô néigro. Âtri légni adeuviæ són o grenadilla (anchêu o ciù adeuviòu), o Cocobolo e o palisàndro (ò rosenwood), ch'o vêgne da l'Honduras; 'n légno ch'o l'é tànto adeuviòu o l'é quéllo de rôe.
In'alternatìva a l'é l'ebanìte, materiâle pregiòu ch'o l'é òtegnûo da-o procèsso de vulcanizaçión da gómma, pe sta motivaçión a se pêu ciamâ gómma dûa (da l'ingléize hard rubber)
Âtri materiâli són o metàllo, a nàtta, e di âtri materiâli cómme quélli plàstichi.
Bochìn[modìfica | modìfica wikitèsto]
O bochìn o l'é pàrte ch'a vêgne a contàtto dirètto co-i lèrfe e o l'é generalménte fæto d'ebanìte ò de plàstica, materiâle mén câo. Âtri materiâli peuan êse o cristàllo, o légno, l'avòrio e di metàlli.[1]
O bochìn pe fonçionâ o gh'à de bezêugno de n'ància sénplice ch'a dêve êse inserîa tra o bochìn e a ligatûa. A ligatûa ò fascétta a dêve tegnî l'ància bén stàbile e bén poxiçionâ. A ligatûa a pêu contribuî pe dâ a l'ància in són ciù ciæo e brilànte ò ciù scûo prezénpio. E ligatûa són de spésso fæte de metàllo, nickel, argénto ò öo Ligatures are often made of metal and plated in nickel, silver, or gold ma de âtri materiâli ascì.[2]
Ància[modìfica | modìfica wikitèsto]
O clarinétto, cómme za dîto, o dêuvia 'n'ància scìngola, ch'a l'é ricavâ da-a cànna comùn. E ànce són fæte con di materiâli sintétichi ascì. Pe fisâ l'ància a-o bochìn gh'é de bezêugno de 'na ligatûa. A ligatûa a têgne fìssa a cànna a-o bochìn. Quànde l'âia a vênge sciusciâ atravèrso l'avertûa tra-a cànna e o bochìn, l'ància a vìbra e a prodûe o són tìpico do clarinétto.
A ciù pàrte di clarinetìsti a çèrnie d'acatâ e ànce fabricæ, ma de spésso e ànce son modificæ e megioæ da-i mæximi clarinetìsti. In ògni mòddo se pêu atreuvâ di clarinetìsti che fàn e sò ànce intagiàndo e cànne.[3] E ànce càgian a segónda da sò doéssa inte 'na scâ da ûn (ciù mòrbida) a çìnque (ciù dûa). Sto scistêma numérico o no l'é standardizòu, prezénpio de ànce co-o mæximo nùmero, ma prodûte da aziénde despæge, pêuan avéi de diferése de doéssa.[4] L'ància, o bochìn, e in pàrte minô a ligatûa, són inportnti pe determinâ o són do clarinétto.[4]
Prìmma do 1800, l'ància a l'êa òrientâ vèrso l'âto, dòppo a l'à cangiòu òrientaménto, vèrso o bàsso. Sta cösa a l'à contriboîo a adôçî o són.
Barilòtto[modìfica | modìfica wikitèsto]
Da-o d'âto, o segóndo pèsso che se pêu incontrâ o l'é o barilòtto, inportànte pe regolâ l'intonaçión de l'instruménto. O clarinétto o l'é asæ senscìbile a-a tenperatûa estèrna, pe sta motivaçión gh'é di barilòtti despægi pe longhéssa, coscì d'avéi a poscibilitæ de sunâ tùtte e òcaxoìn. Óltre a cangiâ o barilòtto gh'é in mòddo ciù deuviòu e ciù fàçile pe cangiâ l'intonaçión: se pêu alentâ a congionçión tra o barilòtto e o pésso superiôre ò tra a canpànn-a e o pésso inferiôre ascì. Êse intonæ l'é 'na cösa asæ necesâia, màscime quànde se sûna in òrchèstra ò in grùppo. Quàrche clarinetìsta o dêuvia 'n barilòtto de plàstica co-ina roêta ch'a pêu cangiâ a sò longhéssa.
