Giuseppe Cava
SV
|
Questa pagina a l'è scrita in savuneize, a-a manea de l'Essiu d'a Ciann-a |
_-_b%C3%B9sto_(1).jpg)
Giuseppe Cava, ditu Beppin da Ca' (Sann-a, 12 de märsu d'u 1870 - Sann-a, 30 de märsu d'u 1940), u l'è stètu 'n pueta e scritù lìgure, tra i ciü inpurtanti ch'aggian scritu int'u parlä savuneize.
|
«Vëgia Savonn-a / meza sparïa, / ogni têu prïa / m'é cheita chí, |
| (Vëgia Savonn-a, 1930) |
Vitta[modìfica | modìfica wikitèsto]
Primmi anni[modìfica | modìfica wikitèsto]
Giuseppe Cava u l'è nasciüu a Sann-a a-u 12 de märsu d'u 1870 da l'Antonio Cava, mecanicu int'u stabilimentu de Tardy e Benech, e da l'Elisabetta Viola, särta, inte 'na cà missa de fiancu d'a türe d'u Brandä. U l'ha fètu e scöe elementäri int'u culegiu de Stradda Riäju d'i Paddri Sculopi e, d'u 1882, u s'è iscrìtu a-a Scuola Professionale di Arti e Mestieri, alantùa sutta a-a direçiùn d'u Federico Baldi, ch'u sajà ricurdóu da-u Cava cun grande recunuscensa e cumme u sö mestru.
Pigióu u diploma, u l'ha cumensóu a travagiä int'a mêxima fàbbrica de sö puè, dund'u Cava u l'è intróu in cuntattu pe a primma votta cu'u mundu operäju. A l'etè de dixött'anni, intantu ch'u metteiva d'u graŝĉiu a-a lucumutiva ch'u guidäva pe a fàbbrica, u l'è cazüu in tèra, runpinduse inte 'n brüttu moddu a ganba drita. U Cava u l'è stètu dunca recuvióu pe d'u bèlu tenpu, primma a l'uspiä çivicu San Paulu e dapö a Zena, a-u Galliera, ma l'infensiùn da ganba a l'ea de lungu pezu e a-a fìn i meghi i l'han decizu de tagiäla.
Scicumme u nu pureiva turnä a-u sö travaggiu d'uperäju, u Cava u l'ha repigióu cun atençiùn i sö stüddi, lezendu i clascichi da puexìa e da letiatüa europea, raxunandu pe tantu tenpu insc'ê oppie da curente puzitivista e insce-i prublemi d'a classe uperäja. Inte stu periudu u Cava u l'è stètu curpìu da-a morte de sö muè, che pe lé a l'ea 'na persunn-a tantu cäa. Int'i mêximi anni, sutt'a-a guidda d'u Stefano Ciarlo, u l'ha inparóu u mesté de tipografu che alantùa, specce int'e realtè lucäli, u vureiva dì praticä quellu de giurnalista ascì[1][2].
Ativista e scritù[modìfica | modìfica wikitèsto]
D'u 1890, u Cava a l'ha cumensóu a sö ativitè pulitica intrandu int'u muvimentu anarchicu savuneize, dund'u l'è stètu ün di sö primmi urganizatuì asemme a l'Angelo Moneta. Inte quelli anni u l'è stètu tra i fundatuì d'u prìmmu Faŝĉiu Uperäju int'a çitè de Sann-a e, d'u 1891, u l'ha inandióu a primma manifestaçiùn savuneize pe a fèsta d'u Primmu de Mazzu, fanduse nutä cumme uratù pulemicu e da-u muru bun.
