I pastoî a-o presepio

Azónzi colegaménti
Da Wikipedia
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Covertìnn-a da 5ª ediçión, do 1897

I pastoî a-o presepio[n. 1] a l'é 'na comédia in zenéize scrîta do 1877 da-o præ Loîgi Perséuggio, unn-a de sò êuvie ciù conosciûe e raprezentæ. Desvilupòu in sciâ bâze da tradiçión do personàggio do Gelindo, o "dràmma pastorâle" do Perséuggio o traspónn-e i fæti da Nativitæ inte l'anbiénte da Valàdda do Ponçéivia e o l'é scrîto con de inteçioìn ch'én sorviatùtto didàtiche, p'êse mìsso in scêna inte réçite religiôze de Denâ.

Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]

L'êuvia, cómme diciaròu da l'outô mæximo, a l'é 'n "dràmma pastorâle" ch'o se lîga a-a tradiçión piemontéize da stöia do Gelindo, a coscì dîta Divòta Comedia, vegnûa co-o ténpo bén comùn inta Ligùria ascì. O Perséuggio o conoscéiva bén sta stöia chi, tànto che 'na sò traduçión da-o piemontéize a l'é stæta a prìmma êuvia de tiâtro scrîta da l'outô, e coscì o l'à calâ in léngoa e anbientaçión zenéixi cómme àivan fæto, de lóngo inte quélli ànni, i "Scialìn", i avoxæ cantastöie do Favâ[1]. A comédia, segóndo e intençioìn do Perséuggio, a l'é stæta pensâ pe-i tiatrìn e-e réçite de paròcchie, pe fâla raprezentâ da-i figeu depoî a-o Prezépio[2].

I pastoî a-o presepio o l'é stæto pubricòu ciù vòtte, con di adataménti tra e sò ediçioìn. A prìmma publicaçión de l'êuvia a l'é do 1877, tórna publicâ co-ina ristànpa ch'a l'é sciortîa do 1878, méntre a segónda ediçión, cuâ da-a Stanpàia Arçivescovîle, a l'é do 1880[3]. Do 1887 l'é sciortîo a tèrsa ediçión, pubricâ da-a Stanpàia da Zoventù[4], e, tra o 1892 e o 1896, a quàrta. A quìnta e ùrtima ediçión a l'é do 1897[5] e, bén dòppo, gh'é ancón 'na ristànpa do 1939, a cûa de Mario Mazzoni e da Schêua tipogràfica Derelitti[6], tórna pubricâ do 1955 da-a stanpàia Buonastampa[7][8].

Tràmma[modìfica | modìfica wikitèsto]

«Bello capriçio ch’è satòu in t’a mente
Dell'impeatô pe disturbâ da gente.
O pretendiæ conosce o conto riondo
De quanta gente vive in questo mondo.»

(Àtto I, scêna I)

A comédia a coménsa inta câza do Giâxo, contadìn da Valàdda do Ponçéivia e protagonìsta de l'êuvia, ch'o l'é in parténsa pi-â Tæra Sànta pe pigiâ pàrte a-o censiménto da popolaçión vosciûo da l'inperatô[9]. O Giâxo, intànto ch'o l'êa a Betlèmme, o gh'incóntra Màia e Giöxèppe ch'én aprêuvo a çercâ de alögio e coscì o ghe conséggia d'asostâse inte 'na gròtta vixìnn-a, e o l'é mâvegiòu da-a santitæ che trasmétte i doî personàggi[10]. Tornòu inta Ponçéivia, o Giâxo o cónta a-a famìggia quéllo ch'o l'à vìsto, intànto che Bedìn e Gilindìnn-a ghe pàrlan de l'apariçión de 'n àngeo ch'o gh'à anonçiòu o nasción do Mescîa. Coscì, i protagonìsti decìddan d'andâ tùtti insémme a-a gròtta de Betlèmme pe védde o Banbìn e portâghe di prezénti: patæli, êuve, 'n capón e 'n bæ[11]. A Betlèmme, dòppo che Giöxèppe o l'à conosciûo o Giâxo[12], gh'é l'Adoraçión di pastoî, fæta da-i ponçeiviàschi e di âtri personàggi, che bâxan i pê a-o Banbìn e dàn i sò prezénti a-i personàggi sâcri, scêna studiâ cómme se a foîse 'na spécce de prezépio vivénte[13]. In sciâ fìn, terminòu l'adoraçión e con lê a pàrte ciù poética do conponiménto, gh'é a famìggia de pastoî ch'a discùtte in sce quéllo ch'o l'é capitòu e, inta concluxón anbientâ do ténpo dòppo, s'ascìste a Giâxo e Gilindìnn-a ch'ìntran inta gròtta pe fâ vìxita a-a Sâcra Famìggia, ma no ghe trêuvan ciù nisciùn e, trìsti, tórnan inderê[14][15].

Personàggi[modìfica | modìfica wikitèsto]

«Primma o mæ nomme han scrïto, Giaxo Gnûcca,
O figgio de mæ poæ dito o Gianlucca;
E poi de mæ moggê, Beddin Gærava
(Ch’a l’è unna lengua lunga... ma ben brava...)
E Gilindinn-a poi, ch’a l’è mæ figgia,
E o servitô con tûtta a so famiggia.»