In sciô còrno de bassétto e inti clarinétti inferiôri a-o càngio do barilòtto se dêuvia 'n còllo de metàllo cùrvo.
Pàrte centrâle[modìfica | modìfica wikitèsto]
A pàrte centrâle a l'é quélla dónde o clarinetìsta o métte e moén e dónde s'atrêuva a ciù pàrte di pertûzi e ciâve. A pàrte centrâle a l'é divîza in pésso (ò còrpo) superiôre ò superiô e pésso (ò còrpo) inferiôre ò inferiô. Gh'é di calrinétti ch'i gh'àn i doî péssi unîi gràçie a-in morscétto a vîa e de sòlito no se desmónta pe 'na mêgio conservaçión
Pésso superiôre[modìfica | modìfica wikitèsto]
O pésso (ò còrpo) superiôre o l'é o prìmmo pésso da pàrte centrâle, a partî da-o d'âto, e o l'é o pésso dónde se mêuve màscime a màn mancìnn-a.
O dîo gròsso, óltre a dâ 'n agiùtto picìn a-o dîo gròsso da màn drîta pe l'arénbo de l'instruménto, o comànda ségge o pertûzo do tón, ùnico pertûzo ch'o s'atrêuva into lâto de l'inpugnatûa, ségge o pòrtavôxe. Gh'é pö âtri tréi pertûzi che se comàndan con l'ìndice, co-o o dîo de mêzo e co-o dîo de l’anéllo, ch'o særa l'ùnico pertûzo ch'o no ciliòu de tùtto o clarinétto. L'ìndice o pêu comandâ de ciù a ciâve do La (4) e do Sol♯ (4) ò do La♭ (4), o dîo de l’anéllo o pêu gestî a ciâve do Mi♭/Re♯ méntre o dîo marmelìn o pêu controlâ a ciâve do Do♯/Si♭ (4) ò Sol♯/La♭(5). L'ùnico intervénto da màn drîta into pésso superiôre o l'acàpita quànde se dêuvian e ciâve laterâle, che són a-a drîta da ciâve do La (4).
E ciâve do còrpo superiôre són inportànti pe fâ i coscì dîti trilli e âtri abeliménti.
Pésso inferiôre[modìfica | modìfica wikitèsto]
O pésso (ò còrpo) inferiôre o l'é o segóndo pésso da pàrte centrâle, a partî da-o d'âto, e o l'é o pésso dónde se mêuve màscime a màn drîta.
O dîo gròsso o dâ l'arénbo a tùtto l'instruménto e o l'é l'ùnico dîo ch'o no pêu serâ 'n pertûzo ò sciacâ 'na ciâve. L'ìndice, o dîo de mêzo e o dîo de l’anéllo pêuan serâ i tréi pertûzi ciliæ che s'atrêuvan inte sto pésso. O dîo de l'anéllo o pêu controlâ a ciâve do Si♭(3) ascì. E quàttro ciâve che s'atrêuva a-a fìn de l'instruménto pêuan êse sciacæ da-o dîo marmelìn. Ste quàttro ciâve pêuan êse gestîe da-o dîo marmelìn da màn mancìnn-a ascì gràçie a-i prolongaménti che son a l'altéssa do prìmmo pertûzo do pésso inferiôre. Ste ciâve chîe pò-u fæto d'êse dógge pêuan êse sunæ unn-a derê a l'âtra sénsa che o són o se ciànti pe tròppo ténpo.
Canpànn-a[modìfica | modìfica wikitèsto]
A canpànn-a a l'é l'ùrtima pàrte do clarinétto a partî da-o d'âto. A canpànn-a a l'é ciamâ coscì pi-â sò fórma ch'a l'asomìggia a l'instruménto da canpànn-a e a-e canpànn-e de gêxe. Quésta pàrte a no lé inportànte p'anplificâ o són, ma pe megioâ a sò uniformitæ.
