Àutu
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| Àutu cumüna | ||
|---|---|---|
| ||
 Panu(r)àmma du séntru de Àutu, cun u castéllu e a gêxa
| ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Piemunte
| |
| Provìnsa |  Cuni
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Mauro De Andreis (lìsta sìvica Sempre più in Alto) da-o 14-5-2023 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 44°07′N 8°00′E | |
| Altitùdine | 652 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 7,46 km² | |
| Abitanti | 139[3] (31-8-2020) | |
| Denscitæ | 18,63 ab./km² | |
| Comùn confinanti | Aquila (IM), Cravaüna, Naxin (SV), Urméa | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 12070 | |
| Prefìsso | 0174 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 004005 | |
| Cod. cadastrâ | A238 | |
| Targa | CN | |
| Cl. scìsmica | zöna 3s (sismicitæ bàssa)[4] | |
| Cl. climàtica | zöna F, 3 016 GG[5] | |
| Nomme abitanti | autesi[1][2] | |
| Sànto patrón | San Michê | |
| Giórno festîvo | 29 setembre | |
| Cartògrafîa | ||
  Àutu | ||
 | ||
| Scîto instituçionâle | ||
-Stemma.svg)
Àutu (scrìtu ascì Auto, in dialettu urmeascu Ótu, in italiàn Alto) u l'è in cumün da pruvinsa de Cuni faciàu intu versante ligü(r)e, ch'u cunta 139 abitanti (dàtti agiurnài au 2020).
Geugrafìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Se tröva in Piemunte, inta pruvinsa de Cuni. U fa parte da Valà du Pennavaire (s-ciümme ch'u nàsce a Cravaüna e che u se càccia in tu Néva in Cixan), assèmme a Castregiancu (SV), Naxin (SV) e Cravaüna. L'è u primmu paise in Piemunte rivandu da Arbenga, truvànduse intu versante marittimu, cumme pé Cravaüna, de Àrpi Ligüi. A magiurànsa du teritòiu autese se tröva in scia rìva scinistra du cursu du s-ciümme, u l'è survastàu dau Munte Dubassu (1538 m.) e se tröva a 645 métri sciü u livellu du mà. U l'è distante da Arbenga 25 chilometri e atretantu da Urmea.
Stòia
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Tra i 9000 e i 8000 ànni primma de Cristu l'ürtima glaciasiun a l'axéva purtàu de pupulasiùi nomadi da a zona padana a spustàse ciü a sud: 'sté pupulasiui da(r)àn poi u(r)igine ai Ligüri; inta zona sun stae individuàe dúzze lucalitài dunde sun stai truvai di reperti paleulitici (Arma du Stevanin, Arma de Naxin e e Grotte Camere sun e ciù famuse in ta zona).[6]
Àutu u vegne cuscì selesiunàu pe a pusisiun favurìa, grassie a üna sórta de teràssa natürale ch'a l'ea perfetta pe cuntrulà u teritoiu sircustànte. 'Ste pupulasiui cummensavan a pià de abitüdini "seminomadi", cun a pasturissia e l'alevaméntu. In tu XI seculu Àutu passa sutta i teritòi de Bunifassiu du Vàstu. A zóna poi in tu 1300-1320 se(r)à duve(r)â dai scignùi de Savùna (poi affidâ, grassie a 'n infeudamentu, ai cunti Cepollini de Arbenga) pe i avistamènti di Saracen ch'i invadevan e coste ligüri dau mâ, propiu da questu u de(r)ive(r)éa u numme latìn de "Altum", pé vìa da pusisùn agevule , ch'a suvràsta a valà du Pennavaire.
Cun u paìse de Cravaüna, ducca, u và a custituì in unicu feudu, che a a mòrte di Clavesana u finisce sutta i marchexi du Carretto, zà scignùi du marchesàu de Süccaellu. Sciben questu càngiu de prupietài a famìa ingàuna a mantegne u feudu, aministrandulu pé i marchexi, i l'éan difatti velli chi i l'axévan fàu custruì u castellu de Àutu intu XIV seculu.
U paìse u resta in màn a questi fìn a a l'arìvu de Napuleùn, quande intu 1796 u castellu u vegne derubàu dae truppe fransexi e in parte derucàu. U véu e propiu "destaccamèntu" da a Ligüria u l'éa avegnüu inte l'ànnu 1736, quande intu tratàu de Vienna, presedènte aa restaurasiùn, u feudu u vegne 'catàu da a famìa Savoia, entrandu poi intu Regnu de Sardegna.[7] Da chì u divegne parte dau 1861 du Regnu d'Italia, dau 1946 Repübbrica Italiana. I ürtimi cangiaménti a livellu terituriàle i sun avegnüi intu XIX seculu e e riguardan e dispute cun Cravaüna pé a zòna caraterizà da a fùnte de San Bertumê e dai terén lì d'atàccu, situasiùn risòlta cunscideandu cumme cunfin a Ròcca Russa, impurtànte falesia che ancù aù a segna u cunfìn frai dui cumüi.[8] Da segnalà ascì diferenti episoddi de rexistensa partigiàna düante segunda guèra mundià: a Àutu l'è stâ cantà pé a primma 'otta, intu 1944, a cansun Scigu(r)a u Véntu de Felixe Casciùn, mégu e partigiàn ligüe, mòrtu u stessu ànnu inta lucalitài de Cà Funtane, pòcu distante dau paìse.[9]
Abitanti
[modìfica | modìfica wikitèsto]Evulusiùn demugràfica
[modìfica | modìfica wikitèsto]Abitanti censìi[10]
Minuànse furèste
[modìfica | modìfica wikitèsto]Segundu u ISTAT, a i 31 de dixembre 2014, a Àutu i ghe sun 2 rexidenti furèsti.