Intantu ch'u s'ea ligóu a l'anarchicu Luigi Galleani, u Cava u l'ea vegnüu ün d'i cappi d'u muvimentu uperäju d'a çitè e, pe sta raxùn chi, int'u meize de mazzu d'u 1894 u l'è finìu a prucèssu cu'i sö cunpaĝn̂i d'u grüppu anarchicu savuneize cun l'acüza d'asuciaçiùn a delinque segundu l'art. 248 d'u codice de pruçedüa penäle. A deciziùn, ch'a l'è stèta pigiä in acordiu a-a represciùn vusciüa da-u guvèrnu Crispi cuntra i faŝĉi sicilién e i móti d'a Lünigiann-a d'u 1894, a l'ha purtóu a-a cundanna d'u Cava pe apulugìa de reätu a sêi meixi de galea e a 'na mürta de çentu franchi. Pe schiväse da-a catüa, u Cava u l'è scapóu in Fransa e dapö in Germania e Svissea, dund'u l'è stètu a-a fìn arestóu da-e autüritè e cunsegnóu a-u valicu de Lügàn a-i Carabiné. Seróu dunca int'a prexùn de Zena pe a düäta d'a sö penn-a, dapö u l'è stètu mandóu a-u cunfìn a-e Tremiti, a Ustica e a Lipari pe tóstu 'n annu e mezu in tüttu. Da stu mumentu chi u pueta u sajä de lungu cuntrulóu da-a Questüa de Sann-a, ch'a u cunscideräva cumme anarchicu e suversìvu.
Cumm'u l'è riturnóu a Sann-a, u Cava u l'ha turna cumensóu cu'u sö travaggiu de tipografu e int'u fratenpu u l'ha amurbidìu e sö idee anarchiche d'a zuentù, avixinanduse a quelle d'u Partìu Radicäle. D'u 1901 u l'è stètu numinóu int'u cumitätu ezecutìvu d'a primma Camia d'u Travaggiu fundä inte quellu annu a Sann-a, fètu ch'u gh'ha permissu d'inträ in cuntattu cun di persunaggi inpurtanti d'u muvimentu sucialista d'alantùa cumme, prezenpiu, u Luigi Campolonghi, l'Alceste de Ambris e l'Ezio Bartalini. Da-u 20 de setenbre d'u 1902, int'a sö picinn-a stanpaja artistica de Stradda Muntenötte, u Cava u l'ha cumensóu a pübblicä Il Marciapiede, 'n giurnäle atentu a-i fètu da pulitica d'a çitè ch'u l'inandiäva da lé int'i tèsti, int'e puexìe e int'e vignette, scicumme u l'ea aspèrtu a disegnä ascì. De ciü, u l'è stètu proppiu u giurnäle dund'i sun sciurtìe e primme puexìe in lengua ligüre d'u Cava, cuntegnüe inte 'n insèrtu dìtu O Manana. Da-e furtünn-e cangianti, u travaggiu cun Il Marciapiede u l'è andètu avanti finn-a-u 1907, cu'a bu̇téga ch'a l'è stèta cuntrulä ciü votte da-i Carabiné.
Inte quelli anni u pueta u l'è però curpìu da 'na serie de fèti tragichi, cu-a morte da zuenottu d'u sö primmu figgiu, a separaçiùn da-a cunpaĝn̂a, a morte d'u puè e dapö quella d'a sö figgia ascì. U Cava u s'è dunca aluntanóu da l'ativitè pulitica, pe dedicäse survatüttu a-u travaggiu int'a stanpaja e cumensandu a zvilüppä a sö venn-a puetica. Tra e ürtime stanpe d'a sö ativitè, d'u 1923 u l'ha cüóu a pübblicaçiùn d'a Strenna de Savonn-a, 'na cügìa-lünäju de trentaquattru de sö puexìe in lengua lìgure. Int'u fratenpu, u l'ha cangióu l'ativitè d'a sö bu̇téga a cartuleria scicumme, cun l'inprinçippiu d'u regimme fascista, u l'ea cresciüu u cuntrollu insc'â stanpa e a censüa. De ciü, int'a bu̇téga u l'ha cumensóu a vende de demùe ch'u fabbricäva da lé e, tra e sö cazann-e, u gh'ea u giüdiçe Raffaele Majetti ascì. Tante d'e sö puexìe i sùn stète pübblichè tra u 1923 e u 1927 int'u giurnäle savuneize Il Messaggero Ligure, ciü che int'i nümeri ünnichi de l'asuciaçiùn savuneize de stóia, tradiçiuìn e cultüa d'a çitè, A Campanassa. D'u 1928 di sö cunpunimenti i sùn finìi inte l'antulugia La poesia dialettale a Savona d'u Filippo Noberasco e, d'u 1930, inte O Cicciollà, cüóu de lungu da-u Noberasco asemme a l'Italo Scovazzi. Proppiu cun l'agiüttu d'u Noberasco, u Beppin da Ca' u l'è stètu pigióu d'u 1934 a travagiä int'a bibliuteca çivica de Sann-a[1][2].
