Gelindo
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
Gelindo (Gelindo, Gilindo ò Gilind in piemontéize) o l'é 'n'êuvia antîga e tra e ciù avoxæ do tiâtro popolâre piemontéize, òriginâia do Monferòu e scrîta inta parlâ do pòsto[1]. O conponiménto o pìggia o sò nómme da-o protagonìsta, o pastô Gelìndo, ch'o l'é vegnûo co-o ténpo bén inportànte inte tradiçioìn de Dênâ do Piemónte intrêgo e da Ligùria ascì, tànto da êse raprezentòu inti prezéppi tradiçionâli de dôe regioìn.
Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]
O Gelindo o l'é 'n'êuvia mêza sâcra e mêza còmica, dîta divòta comedia in piemontéize, do génere de sâcre raprezentaçioìn, ch'a l'é da métte in scêna into perîodo de Dênâ. A sò prìmma versción scrîta a l'é do sécolo XVII e a rîva da-o Monferòu, ma a sò òrìgine a l'é do bèllo ciù antîga e probabilménte ligâ a tradiçión parlâ do tiâtro frànco-piemontéize de l'Etæ de Mêzo, co-i coscì dîti "Mistêi", o Mystères in françéize, e a pràtica do prezépio vivénte inandiâ da-i françeschén, ciù tàrdi vegnûi di dràmmi sâcri da-i fòrti caràteri popolâri. De ciù, l'é registròu a prezénsa izolâ de 'n pastô de nómme Gelìndo za inte 'na làoda lìgure do sécolo XIV[2], méntre a prìmma versción stanpâ conosciûa ancón a-a giornâ d'ancheu a l'é quélla de 'n çèrto Françésco Barberis, inta sò tèrsa ediçión do 1807, e l'é probàbile ch'a l'àgge infloensòu a stànpa studiâ da-o Renier a-a fìn do sécolo XIX[3].
De manimàn, a figûa e a stöia do Gelìndo a s'é spantegâ inte tùtto o Piemónte e a l'é arivâ inta Ligùria, ma gh'é de sò testimoniànse scìnn-a da-o Véneto e da-a Toscànn-a[2]. Pi-â Ligùria, dòppo che l'êa za intròu inta tradiçión popolâre, o Gelindo o l'é stæto formalizòu inta léngoa lìgure da ciù outoî cómme o Loîgi Perséuggio, do 1877, co-a sò comédia in zenéize I pastoî a-o presepio, e-e raprezentaçioìn di contastöie, màscime i Scialìn do Favâ[4].
Inti stùddi académichi, o Gelindo o l'é mensonòu pi-â prìmma vòtta do 1894, into lìbbro in scê sâcre raprezentaçioìn da Nativitæ into Canavéize, scrîto da-o Costantino Nigra e o Delfino Orsi[5]. Do 1896 gh'é o stùddio filològico do Rodolfo Renier, do tùtto in sciâ figûa do Gelìndo e ch'o contêgne o tèsto de st'êuvia chi inte ciù verscioìn, màscime unn-a do 1839 scrîta into parlâ de Lisciàndria e unn-a do 1842, che pe cóntra a l'é into parlâ do Monferòu[6]. In sciâ fìn, do 2001, l'é sciortîo a monografîa do Roberto Leydi in sciô Gelìndo, conpilâ co-a parteçipaçión de l'Umberto Eco[7].
Tràmma[modìfica | modìfica wikitèsto]
O Gelìndo o l'é 'n pastô, persónn-a sénplice, testónn-a e de bón cheu, ch'o gh'à da partî da-a sò câza, into Monferòu, perché l'Ougùsto o l'à comandòu o censiménto da popolaçión; prìmma de tùtto o fâ però e sò racomandaçioìn a-a mogê Alìnda, fàndo móstra d'êse aprêuvo a partî pe pöi vegnî inderê bén bén de vòtte prìmma de lasciâ câza. Arivòu a Betlèmme, o Gelìndo o gh'incóntra Giöxèppe e Màia, ch'én aprêuvo a çercâ d'asósto, e o l'arèsta mâvegiòu da-i doî personàggi, dàndoghe 'na màn a trovâ l'alögio inta gròtta.
Dòppo o nasción do Banbìn, o Gelìndo o l'é o prìmmo a vixitâ a Sâcra Famìggia e a portâghe di prezénti co-a mogê Alìnda, i fìggi Narcîzo e Ourélia e i garsoìn Mafê e Tìrsi. A quésto pónto, o pastô o l'arèsta coinvòlto inti fæti sucescîvi a-o Dênâ: o l'ascìste a l'adoraçión di Mâgi, a l'amasaménto di inocénti, a-a fûga in Egìtto, a-a lòtta tra i fìggi d'Eröde e, in sciâ fìn, a-a mòrte do rè.
