Giöxèppe Badaràcco

Da Wikipedia
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Giöxèppe Badaràcco, dîto "O Sórdo" (Zêna, 1588 - 1657) o l'é stæto 'n pitô zenéize, specializòu inti quàddri a sogètto religiôzo, atîvo tra Zêna, o rèsto da Ligùria e a Còrsega inte l'ànbito da corénte artìstica do coscì dîto baròcco zenéize.

Vìtta[modìfica | modìfica wikitèsto]

O Badaràcco o l'é nasciûo, segóndo o Càrlo Giöxèppe Ràtto[1], a Zêna into 1588, ma l'é poscìbile che sta dæta chi a ségge stæta anticipâ[2]. Fìggio de l'Andrîa, ménbro de 'na famìggia de lignêua da Repùbrica de Zêna, o l'à comensòu i sò stùddi into cànpo da letiatûa ma, conpîo dixéutt'ànni, o l'à decîzo de dedicâse a-a pitûa[1].

Dòppo 'n cùrto perîodo dond'o l'à travagiòu pò-u Benàrdo Stròsso, o l'é diventòu 'n alêvo de l'Andrîa Ansâdo, da-o quæ o l'à inpréizo l'àrte da pitûa, comensàndo fîto a dipìnze di quàddri da lê. Voéndo amegioâ a pròppia técnica o s'é dónca trasferîo a Firénse, dedicàndose sorviatùtto a-o comèrcio de quàddri. A ògni mòddo, mâvegiòu da-e òpere de l'Andrîa do Sàrto, o l'à comensòu a studiâ in mòddo detagiòu e sò pitûe, realizàndone de còpie ascì ch'êan asæ apresæ da-i patrìççi da çitæ[1].

D'in gîo a-o 1625, ciù ò mêno a l'etæ de quarànt'ànni, o l'à decîzo de tornâ a Zêna, dónde o Badaràcco o s'é spozòu. O l'à dónca travagiòu in çitæ pe vàrri ànni ma, cómme za notòu da-o Rafè Sorvàn inta sò òpera do 1674 "Vite de' pittori, scultori, ed architetti genovesi [...]", inta pràtica o l'àiva realizòu de òpere sôlo pi-â nobiltæ, mancàndo coscì de quélle òpere "pùbliche" che pò-u Sorvàn sèrvan a dâ lùstro a-o nómme de 'n pitô[3][n. 1]. Inti ànni sucesîvi o l'à stæto ciù vòtte inta Rivêa, spécce a-o Borghétto, dónde gh'é conservòu quàttro sò téie, e in Còrsega ascì, con di "viâgi pe travàggio" ch'àn permìsso a-o pitô zenéize de fâse conósce e aprexâ inte quélli pòsti, tànto da êse tórna ciamòu inti ànni a vegnî pe di travàggi inte quélli pòsti[4]. Pi-â Còrsega o l'à avûo vàrie comiscioìn da-e gêxe da sò pàrte setentrionâle, co-ina dozénn-a de òpere a lê atriboîe che són chi conservæ ancón a-a giornâ d'ancheu. Sti travàggi chi són stæti coscì inportànti da êse pigiæ cómme ezénpio da-i pitoî do pòsto, infloensàndo o stîle de l'época da región intrêga. Tornòu a Zêna da un di sò viâgi, o l'é stæto contagiòu da-a pèsta che into 1657 a l'àiva corpîo a Ligùria, moìndo in çitæ inte quéllo ànno.

O l'à avûo quàttro fìggi, con doî de sti chi che se són dedicæ a-a pitûa ascì. In particolâ o Zâne Rafè (1648-1726), co-o poæ ch'o l'é stæto o sò prìmmo méistro, o l'é diventòu 'n pitô avoxòu[1].