Ürtimi anni[modìfica | modìfica wikitèsto]
D'u 1930, doppu 'na revixùn intrega d'e sö puexìe, u Cava u l'ha pübblicóu In to remoin, çernendu stu titulu pe reciamä u remuìn d'a vitta, ch'a l'è stèta 'n'oppia ch'a l'ha riçevüu benbén de lodi, stimä tra i ätri da-u Camillo Sbarbaro e l'Angelo Barile. D'u 1933 u l'ha guagnóu a medaggia d'ôu a-u tèrsu Concorso Canzonettistico Dialettale bandìu da l'asuciaçiùn A Campanassa, dund'u l'aveiva parteçipóu cu'e tre puexìe Seia de Zenà, A tramontann-a e Serenata senza lunn-a. Dapö, d'u 1935, u l'ha guagnóu 'n cuncursu d'u diretoju pe a pupularesca d'i custümmi cun E stelle dò mae chéu.
Pe e sö idee pulitiche, scicumme u l'aveiva manifestóu in pübblicu a sö puziçiùn cuntra u fascizmu, d'u 1938 u Cava u l'è stètu liçensióu e curpìu da 'n pruvedimentu d'amuniçiùn d'e autüritè d'u regimme. A ogni moddu, cun l'agiüttu d'u prufesù Giuseppe Callandrone, u l'è sciurtìu a pübblicä ancùn benbén d'articuli insc'â pagina savuneize d'u giurnäle Il Lavoro, fètu ch'u gh'ha permissu de guagnä quarcosa pe tiä avanti. A ciü parte de sti articuli chi a l'è stèta cügìa trent'anni doppu e pübblicä da l'editù Sabatelli inte 'n'oppia furmä de duì vulümmi. Tra i ürtimi travaggi d'u Cava i ghe sùn stèti ancùn duì rumanzi d'appendice, saiè a dì L'accusa infame, anbientóu inti Stäti Unìi e pübblicóu a puntäte d'u 1939, e L'incatenata, d'u 1940, che pe cuntru u gh'ha cumme anbiente quellu da Rivea.
Pocu doppu, intantu ch'u l'è apröu a cüä a növa ediçiùn d'u sö vulümme de puexìe, u Giuseppe Cava u l'è però mancóu a-i 30 de märsu d'u 1940 inte l'uspiä çivicu d'a sö Sann-a.
A-a memoja d'u pueta savuneize a çitè a gh'ha dedicóu 'na stradda, a munte du çentru storicu. Int'i giardìn d'a Ciassa d'u Brandä, vixìn a-a puziçiùn d'a cà dund'u l'ea nasciüu, caciä zü da-i bunbardamenti d'a Segunda Guèra Mundiäle, l'asuciaçiùn A Campanassa a gh'ha missu 'n büstu de märmu a lé dedicóu[1][2].
Critica[modìfica | modìfica wikitèsto]
A puetica d'u Cava a cumensa a purtä de nuvitè rispèttu a quella d'i autuì a cavallu tra l'Öttuçentu e u Növeçentu cumme u Vigo, u Bacigalupo e u Malinverni, mustrandu di trèti ciü muxicäli ascì, cu'in rimandu a-a puexìe d'u Ciabrea che de spessu sùn stète repigiè da-i pueti savuneixi int'u cursu d'i seculi[3].
