Aquila (cumüne)
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| Aquila cumün | ||
|---|---|---|
| ||
 | ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Liguria
| |
| Provìnsa |  Imperia
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Tullio Cha (lista sivica "Uniti per Aquila") da-o 1-6-2015 (2º mandòu da-o 22-9-2020) | |
| Dæta de instituçión | 1947 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 44°05′00.76″N 8°00′19.54″E | |
| Altitùdine | 495 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 10,06 km² | |
| Abitanti | 155[1] (30-6-2019) | |
| Denscitæ | 15,41 ab./km² | |
| Comùn confinanti | Àutu (CN), U Burghettu, Cravaüna (CN), Naxin (SV), Unsu (SV), Ransu | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 18020 | |
| Prefìsso | 0183 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 008003 | |
| Cod. cadastrâ | A344 | |
| Targa | IM | |
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] | |
| Cl. climàtica | zöna E, 2 329 GG[3] | |
| Sànto patrón | Santa Reparâ | |
| Giórno festîvo | 8 utùbre | |
| Cartògrafîa | ||
  Aquila | ||
.svg) | ||
| Scîto instituçionâle | ||
Àquila (Aquila d'Aroscia ascì, Àuguia inta valà du Pennavaire, Àuguglia a Castreveggiu, Àuguija a Èrli, Lauja in urmeàscu[4], Aquila d'Areuscia in zenese, Aquila d'Arroscia in italiàn) u l'é 'n cumün de 155 abitanti ch'u se tröva inta valà de l'Aroscia, inta pruvinsa de Impéria.
Geugrafìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]U te(r)itò(r)iu cumünàle de Aquila d'Aròscia u l'è scituàu inta valà du scciümme Aroscia, ai cunfin cun u basìn da valà du Pennavaire. U l'è sircundàu dai munti, dunde se pò vegghe a Ròcca du Bussàu (948 m), assèmme au munte Turétta (852 m).
Particulàre a l'è a presensa de 'na rùggia (cascâ) vixìn au làgu da Ferài(r)a, basìn artifisiàle custruìu intu 1998, pé inaiguà i campi cultivài de Àquila, du Burghettu e de Ransu. U cunfìna cun U Burghettu e Ransu a sud, Àutu e Cravaüna (CN) a nord, Naxìn e Ùnsu a nord-est.
A cunta ùnze burgàe: Salìn, Ciàssa, Cantu, Ai(r)a, Pràu, Loga, Affredù, Ferrai(r)a, Mugnu, Muntà, Maiuréu cu-e quali a cröve 10,06 km².[5]
Sto(r)ia
[modìfica | modìfica wikitèsto]-
Panu(r)àmma du paìse in estài -
Âtra vista de Àquila e da valle Aròscia -
U munumentu ai caütti
.jpg)
E prime testimunianse e sun stàe truvàe inta grotta denuminâ lucalmènte Arma du Cüppà, vixìn aa rùggia da Ferài(r)a, rizalenti a 8000-10000 ànni fà, cuntempuranee a quélle da valà du Pennavaire (prinsipalmente l'Arma du Stevanin).[6]
Stu fenomenu chi u cuntinua ascì intu Neuliticu, grassie ascì aa presènsa de carbun, riscuntrâ inta valà du Ferài(r)a. Seculi dòppu u te(r)itò(r)iu cumünàle u vegne ucupàu dai Rumài, avendu batüu i Ligüi Ingauni, u ne segue che, düante u periudu medievàle chi i se stabiliscen di muneghi benedetìn, chi i dàvan amentu au regulamentu de San Cu(r)umbàn. Da vellu u deive(r)éva u numme da varietài lucale de u(r)ìva, a cu(r)umbài(r)a.
Doppu u peìudu de duminasiùn Lungubarda e bàrba(r)ica, u fenìsce a fà parte intu 1202 du Marchesàu di Clavesana, tantu che intu XI seculu vegne edificàu u castéllu lucàle (in sciu càppu da còlla surva l'abitau d'ancöi), ch'u permettéva in rapidu culegamèntu cun quellu de Àutu.