Crìtica[modìfica | modìfica wikitèsto]

O Badaràcco o l'é stæto ascordòu squæxi do tùtto za pöco dòppo a sò mòrte pe-e raxoìn sórvia minsonæ e pò-u fæto che, scìnn-a no goæi ànni fa, êan a lê atriboîe con seguéssa apénn-a dötræ òpere. Pe de ciù, quàddri cómme o Sàn Pêo Màrtire in preghêa a Crémma e o Sàn Féipo Néigri a Ôtri remóntan a-i ùrtimìscimi ànni da vìtta do pitô, perîodo into quæ o l'àiva òrmâi abandonòu i stîli de l'Ansâdo e sorviatùtto de l'Andrîa do Sàrto, pe uniformâse a quélli di âtri pitoî zenéixi a lê contenporànni, da coscì dîta corénte "naturalìsta"[2][5].

A rivalutaçión e a riscovèrta do pitô zenéize a l'é partîa, squæxi pe câxo, inti ànni '90 da-o pàize do Borghétto, dónde són conservæ quàttro tra e sò òpere ciù inportànti. Defæti, aprêuvo a-o restàoro da pâa d'artâ da gêxa de Sàn Matê, l'é stæto poscìbile scrovî tórna o sò outô[n. 2], co-i borghetìn ch'àn dónca "adotòu" o pitô. L'é coscì comensòu i restàori di âtri tréi quàddri, spécce de quéllo da Madònna co-o Banbìn particolarménte câo a-i paizén dæto ch'o contêgne 'na precîza rafiguraçión do Burgus Sancti Spiritus into XVII sécolo. Into 1993 l'é stæto inandiòu da-a paròcchia borghetìnn-a 'n convêgno a lê dedicòu e, co-a creaçión do "grùppo scoribandìstico Corpi de Diu", a-o prinçìpio do nêuvo milénio l'é stæto òrganizòu 'n pelegrinàggio-scoribànda in Còrsega, in sce tràcce do Badaràcco[6]. Quésto o l'à sponciòu a-a realizaçión de nêuvi stùddi in Còrsega ascì, ch'àn permìsso d'individoâ dózze òpere do pitô in sce l'îzoa[4], con éutto de quéste téie che a-a giornâ d'ancheu són inscrîte into patrimònio colturâle françéize[7].

Òpere[modìfica | modìfica wikitèsto]

O Badaràcco o l'à lasciòu 'n'inportànte produçión artìstica, spantegâ pe-i lêughi dond'o l'à travagiòu. Tra e sò òpere poêmo aregordâ:

Ligùria[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • A Céive, Nativitæ do Segnô, 1600-1649 - conservòu inta gêxa parochiâle de Sàn Zâne Batìsta, a sto quàddro chi a s'é inspirâ a schêua do Zâne Rafè B. pi-â "Nativitæ" d'ancheu conservâ a Vâze[8][9].
  • Camóggi, Sant'Êmo, Sànta Ciæa e Sàn Nicòlla de Bâri in adoraçión de l'Oucaristîa, 1643 - probabilménte comiscionâ cómme ecs-vôto da di mainæ, st'òpera chi a se trêuva baxìlica de Sànta Màia Sónta. Tra e pöche òpere do pitô a êse stæta analizâ da-a crìtica, inte sto quàddro chi l'é poscìbile védde l'inflùsso de l'Ansâdo, méistro do Badaràcco[10].
  • Çeriànn-a, Madònna co-o Banbìn e Sànti, 1654 - òpera pöco conosciûa, realizâ inti ùrtimi ànni de vìtta de l'outô, a l'é conservâ inta parochiâle nêuva di Sànti Pê e Pòulo[11].
  • O Borghétto, Madònna co-o Banbìn e i Sànti Pê, Êmo e Antönio Abòu protézzan o Borghétto, 1655 - pâa d'artâ realizâ in òrìgine pi-â capélla da Madònna di Àngei, pöco prìmma da sò distruçión into córso da batàggia de Lêua a l'é stæta stramuâ inta gêxa parochiâle de Sàn Matê, dónde a l'é conservâ ancón a-a giornâ d'ancheu inta capélla a-a mancìnn-a de l'artâ. Tra e quàttro òpere do Badaràcco conservæ into pàize a l'é de segûo a ciù famôza, a-o mêno a livèllo locâle, contegnìndo 'na raprezentaçión detagiâ do pàize a-a meitæ do Seiçénto[12].
  • O Borghétto, Martìrio de Sàn Matê, 1644 - dedicòu a-o titolâre da gêxa, o se trêuva inte l'àbside da parochiâle do céntro stòrico[12].
  • O Borghétto, Martìrio de Sant'Agâ, 1644-1655 - o tèrso quàddro do Badaràcco scitoòu inta gêxa de Sàn Matê, o l'é mìsso in sciâ miâgia de drîta da capélla de Nòstra Scignôa da Cônétta[12].
  • O Borghétto, Miâcoo do mû de Sant'Antönio Abòu, 1655 - l'ùrtimo quàddro do pitô conservòu a-o Borghétto o l'é inte l'ötöio de Sàn Giöxèppe. Inte st'òpera chi se peu védde 'n tòcco do pàize ascì, sàiva a dî a lögia do palàsso in sciô sciànco meridionâle da ciàssa da Madònna da Goàrdia, e, pe de ciù, l'é probàbile chò-u pitô o l'àgge pigiòu cómme ezénpio pe-e fàcce di personàggi do quàddro quélle de vàrri borghetìn de l'época[12].
  • Zêna, Achìlle a Scîro, 1654 - quàddro conservòu inte 'na coleçión privâ a Zêna, o l'é fòscia un di quélli ciù conosciûi de l'outô, minsonòu da-a crìtica ascì[13][2].
  • Zêna (Ôtri), Sàn Féipo Néigri in adoraçión do Croxefìsso, ? - òpera conservâ inta gêxa parochiâle di Sànti Nichiôzo e Êmo[2].

Âtre regioìn[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Crémma, Sàn Pê Màrtire in preghêa, 1655-1657 ca. - in òrìgine inta gêxa de Sàn Ménego e d'ancheu conservòu a Lovere, o l'é stæto atriboîo a-o Badaràcco dæto che, in sciâ bâze de 'na fónte de l'época, o pitô zenéize o l'êa vegnûo a Crémma pe realizâla. Apénn-a terminâ l'òpera o l'é pöi tornòu a Zêna, dond'o l'é mòrto l'ànno dòppo[14][15].
  • Ciongìn, Mòrte de Sàn Giöxèppe, 1645 - into dòmmo de Ciongìn, l'òpera a l'é ancón conservâ inta sò cornîxe òriginâle ma a se trêuva in de condiçioìn no goæi bónn-e[16].
  • Coleçión privâ, Rebécca a-o pósso, sénsa dæta[17].
  • Coleçión privâ, Sàn Giöxèppe co-o Banbìn, sénsa dæta - òpera sénsa l'indicaçión da dæta, a diferénsa da ciù pàrte de quélle do pitô. A s'asomêgia inte l'inpostaçión a-i ciù famôxi Martìrio de Sàn Matê e Madònna co-o Banbìn e i Sànti [...], conservæ a-o Borghétto[18].
  • Coleçión privâ, Venditô de gioiélli, 1654 - òpera conservâ inte 'na coleçión privâ, firmâ e datâ da l'outô[19].