Int'i cunpunimenti ciü teixi a-u bosettizmu, u pueta u prupunn-e suvratüttu de descriçiùn d'i posti d'a sö çitè o di regordi pìn de nustalgìa, scibén che nu mancan i scrìti da-u tùn ciü comicu. Int'i cunpunimenti ciü descritivisti u Cava u dövia pe cuntru de descriçiuìn ch'i sun u segnu d'a sö fàççile venn-a pitorica, da-u güstu ciü inpressiunista[4]. Insc'â fìn, int'i cunpunimenti dedichè a-a figiöa, se trövan di rimandi a-u güstu d'a fìn de l'Öttuçentu, cu'u tùn ch'u se fà menu destacóu e ciü sentimentäle, cun di tocchi ch'i pan mensünä 'na speansa squèxi religiuza; scibén che sta chi a rèsta cunsciamente sulu 'na fìxima d'avéi ancùn 'na furma ligammu cun lé, cu'u triunfu d'a filuzufia atea e materialista de l'autù[5].
A despetu de l'üzu de schemi zà döviè e de larga difuxùn, i temi cuntè da-i drammi patìi da l'autù i dan a-a sö lirica 'na gran prufunditè, ch'a l'ha purtóu a-a vuxe ciütóstu uriginäle d'u pueta savuneize[6].
Oppie[modìfica | modìfica wikitèsto]
Puexìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- In to remoin (PDF), 1ª ed., Sann-a, Vacca, 1930.
- A tramontann-a, Sann-a, Sabatelli, 1992.
- Te vêuggio ben Savönn-a. Poesie e prose di Giuseppe Cava (Beppin da Cà), 1870-1940, Sann-a, Sabatelli, 2001.
Pröza[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) L'accusa infame, Zena, Il Lavoro, 1939.
- (IT) L'incatenata, Zena, Il Lavoro, 1940.
- (IT) Vecchia Savona, Sann-a, Sabatelli, 1967.
- (IT) Macchiette e osterie della vecchia Savona, Sann-a, Sabatelli, 1968.
Notte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 (IT) Giuseppe Cava, in sce acampanassa.it. URL consultòu o 29 arvî 2024.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 (IT) Paolo Alberti, Giuseppe Cava, in sce liberliber.it. URL consultòu o 29 arvî 2024.
- ↑ Toso, 2009, p. 10
- ↑ Toso, 2009, p. 11
- ↑ Toso, 2009, pp. 11-12
- ↑ Toso, 2009, p. 12
Bibliugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Giuseppe Milazzo, Giuseppe Cava (Beppin da Ca'), Il poeta di Savona, Sann-a, Sabatelli, 2007, ISBN 88-88-44939-6.
- (IT) Fiorenzo Toso, La letteratura ligure in genovese e nei dialetti locali, vul. 6, Reccu, Le Mani, Nuvenbre 2009, pp. 10-12.
- (IT) Giuseppe Milazzo, Il ricordo e l'opera di Giuseppe Cava, Sann-a, Sabatelli, 2014, ISBN 88-88-44996-5.
Ätri prugètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikivivàgna a contêgne una pàgina dedicâ a Giuseppe Cava
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Giuseppe Cava
Ligammi de föa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Giuseppe Cava, in sce acampanassa.it. URL consultòu o 29 arvî 2024.
- (IT) Paolo Alberti, Giuseppe Cava, in sce liberliber.it. URL consultòu o 29 arvî 2024.
- (LIJ, IT, EN) Alessandro Guasoni, Giöxeppe Cava (1870-1940), in sce conseggio-ligure.org. URL consultòu o 29 arvî 2024.
| Contròllo de outoritæ | SBN (IT) CFIV130460 |
|---|