A famìggia do clarinétto[modìfica | modìfica wikitèsto]
Quànde se pàrla de clarinétto de spésso s'inténde o clarinétto in Si♭, sàiva a dî o clarinétto sopràn intagiòu in Si♭. Scibén ch'o l'é o clarinétto ciù difûzo e ciù adeuviòu pe tùtti i géneri mûxicâli o no l'é l'ùnico clarinétto ch'o l'exìste.
Clarinétto Piccolo ò Picìn in La♭ ò sestino[modìfica | modìfica wikitèsto]
A giornâ d'anchêu no s'atrêuva con façilitæ. A sò difoxón aregoârda de spésso l'ànbito bandìstico.
Clarinétto Piccolo ò Picìn in Mi♭ ò quartino[modìfica | modìfica wikitèsto]
O se peu atrêuvâ bén bén ciù de spésso do clarinétto Piccolo in La♭ ségge inte l'ànbito clàscico, ségge inte qùello bandìstico ò ligòu a-a mûxica ciù da-arénte a-i nòstri ànni.
Clarinétto Soprano ò Sopràn in La[modìfica | modìfica wikitèsto]
O se dêuvia de spésso inte l'ànbito clàscico e d'òrchèstra. O l'é intagiòu in La e dónca o pêu êse ùtile pe-in pö de pàsci òrchestrâli.
Clarinétto in Sol, clarinétto d'amô, clarinétto tùrco[modìfica | modìfica wikitèsto]
O clarinétto in Sol o l'é quæxi inposcìbile d'atrêuva a-a giornâ d'ancheu inte l'Ouröpa. Se peu atrêuva quàrche clarinétto d'amô (clarinétto d'amour) deuviòu de vòtte inta mûxica do dixeutén e dixineuvén sécolo. O peu êse intagiòu màscime in Sol ò in Re. Tréi clarinétti d'amour in Re s'atrêuvan intoTemistocles: Tèrso Àtto - "Ah si resta" ("Ah, s'arésta") (1772) do Johann Christian Bach.
.jpg)
Se cónta che o Giöxeppe Donizétti, o fræ do ciù avoxòu Gaitàn, atéiso ch'o l'êa anæto a Costantinòpoli cómme méistro de mûxica militâ a-a córte do sultàn Mahmud II e pöi de l'Abdul Mejid I, o l'aviéiva difûzo st'instruménto che o se saiéiva evolûo into clarinétto tùrco, a-a giornâ d'ancheu deuviòu inta mûxica tradiçionâle e jazz.
Clarinétto de basétto in La[modìfica | modìfica wikitèsto]
O peu êse acordòu in La, Si♭ e bén bén de ræo in Do ò Sol. O l'é deuviòu inte l'ànbito clàscico pe di concérti solìstichi, cómme o tànto avoxòu concérto K 622 do Mòzart pò-u clarinétto de basétto in La e òrchèstra. O l'é stæto creòu inti modélli despægi a partî da-o 1770. Into 1780 o l'é stæto svilupòu da-o costrutô vienéize Theodor Lotz asémme a-o ciù avoxòu clarinetìsta di quélli ténpi: l'Ànton Stadler, grànde amîgo do Mòzart. Dòppo a mòrte do Mòzart, e màscime dòppo a o prinçipio de l'eutoçénto, l'ûzo do clarinétto de basétto o l'é anæto a amermâ de lóngo de ciù, defæti o no s'atrêuva de spésso inta tradiçión concertìstica e òperìstica do sécolo dixinêveun. Sôlo a partî da-a ségonda meitæ do vintêximo sécolo o l'à repigiòu inportànsa, in particolâ gràçie a l'Herbert Wurlitzer, produtô di clarinétti tesésco.