Còrsega[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Barrettali, A Vèrgine e Sàn Pantalìon interceddàn da-o Padretèrno pe-e ànime do Purgatêuio, 1650 ca. - òpera conservâ inta gêxa parochiâle de Sàn Pantalìon, atribuçión[20].
  • Bastîa, Interceçión da Vèrgine e de Sàn Giöxèppe da-a Trinitæ pe-e ànime do Purgatêuio, 1650 ca. - òpera conservâ inta catedrâle de Sànta Màia Sónta[21].
  • Ersa, Madònna co-o Banbìn afiancâ da Sant'Êmo, Sàn Françésco e Sànta Catæn de Lusciàndria, 1652 - òpera conservâ inta capélla de Sant'Êmo, firmâ e datâ da l'outô[22].
  • Ersa, Sàn Felîçe de Cantalice a-i pê da Vèrgine co-o Banbìn, 1650 ca. - òpera conservâ inta gêxa do convénto da Nòstra Scignôa di Àngei, atribuçión[23].
  • Meria, Madònna da Mizeicòrdia afiancâ da sètte sànti e quàttro peniténti giànchi, 1650 ca. - òpera conservâ inta gêxa parochiâle de Sàn Ròcco, atribuçión[24].
  • Morsiglia, Sàn Cristòffa ch'o pórta o Banbìn e a Madònna do Carmêlo, o prezénta l'abitìn a Sant'Êmo, 1642 - òpera conservâ inta gêxa parochiâle de Sàn Çepriàn, firmâ e datâ da l'outô[25].
  • Nonza, Sàn Françésco e Sànta Giùlia interceddàn da-a Vèrgine e o Banbìn pe-e ànime do Purgatêuio, 1650 ca. - òpera conservâ inta gêxa parochiâle de Sànta Giùlia, atribuçión[26].
  • Patrimonio, Madònna co-o Banbìn tra Sàn Zâne Batìsta e Sàn Loénso, 1650 ca. - òpera conservâ inta gêxa parochiâle de Sàn Martìn, atribuçión[27].

Galerîa d'inmàgine[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Interceçión da Vèrgine e de Sàn Giöxèppe da-a Trinitæ pe-e ànime do Purgatêuio
    Interceçión da Vèrgine e de Sàn Giöxèppe da-a Trinitæ pe-e ànime do Purgatêuio
  • Sàn Pê Màrtire in preghêa
    Sàn Pê Màrtire in preghêa
  • Madònna co-o Banbìn e i Sànti Pê, Êmo e Antönio Abòu protézzan o Borghétto
    Madònna co-o Banbìn e i Sànti Pê, Êmo e Antönio Abòu protézzan o Borghétto
  • Martìrio de Sant'Agâ
    Martìrio de Sant'Agâ
  • Sàn Giöxèppe co-o Banbìn
    Sàn Giöxèppe co-o Banbìn
  • Rebécca a-o pósso
    Rebécca a-o pósso