Pòsti de interesse
[modìfica | modìfica wikitèsto]-
Uatòiu de San Bertumé -
A géxa de San Miché -
Àtra vìsta du Castéllu -
Vìsta de Àutu dau Castéllu di Cepollini
U castéllu di Cepollini
[modìfica | modìfica wikitèsto]_01.jpg)
U scimbulu du paìse u l'è u castéllu di cunti Cepollini, custruìu intu 1320 pé u cuntrollu di teritòi fra a valle du Tanàu e quella du Pennavaire. Culegàu in linia d'àia cun quellu de Aquila (inta valà de l'Aròscia) u l'ha raprezentàu in òttimu mecanismu de difesa pé u burgu de Àutu. Quéstu u l'è tra l'àtru ün di méiu cunservài inta zona ingàuna, grassie suviatüttu a 'n gròssu restauru avegnüu a a fìn du XIX seculu, doppu ch'u u l'éa stàu derucàu intu periudu de Napuleùn. L'edifissiu u g'ha avüu ciü fàsi de ampliamèntu, a ciü impurtante aturnu au 1400-1500, quande u pìa a furma definitìva de furtessa-rexidènsa , grassie ascì a a custrusiùn da lòggia e cun a 'zunta de e tùri a bàse reùnda.[11][12]
Architetüe Religiuse
[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Gexa de San Miché, datâ au XVII seculu, presénta ascì decuasiùi du XIX seculu. Restauà in tu 1753 grassie anche a l'agiuttu de 'n pitù urméascu, ciamàu Eugenio Arduino.
- U(r)atòiu de San Bertumé: scùnsacrau. Ancöi duveàu cumme museu temporaneu 'n sce a vitta du paize, funsiùna ascì cumme sala pé e mustre e pé di cunvegni.
.jpg)
- U(r)atòiu di San Bastiàn: vixin aa véia via pé Cravaüna, cunserva afreschi du XV seculu, presedentemente in stàttu de abandùn, au dì d'ancöi l'è stàu restauràu.
- Santuàiu da Madonna du Làgu: A 3 km dau paise, vixin a 'n laghettu natüale, l'è risalènte au XIX seculu, l'udiernu santuàiu u nàsce pé sustituì quéllu ciü veggiu, àu scunsacràu. A zona a l'è frequentà anche grassie a üna lucanda li vixin , ma l'è ascì attressà pé pic-nic e l'è ideale pe u parapendiu, scalàe e camminàe in ti senté. U laghettu u l'hà in diametru de 15 métri, e u se saiéva furmàu aturnu au XVII seculu, prubabilmènte pé di muvimenti franuxi. A questu a l'è ligà a lezènda da sòa furmasiùn: segundu i abitanti du pòstu u saieva aparsu inaspetatamènte, a cauza de 'n cuntadìn ch'u l'axeva cuntinuàu a travaià a tèra, nunustante a giurnà de fèsta da dumenega. U saieva dunca 'na punisiùn du Segnù, ch'u l'axeva fàu inabissà u sò teren (assemme a véllu e ae béstie) cun ina gràn büàsca.[13][14]
Architetüe civili
[modìfica | modìfica wikitèsto]- E casélle: antighi ripài in pria di pastù, diseminài pé i senté de zone cùn a pastuìssia.
Pitüa
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Pitüa pé Felixe Casciùn: A l'ingressu du burgu, rivandu da Arbenga, l'è stau dipintu da Francesco Del Casino intu 2005 pé nu scurdà u partigiàn Impeiese (ciamàu asci U Megu), ben ben rimastu in ta memòia da gente du pòstu.
Ecunumìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]L'ecunumìa lucale a l'è basà prinsipalmente sciü l'agricultüa, grassie ae cultivasiùn a terassamenti, l'alevamèntu e u tuìsmu.