Còrno de basétto (ò Clarinétto contrâto in Fa)[5][modìfica | modìfica wikitèsto]
O còrno de basétto o l'é 'n'instrumento ch'o l'é stæto deuviòu inte quàrche travàggio do Mozart e inte di quàrche conpoxiçión scinfònica da-a fìn de l'eutoçénto a-o prinçìpio do nêuveçénto.
O s'atrêuva de spésso intagiòu in Fa, ma se peu atreuvâ quàrche còrno de basétto in Sol, La, Mi e Mi♭ ascì. O basétto in Fa o se peu sentî inta conpoxiçión do Ludwig Van Beethoven E Creatûe do Promêteo Op. 43 — 14. Andante, Solo della signora Cassentini (Sôlo da sciâ Cassetìn).
Calrinétto âto, èrto[modìfica | modìfica wikitèsto]
O clarinétto âto, instruménto ræo, o l'apartêgne a-a famìggia di clarinétti e peu êse, pe regìstro e dimensioìn, a-a meitæ tra o clarinétto bàsso e quéllo sopràn. O l'é de spésso intagiòu in Mi♭e bén bén de ræo in Fa. O condivìdde co-o clarinétto bàsso a fórma caraterìstica, pi-â canpànn-a de metàllo a fórma de pìppa[6], ma o l'é despægio pe-ina chiâve de ciù che ghe dâ a poscibilitæ de razónze o Mi♭ bàsso e, gràçie a-a ciâve, açionâ co-a màn mancìnn-a, gh'é a poscibilitæ de sunâ o regìstro acûto.
O clarinétto èrto o prinçìpia a sò difoxón inti prìmmi ànni do dixinêuven sécolo.
Clarinétto contrâto[modìfica | modìfica wikitèsto]
O clarinétto contrâto o l'é asæ ræo d'atreuvâ in gîo. O peu êse sunòu inte bànde e inte òrchèstre de clarinétti. O l'é intagiòu in Mi♭.
O l'aregòrda o còrno de basétto pò-u del còllo cùrvo e a campànn-a de metàllo vèrso l’âto, in tùtte e mainêe o l'é depægio, defæti o gh'à di toìn ciù bàssi, 'n tìnbro ciù câdo e de sonoritæ poténte. O l'é da consciderâ into regìstro intermédio della scâ muxicâle, tra o clarinétto sopràn e quéllo bàsso.
Clarinétto Bàsso[modìfica | modìfica wikitèsto]
O clarinétto bàsso o vêgne intagiòu in Si♭de 'n'òtâva sótta a-o sopràn, de ræo o se peu atreuvâ intagiòu in La. A sò fórma, che poêmo védde a-a giornâ d'ancheu, a l'é stæta dæta into 1838 da l'Adolph Sax, ch'o dòppo doî ànni o l'inventiâ o sasòfono.
L'estençión do clarinétto bàsso a và da-o Re♭ sótta-a ciâve de bàsso a-o Sol sórvia a ciâve de violìn, scibén che quélli brâvi do mestê, l'ariéscen a arivâ scìnn'a-o Re con doî tàggi.
O vêgne deuviòu bén bén inte l'òrchèstra. A prìmma vòtta a l'é stæta into 1835 a-o Tiâtro de Sàn Càrlo de Nàpoli, inte l'òcaxón de l'òpia Emma di Antiochia, do Mercadànte. In'âtro pasàggio avoxòu o l'é quéllo de Gli ugonotti, do Meyerbeer, e pöi ancón inte òpie do Verdi (Aida, Emani, Otello, La Forza del Destino, Macbeth) e into Sciacanôxe do Čajkovskij. O bàsso o vêgne pöi deuviòu inte âtre mûxiche clàsciche, jazz e de âtri géneri.