Personàggi[modìfica | modìfica wikitèsto]
A lìsta di personàggi a peu cangiâ in sciâ bâze da versción mìssa in scêna, co-in nùmero diferénte de fæti raprezentæ; a tùtte e mainêe de sòlito gh'é[8]:
- Gelìndo, pastô e bacàn de câza
- Alìnda, mogê de Gelìndo
- Narcîzo, fìggio de Gelìndo
- Ourélia, fìggia de Gelìndo
- Mafê, garsón vêgio da câza de Gelìndo
- Tìrsi, garsón zóveno da câza de Gelìndo
- Medöo, vexìn de câza de Gelìndo
- Màia Santìscima
- Sàn Giöxèppe
- Popolànn-e, dònne de recàtto, ciatèlle
- Eröde, protagonìsta de l'amasaménto di inocénti
- Sómmo Sacerdöte, consegê do rè Eröde
- I Rè Mâgi
- Sordàtti, romén ò do rè Eröde
O Gelìndo inta coltûa[modìfica | modìfica wikitèsto]
O Gelìndo, a l'inprinçìpio giùsto un di personàggi de 'na sâcra raprezentaçión, intànto ch'o l'é vegnûo de manimàn ciù conosciûo o l'à pigiòu 'n ròllo de lóngo ciù inportànte inta coltûa di pòsti dond'o l'êa mìsso in scêna. Prezénpio, o sò conportaménto còmico a-o moménto da parténsa pò-u censiménto o s'é trasformòu in stereòtipo, tànto che in piemontéize gh'é o mòddo de dî Gilindo a artorna ò t' sés cóm Gilind, pe indicâ de scitoaçioìn do génere ò de persónn-e che se conpòrtan coscì[9]. Do rèsto, a léngoa do Gelìndo a l'êa, a-o ténpo do Renier, za sentîa cómme antîga tra i parlæ monferìn, tànto chò-u filòlogo o scrîve de l'existénsa do mòddo de dî a parla ancôra a la manèra d' Gilindo[10].
Co-o ténpo, o Gelìndo o l'é bén sciortîo fêua do sò prìmmo ànbito tiatrâle, vegnìndo tra e figûe popolâri ciù inportànti pò-u Dênâ do Piemónte e da Ligùria, cómme testimoniòu da-a sò prezénsa fìssa inti prezéppi tradiçionâli de quéste regioìn e da l'espresción piemontéize a vén Gilind, dêuviâ pròpio pe dî che s'arentìsce o Dênâ[9]. Inti prezéppi lìguri e piemontéixi a figurìnn-a do Gelìndo a l'é de lóngo prezénte: inta tradiçión popolâre do Piemónte a sò câa a no l'êa do tùtto codificâ, scìnn-a-a meitæ do Nêuveçénto se uzâva però raprezentâlo co-in lóngo giachê vèrde, brâghe maroìn ch'arivàn sott'a-o zenóggio, câsetoìn de lànn-a e capéllo a fâde ànpie, co-ina còrba in spàlla pe camalâ rechéutto e mascarpón da vénde a-o mercòu; a-a giornâ d'ancheu o sò pòsto o l'é stæto pe cóntra pigiòu da-a clàscica figûa do pastô co-in bæ in spàlla[11]. O Gelìndo o l'é bén inportànte inta tradiçión di prezéppi lìguri, in qualitæ de prìmmo pastô ch'o l'é andòu a vixitâ o Banbìn, de sòlito mìsso insémme a-a figurìnn-a da mogê, in Ligùria ciamâ Gelìnda[12], e de sovénte raprezentòu in zenogión[13]. Fêua de Ligùria e Piemónte, o personàggio de Gelìndo o l'é tìpico do prezépio de Cremónn-a ascì, dond'o vêgne ciamòu Zelindo[14].
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ Renier, 1896, p. 182
- ↑ 2,0 2,1 (IT) Guido Moro, Presepe piemontese: i personaggi della tradizione, Priuli & Verlucca, 2008, p. 10, ISBN 88-80-68412-4.
- ↑ (IT) Mario Chiesa, Sulle tracce del «Gelindo», in Studi Piemontesi, vol. 51, n. 2, Dexénbre 2022, pp. 463-474.
- ↑ (IT) Gelindo (PDF), in sce quezzi.it. URL consultòu o 12 dexénbre 2023.
- ↑ (IT) Costantino Nigra e Delfino Orsi, Il Natale in Canavese, Turìn, L. Roux Editore, 1894.
- ↑ (IT) Rodolfo Renier, Il Gelindo: Dramma sacro piemontese della natività di Cristo, Turìn, Carlo Clausen, 1896.
- ↑ (IT) Gelindo ritorna: il Natale in Piemonte, Turìn, Omega, 2001, ISBN 88-72-41429-6.
- ↑ Renier, 1896, p. 12
- ↑ 9,0 9,1 Renier, 1896, p. 190
- ↑ Renier, 1896, pp. 181-182
- ↑ (IT) Il presepe piemontese, in sce presepi.basilicamariaausiliatrice.it. URL consultòu o 19 dexénbre 2023.
- ↑ (IT) Il bue, l'asinello e i macachi. Il presepe di Albisola, in sce lamialiguria.it. URL consultòu o 19 dexénbre 2023.
- ↑ (IT) Pastore - Antonio Brilla, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 12 dexénbre 2023.
- ↑ (IT) Il pastore Zelindo nella tradizione del presepe cremonese. Sarebbe stato il primo ad adorare il Bambin Gesù, in sce cremonasera.it. URL consultòu o 19 dexénbre 2023.
Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Rodolfo Renier, Il Gelindo: Dramma sacro piemontese della natività di Cristo, Turìn, Carlo Clausen, 1896.
Conligaménti estèrni[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Del Gelindo trascritto da Rodolfo Renier nel 1896, ovvero della Natività popolare piemontese, in sce casatorenier01.wordpress.com. URL consultòu o 16 dexénbre 2023.