Cultüa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dialettu Autese
[modìfica | modìfica wikitèsto]
U dialettu parlàu l'è de stampu arbenganese (Ligüe sentru-usidentàle), scimmile a quellu castregiànchin e a quellu de Naxin, pé via de forti culégamènti cun a rivea, anche a livellu stoicu. Nu sùn présènti derivasiùn piemuntexi. Pé valurizà e tradisiùi lucali intu 2016 u prugèttu de tupunumastica stò(r)ica savunese u l'ha pübbricàu, assemme au cumün a màppa du teritòiu du paìse cun e denuminasiùi di pòsti in léngua ligüre lucàle.[15]
Cüxina
[modìfica | modìfica wikitèsto]S-ciancùi
[modìfica | modìfica wikitèsto]I s-ciancùi sun in genere de pasta tipica da valà du Pennavaire, cuscì ciamàu pé esse "taiàu mà" e dunca " a s-ciancùi", i se cundisciàn pòi cun u brüssu, sciügu de càrne, pìstu o pòri.[16]
Aministrasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]_-_municipio.jpg)
| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1º zugnu 1985 | 19 mazzu 1990 | Giuseppe Deandreis | Demucrassia Cristiana | Scéndegu | |
| 19 mazzu 1990 | 24 frevà 1994 | Enrico Deandreis | lista sivica | Scéndegu | |
| 24 arvì 1995 | 14 zugnu 1999 | Luigi Borghi | indipendènte | Scéndegu | |
| 14 zugnu 1999 | 14 zugnu 2004 | Luigi Borghi | lista civica | Scéndegu | |
| 14 zugnu 2004 | 22 frevà 2008 | Francesco De Andreis | lista sivica | Scéndegu | |
| 22 frevà 2008 | 26 frevà 2008 | Francesco D'Angelo | Cumisàiu prefetissiu | ||
| 26 frevà 2008 | 15 arvì 2008 | Francesco D'Angelo | Cumisàiu straurdinàiu | ||
| 15 arvì 2008 | 27 mazzu 2013 | Renato Sicca | indipendènte | Scéndegu | |
| 27 mazzu 2013 | 10 zugnu 2018 | Renato Sicca | lista sivica Per continuare nella tradizione e nel rinnovamento | Scéndegu | |
| 11 zugnu 2018 | 14 mazzu 2023 | Renato Sicca | lista sivica Per continuare nella tradizione e nel rinnovamento | Scéndegu | |
| 14 mazzu 2023 | in càrega | Mauro De Andreis | lista sivica Sempre più in Alto | Scéndegu | |
Feste e fée
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Sagra di s-ciancùi, a se tegne tütti i ànni intu mése de lüggiu, dedicà a questu genée de pasta fresca prepaà inta valà du Pennavaire.[17]
• Festa da Madònna du Làgu, in te u santuàiu cun u stéssu nòmme, particulàre a l'è a prucesciùn di cristi, chi i vegnan da gran parte di paìxi de e vàlli arbenganexi e dau bàssu Piemunte, de antìga tradisiùn, a se tegne a lüggiu.[18]
• Radün inter-regiunàle di partigiài, in unùe de Felixe Casciùn, u cunsciste inta vìxita au munumentu dedicàu a U Mégu, vixìn a dunde l'éa stàu 'massàu e in relatìvu rinfrescu, se tegne d'estài, fra lüggiu e agùstu.[19]
• Festa patrunàle de San Miché, u 29 de Setembre.
• Festa de e castagne (o de e rustìe), i prìmmi de utùbre.
Vie de Cumünicasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritòiu cumunale l'è culegàu cun Arbenga e Urmea grassie a a stradda pruvinsale SP216 (SP14 in tu tràttu savunese), ch'a traversa tütta a valà du Pennavaire partendu da Arbenga pé culegàse cun a Còlla de Cravaüna e da chì a a stràdda statale 28, da còlla de Nava. U traffegu de e curiere u l'è servìu da l'asiènda de trasportu da Pruvinsa de Savuna, TPL Linea.
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ autexi inta valà du Neva
- ↑ scarsamente duveàu
- ↑ Dato Istat - Pupulasiùn rexidente ai 31 d'agustu du 2020 (dàtu pruvisòiu).
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ (IT) Cumün de Àutu, a stòia, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
- ↑ (IT) A stòia de Àutu, fra dispute e cuntruversie. Cun Cravaüna ünicu paìse "afaciàu in sce u mà" du Piemunte., in sce trucioli.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
- ↑ (IT) A tupunumastica du cumün de Àutu, in sce storiapatriasavona.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Felixe Casciun, ANPI de Leca, in sce leca.anpi.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30-12-2023.
- ↑ (IT) Piemunte Expo, u castéllu de Àutu, in sce piemonteexpo.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Scheda du castéllu de Àutu, in sce beniculturali.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Usteìa da Madonna du Làgu, l'anbiènte, in sce trattoriamadonnadellago.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
- ↑ (IT) A lezenda da Madonna du Làgu, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 3 dexénbre 2012).
- ↑ (LIJ, IT) E màppe cun e denuminasiùi in lengua ligüre de vàrie zòne de Àutu, in sce liguriaedintorni.it. URL consultòu o 23 òtôbre 2021.
- ↑ (IT) A a descuvèrta di s-ciancùi, in sce ivg.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
- ↑ (IT) A sàgra di s-ciancùi, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Festa da Madònna du làgu, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Incuntru a a memòia de Felixe Casciùn, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.
Àtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Auto