Clarinétto Contrabàsso[modìfica | modìfica wikitèsto]
O clarinétto contrabàsso o peu êse intagiòu in Mi♭ò, pe razónze 'n son ciù gréive, in Si♭. Scibén ch'o l'arîva a di soìn asæ gréivi, o l'ariêsce a a mantegnî 'na delicatéssa conplicâ da razónze pe-i âtri instruménti scìmili into mæximo regìstro. Sto clarinétto chì o l'é stæto dêuviòu into jazz e inta mûxica contenporânea da l'Antony Braxton e pöi ancon da l'Howard Johnson e da-i italién Sandro Cerrinom, Carlo Actis Dato e Steva Corradi
I géneri do clarinétto[modìfica | modìfica wikitèsto]
A mûxica clàscica[modìfica | modìfica wikitèsto]
O clarinétto o l'é avoxòu pi-â sò gràn variêtæ di géneri. Defæti da quànde o l'é nasciûo o l'é stæto dêuviòu pe tantiscimi géneri. A sò prezénsa inta mûxica clàscica a l'é davéi inportante, scibén che sôlo gràçie a Mòzart l'instruménto o l'é intròu inte l'òrchestra scinfònica, dónd'o vêgne dêuviòu inte l'òpera Les Huguenots (I Ugonòtti) do Meyerbeer, into Bolero do Ravel, inta Scinfonîa Fantàstica do Berlioz e inte tanto avoxæ scinfonîe do Mahler. O clarinétto o l'é stæto dêuviòu pe conpoxiçioìn de mûxica da càmia e o l'é bén bén prézente inte bànde, dond'o no peu quæxi no êsighe.
Gréndi conpoxitoî da mûxica baròcca ch'àn dêuviòu o clarinétto inte sò conpoxiçioìn son stæti: l'Haendel (Ouverture HWV 424), o Vivaldi (prezénpio inte l'òratòrio Juditha triumphans devicta Holofernis barbarie, RV 644), o Rameau (inta tragédia lìrica Zoroastre) e o J.S. Bach.
Inta mûxica do stîle clàascico (ò cràscico) gh'é tànti âtri gréndi aotoî inportànti, cómme o Stamitza, o Molter, o Vanhal, o Kozeluch, l'Hoffmeister, o Pleyel e tànti âtri. Gh'é pöi di clarinetìsti virtôxi che àn scrîti di concèrti, comme o Backofen o Tausch, o Beer , o Mahon o Yost e o Lefèvre. A prìmma sonata pe clarinétto a l'é stæto scrîta da-o Gregorio Sciroli.
Mòzart o l?è stæto davéi determinànte pi-â stöia do clarinétto. Lê o l'à dêuviòo l'instruménto pi-â prìmma vòtta into 1771 into sò Divertimento KV113, inta scinfonîa Parigìnn-a. Pöi, inte tùtte e sò òpere a partî da l'Idomeneo o poêmo atrovâ, cómme poêmo atrovâlo inte scoinfonîe 31, 35, 39 e 40; e inti concèrti pe pianofòrte 22, 23 e 24. O scrîve pöi conpoxiçioìn pe qunitétti e trîi e o tànto avoxòu Concèrto pe clarinétto KV 622.
Di gréndi apascionæ do clarinétto son stæti i romàntichi, dónca i conpoxitoî do XIX sécolo. O clarinétto o s'atrôva quæxi de lóndo inte mûxiche do Schubert, Berlioz, Glinka, Wagner, Verdi, Brahms, Tchaïkovski, Rimski-Korsakov e tànti âtri. In gràn conpoxitô romàntico ch'o dêuvia o clarinétto o l'é o Carl Maria von Weber ch'o scrîve doî avoxæ Concerti e 'n Concertino. O Weber o scrîve pe 'n di ciù gréndi clarinetìsti, o Heinrich Joseph Bärmann, bavaréize, conosciûo da-o Weber a Monego de Bavêa fòscia into 1811. In'âtro virtôzo di quélli ànni, pò-u quæ o Weber o scrîve o l'é l'Hermstedt, pò-u quæ o l'àiva scrîto o Spohr ascì. L'instruménto o vêgne dêuviòu da-o Beethoven (doétto pe clarinétto e fagòtto, trîo con pianofòrte e violoncéllo e âtre conpoxiçioìn). Gh'émmo pöi d'aregordâ o Schubert (Octuor), o Mendelssohn (Sonata co-o piâno, doî Konzertstücke co-o còrno de basétto e piâno) e o Schumann (Phantasiestücke pe clarinétto et pianofòrte e Märchenerzählungen). O Brahms ascì o l'à scrîto, inti sò ùrtimi ànni de vìtta, pò-u clarinétto, inspiròu da-o Mühlfeld.