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

Nòtte a-o tèsto
  1. ↑ Tànto che, aprêuvo a-a decixón do Sorvàn de esclùdde e çitaçioìn a-i quàddri in de coleçioìn privæ, inta prìmma ediçión do Vite de' pittori, scultori, ed architetti genovesi [...] a l'é minsonâ "una sola tavola, e quella assai piccola, vediamo di lui pubblicamente esposta sopra una bottega nella strada de' Coltellinaj". Pe de ciù, a-a segónda ediçión de l'òpera fæta da-o Ràtto into 1768, st'òpera chi a l'êa za scentâ ma, a-o mêno, o vêgne aregordòu o Sàn Féipo Néigri inta gêxa parochiâle di Sànti Nichiôzo e Êmo a Ôtri.
  2. ↑ Defæti in sce tùtte e òpere do Badaràcco a-o Borghétto gh'é l'indicaçión do nómme de l'outô e da dæta.
Nòtte bibliogràfiche
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Sopràn - Ràtto, 1768, p. 212
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Castelnovi, 1963
  3. ↑ Sopràn - Ràtto, 1768, p. 213
  4. ↑ 4,0 4,1 Nigaglioni & Chaubon, 2004
  5. ↑ (IT) Luigi Antonio Lanzi, Storia pittorica della Italia, in Biblioteca enciclopedica italiana, vol. 14, Milàn, per Nicolò Bettoni, 1831, p. 474.
  6. ↑ Boggero, Un pittore da risollevare
  7. ↑ (FR) "Giuseppe Badaracco", in sce pop.culture.gouv.fr. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  8. ↑ (IT) Natività di Gesù - Giuseppe Detto Sordo, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  9. ↑ (IT) Natività di Gesù - Giovanni Raffaele Badaracco, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  10. ↑ (IT) Sant'Erasmo, Santa Chiara e San Nicola di Bari in adorazione dell'Eucaristia - Giuseppe Detto Sordo, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  11. ↑ (IT) Madonna con Bambino e Santi - Giuseppe Detto Sordo, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 (IT) Scîto do cumùn do Borghétto - Gêxa de Sàn Matê, in sce comune.borghettosantospirito.sv.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  13. ↑ (IT) Giuseppe Detto Sordo, Achille a Sciro, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  14. ↑ (IT) San Pietro martire in preghiera - Giuseppe Badaracco, in sce lombardiabeniculturali.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  15. ↑ (IT) San Pietro martire in preghiera - Giuseppe Badaracco, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  16. ↑ (IT) Morte di San Giuseppe - Giuseppe Detto Sordo, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
  17. ↑ (IT) Rebecca al pozzo - Giuseppe Badaracco, in sce cambiaste.com. URL consultòu o 24 màrso 2022.
  18. ↑ (IT) San Giuseppe col Bambino - Giuseppe Badaracco, in sce farsettiarte.it. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  19. ↑ (IT) Badaracco Giuseppe, Venditore di monili, in sce catalogo.fondazionezeri.unibo.it. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  20. ↑ (FR) La Vierge et saint Pantaléon intercédant auprès de Dieu le Père pour les âmes du Purgatoire - Giuseppe Badaracco, in sce pop.culture.gouv.fr. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  21. ↑ (FR) Michel-Edouard Nigaglioni e Pierre Curie, Propos autour d’un inventaire: quelques peintures italiennes à Bastia - Giuseppe Badaracco et la cathédrale Sainte-Marie-de-l’Assomption, in sce journals.openedition.org. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  22. ↑ (FR) Vierge à l'Enfant entourée de saint Erasme, saint François et sainte Catherine d'Alexandrie - Giuseppe Badaracco, in sce pop.culture.gouv.fr. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  23. ↑ (FR) Saint Félix de Cantalice aux pieds de la Vierge à l'Enfant - Giuseppe Badaracco, in sce pop.culture.gouv.fr. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  24. ↑ (FR) Vierge de Pitié entourée de sept saints et quatre pénitents blancs - Giuseppe Badaracco, in sce pop.culture.gouv.fr. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  25. ↑ (FR) Saint Christophe portant l'Enfant Jésus et Notre-Dame du Mont Carmel, remettant le scapulaire à saint Erasme - Giuseppe Badaracco, in sce pop.culture.gouv.fr. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  26. ↑ (FR) La Vierge et saint Pantaléon intercédant auprès de Dieu le Père pour les âmes du Purgatoire - Giuseppe Badaracco, in sce pop.culture.gouv.fr. URL consultòu l'8 màrso 2022.
  27. ↑ (FR) Vierge à l'Enfant entre saint Jean-Baptiste et saint Laurent - Giuseppe Badaracco, in sce pop.culture.gouv.fr. URL consultòu l'8 màrso 2022.

Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Colegaménti estèrni[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • (IT) Gian Vittorio Castelnovi, BADARACCO, Giuseppe, in Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 5, Rómma, Treccani, 1963.
  • (IT) Francesco Boggero, Un pittore da risollevare, in sce francoboggero.it. URL consultòu o 7 màrso 2022.
Contròllo de outoritæVIAF (EN) 8147121670326390200 · Europeana (EN) agent/base/9745 · ULAN (EN) 500298048 · WorldCat Identities (EN) 8147121670326390200
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Giöxèppe_Badaràcco&oldid=240051"