Segundu de supusisiùn u nòmme lucàle u se(r)eva legàu a quellu de 'na colla, famusa pé u stasiunamèntu de àquile. Dandu amentu pe(r)ò a àtre versciùn stu chi u se(r)eva ciütòstu culegàu aa famìa di Cha, che in sce u sò stemma i prezèntan propiu quella bestia.
Aturnu au 1233, cun u rafursamèntu du cuntrollu zenese in scia Cêve a pupulasiùn de Àquila a partecipa a l'incrementu da demugrafìa du növu burgu cêvése, cumme u l'avegnìva cun àtre pupulasiùi aruscìne de l'epuca.
Dau 1328[7] u burgu, infeudàu ai Cepulìn de Arbenga dai Clavesana, u vegne assediàu dai Del Carretto, cun u Marchese Zorzu, ch'u se fà ducca infeudà intu paìse.[7], ascì se u duminiu u nu se mustra du(r)atüu, in quantu u feudu u passa pòcu dòppu sutta u strettu duminiu di Clavesana. Particulàre a cundisiùn di sentei abitài de Leverùn e de Gavenu(r)a, ancöi frasiùi du Burghettu che, aa morte di marchexi lucàli i vegnen anesci au növu marchesàu de Süccaellu, faxendu parte de in ünicu feudu cun u castellu du burgu.
Fà pe questu ecesiùn u perìudu fra tostu u 1386 e u 1590, quand'u nu gh'è stàu in duminiu stabile da parte di Del Carretto, ma ina sempre mazù ingerènsa zenese, tantu che Aquila a và a fa parte du vicariàu de Ransu, pòi cunfluìu intu capitanàu da Cêve.
Cun a guèra fra zenesi e sabaudi u turna difatti sutta a stu stàttu picìn, fin a quandu u nu se desfà, intu 1624, venèndu sciurbìu daa Repübbrica de Zena. A situasiùn a cangia in moddu sustansiàle quande u 'rìva l'esercitu fransése, guidàu da Napuleùn Bunaparte. U te(r)itò(r)iu cumünàle u entra ducca a fa pàrte da Repübbrica Ligüe (u ven anessu au cantun de Rànsu primma, poi de quellu cêvése), smembrâ intu 1802, quande i te(r)itò(r)i cunquistài i passan sutta au duminiu de l'Impeu Fransese, sutta u Dipartimentu Munenötte.
Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inse(r)ìu inta pruvinsa de Impe(r)ia. Doppu u segundu cunflittu a và a fà parte da Repübbrica Italiana.[8]
Diferenti i cangiamènti te(r)itu(r)iàli subìi, intu 1928 difatti i paixi de Ransu e Àuguia i vegnen piài dau cumün di Burghettu, pe êsse ricustituìi sulu intu 1947.
I ürtimi cangiamènti i sun da riscuntrà intu 1949, quande Gavenu(r)a a vegne destaccà da Àquila pé entrà a l'internu du Burghettu. Dau 1862 u cumün u pìa u numme üfisiàle, 'zunzendu u sufissu "d'Aroscia", pe distinguelu da àtri cumüi.[9]
Da l'ànnu 1973 au 31 de dixembre 2008 a cumüna a l'ha fàu parte da Cumunitài Muntana de l'Àta Valà de l'Aròscia poi supressa. Dau 2014 a l'è pàrte l'Uniun di Cumüi de l'Àta valà de l'Aroscia.[10]
Inte l'ànnu 2017 a l'è stâ prupòsta a fuxùn di cumüi du Burghettu e de Àquila inte in sùlu, ch'u du(r)eva pià u numme de Aròscia vista a stò(r)ia cumüne fra i dùi teritòi. U növu ente u da(r)eva cuscì u segundu sentru aruscìn (fra quelli in pruvinsa de Impeia) pé grandessa doppu A Cêve.[11]
Abitanti
[modìfica | modìfica wikitèsto]Evulusiùn demugrafica
[modìfica | modìfica wikitèsto]Abitanti censìi[12]
Pòsti de interesse
[modìfica | modìfica wikitèsto]-
I rèsti du castéllu di Clavesana, ch'i suvrastan u paìse de Aquila -
L'u(r)atò(r)iu de Santa Cata(r)ìna, cun vixin u museu archeulogicu -