(Àtto I, scêna II)

Da-e instruçioìn do Perséuggio mæximo, i personàggi da comédia són[16]:

Anàlixi[modìfica | modìfica wikitèsto]

Contegnûo[modìfica | modìfica wikitèsto]

Inte I pastoî a-o presepio, scibén chò-u Perséuggio o fâ riferiménto a l'òriginâle dràmma sâcro, o se destàcca bén bén da-i tèsti clàscichi do tiâtro religiôzo, co-a sò êuvia ch'a gh'à 'na pròpia açión scénica. L'outô o ghe dâ 'n tàggio sorviatùtto didàtico, contàndo a stöia do Prezépio co-in regìstro scìmile a quéllo popolâre, permìsso da-a çèrnia lengoìstica adotâ. Quésto però o no pòrta a-a senplicitæ di contegnûi ascì, dæto che, de sótta a-a câa ciù popolâre di regìstri e a-a freschéssa de scêne ch'a dâ de legeréssa a-o conponiménto, o Perséuggio o l'ìnpe l'êuvia de dotrìnn-a inte l'espoxiçión do mistêio da Nativitæ[17], arivàndo inte st'êuvia chi a-i éxiti ciù èrti da sò produçión religiôza[18].

Strutûa[modìfica | modìfica wikitèsto]

A strutûa da comédia a l'é articolâ in sce tréi àtti, ciù in pròlogo a l'inprinçìpio, ciamòu prolûxion, e 'na scêna do tèrso àtto ch'a fonçiónn-a da concluxón. O Perséuggio mæximo o métte in ciæo ch'o l'à dæto a-o sò conponiménto 'na tâ strutûa in fonçión da duâta tìpica de quésto génere de êuvie, che de sòlito a s'astrénze a 'na sôla giornâ. Pe sta raxón chi o l'à destacòu o pròlogo e a concluxón da-o cheu do dràmma, che inti sò àtti centrâli o l'arèsta coscì concentròu inte 'n giórno intrêgo[19].

Stîle[modìfica | modìfica wikitèsto]

In sciâ grafîa do conponiménto, l'outô o repìggia in mòddo stréito quélla do Martìn Piàggio e do Zâne Cazàssa, cangiàndola rispètto a di âtri sò pèssi cómme O mainâ zeneize in Chinn-a, scibén chò-u Perséuggio o l'à in pitìn senplificâ, levàndo a liniétta in çìmma a-a "ò" pe marcâla quand'a l'é serâ. A decixón gràfica, raxonâ, do Perséuggio a l'é mìssa in ciæo inta quìnta ediçión da comédia, dond'o scrîve d'avéi çernûo quésta grafîa perché dotâ de 'na letiatûa, co-i lunâi de quélli ànni do Sciô Regìnn-a e o grànde diçionâio do Cazàssa, fæti che pe lê dâvan ciù posciblitæ a-a sò êuvia de duâ into ténpo[20].

In sciâ léngoa dêuviâ, o Perséuggio o l'azónze ch'o l'à vosciûo méttighe ascì de pòule e de esprescioìn do zenéize de canpàgne ciufîto che do céntro, cómme stræ pe "stràdde", öta pe "vòtta" e esto pe "quésto"[19]. De ciù, cómme inte l'êuvia òriginâle piemontéize, i doî personàggi sâcri vêgnan destacæ da-i protagonìsti da-o pónto de vìsta lengoìstico ascì, zaché quésti s'esprìmman sôlo in italiàn[20].

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

Nòtte a-o tèsto
  1. ↑ Inta grafîa de l'outô, ciù tàrdi scrîto I pastôi â-o presepio ascì, "I pastoî a-o prezépio" inta grafîa ofiçiâ.
Nòtte bibliogràfiche
  1. ↑ (IT) Gelindo (PDF), in sce quezzi.it. URL consultòu o 12 dexénbre 2023.
  2. ↑ Pap, 2015, p. 33
  3. ↑ I pastoî a-o presepio, 2ª ed., Zêna, 1881.
  4. ↑ I pastoi a-o presepio : Dramma-pastorale zeneize, Zêna, Stanpàia da Zoventù, 1887.
  5. ↑ I pastoi a-o presepio: Dramma pastorale zeneize, 5ª ed., Zêna, Gio. Fassicomo e Scotti Edit., 1897.
  6. ↑ Mario Mazzoni (a cûa de), I pastoi a-o presepio, Zêna, Schêua Tipogràfica Derelitti, 1939.
  7. ↑ Mario Mazzoni (a cûa de), I pastôi â-o presepio, Zêna, Stanpàia Bónn-a Stànpa, 1955.
  8. ↑ Pap, 2015, p. 34
  9. ↑ Pap, 2015, p. 36
  10. ↑ Loîgi Perséuggio, Atto Primmo, in I pastoì a-o presepio - Dramma pastorale zeneize, 5ª ed., Zêna, Gio. Fassicomo e Scotti, 1897.
  11. ↑ Loîgi Perséuggio, Atto Secondo, in I pastoì a-o presepio - Dramma pastorale zeneize, 5ª ed., Zêna, Gio. Fassicomo e Scotti, 1897.
  12. ↑ Pap, 2015, p. 40
  13. ↑ Pap, 2015, p. 41
  14. ↑ Pap, 2015, p. 43
  15. ↑ Loîgi Perséuggio, Atto Terzo, in I pastoì a-o presepio - Dramma pastorale zeneize, 5ª ed., Zêna, Gio. Fassicomo e Scotti, 1897.
  16. ↑ Loîgi Perséuggio, Personàggi, in I pastoì a-o presepio - Dramma pastorale zeneize, 5ª ed., Zêna, Gio. Fassicomo e Scotti, 1897, p. 6.
  17. ↑ Pap, 2015, pp. 35-36
  18. ↑ Toso, 2009, p. 168
  19. ↑ 19,0 19,1 Pap, 2015, p. 45
  20. ↑ 20,0 20,1 Pap, 2015, p. 44

Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=I_pastoî_a-o_presepio&oldid=244298"