Inta mûxica do stîle modèrno o clarinétto o s'atrôva bén bén inte conpoxiçioìn do Stravinsky e inte tànte òpie pe clarinétto e pianofòrte (Max Reger, Camille Saint-Saëns, Francis Poulenc, Claude Debussy, Alban Berg). O Bartók, o Milhaud e Krenek ascì scrîvan pò-u clarinétto. O Nielsen, o Françaix e o Copland scrîven pe 'n di ciù avoxæ clarinetìsta do XX sécolo, o Benny Goodman.
A livéllo d'òrchèstra doî gréndi péssi ìntran inta stöia do clarinétto: O Pierìn e o Lô do Prokofiev e a Rhapsody in Blue do George Gershwin, ch'a coménsa ch'o ciù avoxòu glissando da mûxica.
Âtri géneri[modìfica | modìfica wikitèsto]
In'âtro génere davéi inportànte pò-u clarinétto o l'é quéllo da mûxica tradiçionâle. Fondamentâle l'é pi-â mûxica di Balchén (da tradiçión di pâixi cómme a Bulgarîa, a Macedònia, a Grêçia, l'Arménia e ancón a-a Romanîa) e pi-â mûxica da Bretàgna, dónde o clarinetìsta o vêgne ciamòu soner treujenn-gaol (sunòu do strôscio de cöo).
O clarinétto o gh'é quæxi de lóngo inta mûxica klezmer, dónde o l'à atrovòu ciù spàçio do violìn e dónca inta mûxica ebràica. De ciù poêmo atrovâlo inta tradçión da Cantabria (Spagna), in Turchîa, in Svéçia (màscime into pasòu), in Itàlia, màscime inta tradiçión da mûxica liscio da Romàgna, do quæ Secondo Casadei o l'é stæto o conpoxitô o ciù avoxòu, e into Sud Itàlia. De ciù o l'é prezénte inte l'India do Sud, in Bèlgio, in Òustria e inti Teritöi d'oltremâ françéixi, cómme-e Antìlle, a Guyana, a Guadaluppa e a Martinica.
O genére, a-o de là da mûxica clàscica, dónde o clarinétto o gh'à ciù spàçio o l'é o jazz, nasciûa a-a Nêuva Orleans, inta Louisiànn-a (Stâti Unîi). Gréndi clarinetìsti cómm'o Benny Goodman, l'Artie Shaw, o Woody Herman e o Buddy DeFranco àn fæto diventâ o clarinétto 'n scìnbolo de sta mûxica e 'n di instruménti ciù conosciûi a-o móndo.
O clarinétto o l'é stæto dêuviòu quàrche vòtta inta mûxica rock e pop, prezénpio in When I'm Sixty-Four di Beatles ò in Breakfast in America di Supertramp. In Ligùria, a-o Festivàl de Sanrémmo do 1986 o clarinetìsta e cantànte Renzo Arbore o l'é arivòu segóndo co-ina cansón dedicâ a-o clarinétto.
- ↑ Pino, p. 200
- ↑ Template:Cite book
- ↑ Template:Cite journal
- ↑ 4,0 4,1 Template:Cite book
- ↑ Da no sconfónde co-o clarinétto contrâto in Mi♭
- ↑ Da https://www.dampi.it/it/legni/clarinetto-alto