Vista de Santa Repa(r)â -
Atra vista da paruchiâle -
L'abscide da gêxa de Santa Repa(r)â -
A cà cumünâle de Àquila d'Aròscia
Architetüe religiùse
[modìfica | modìfica wikitèsto]A livéllu religiusu u cumün de Àquila u fa parte da diocexi de Arbenga e Impe(r)ia, presentandu sulu ina parocchia, dedicà a Santa Repa(r)â.[13]
• Gêxa da parocchia de Santa Repa(r)â, a se tröva intu burgu de Àquila e a l'è stâ edificâ fra u 1582 e u 1589, mèntre intu 1597 a l'è avegnüa a cunsacrasiùn. De ciànta barocca a cunserva in còru de legnu u(r)igina(r)iamènte cunservàu intu cunventu di Agustiniai da Cêve.[14]
• U(r)atò(r)iu de Santa Cata(r)ìna inta Ciassa, prubabilmente rizalente au XV-XVI seculu se(r)éa de edificasiun presedente aa paruchiâle. Atacàu aa veia cà cumünâle, a dividde cun st'edifissiu a cuvertüa in ardêxia, mentre l'ingressu u l'è segnàu da na sé(r)ie de ünze sca(r)ìn.[15]
• Capelétta de San Bastian, in stìle baroccu, u l'è rizalènte au 1732, scituàu inta burgâ de Salìn. Internamente presenta 'n'àula utagunâle, cun l'abscide semiriundu sciaccàu.[16]
• Capeletta de San Giacumu, a se tröva in scia còlla ch'a suvrasta u paìse (ai cunfin fra a valâ de l'Aroscia e quella du Pennavaire) ch'a porta u nomme du sàntu. Mensciunâ cumme u(r)atò(r)iu intu 1585, g'ha de furme semplici e austé(r)e. A l'internu u se cunserva in atâ setesentescu.[17]
• Capeletta dedicâ a l'Imaculâ Cuncesiùn, inta burgâ de Mügnu, l'è ciütòstu isulâ. Mustra de furme tipiche de capelle arpèstri. Descrìta pe a primma vôtta intu 1585, internamente l'àula e u presbité(r)iu sun quadrangulà(r)i, mèntre l'abscide semiriundu. Da nutâ l'atâ setesentescu.[18]
• Capella de Sant'Antôgnu, culucâ inta burgâ de Muntâ, longu aa stràdda da frasiun, davanti a vélla se dröve in spàssiu cianéllu. Dae caraterìstiche setesentesche, g'ha in àula retagnulàre e in presbité(r)iu quadrangulâre ciü stréitu. A cuvertüa interna a l'è dâ da 'na vôtta a butte lünettâ.[19]
Castéllu
[modìfica | modìfica wikitèsto]U Castéllu di Clavesana a l'è ina furtessa medievâle edificâ aturnu ai anni 1060 e 1090, ma u vegne mensciunàu cun precixùn sulu aturnu au 1202 pé metî in cumünicasiùn e valà de l'Aroscia cun quella du Pennavaire, prinsipalmente cun a furtificasiùn de Àutu.
Ancöi i se pònan vegghe sulu pòchi rèsti, fra cui a tùre e e mü(r)agne du pe(r)imetru.[20][21]
Musei
[modìfica | modìfica wikitèsto]A Àquila u se tröva u museu archeulogicu da valà de l'Aròscia, dunde se ponen vegghe atrèssi, ugètti e âtri reperti ritruvài inte grotte lucâli, cun ascì de ativitài laburatu(r)iàli.[22]
Ecunumìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]L'ecunumìa du paìse a l'è bazâ in moddu prevalènte in sce l'agricultü(r)a: i se cultìvan e u(r)ìve taggiàsche e e varietài d'üga lucâli, prinsipalmènte pigàu e urmeàscu. Atìvu u l'è l'alevaméntu, specialmènte de e vàcche. Rilevante a prudusiùn de legnàmme e a rocòlta de e castàgne e di fùnzi. Inti tempi antìghi Àquila a l'éa sentrale pé u cumerciu fra e valàe du Pennavaire e de l'Aroscia, ma ascì pé a presensa de arvun intu bacìn da Ferài(r)a.
Cultü(r)a
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dialettu de Àquila
[modìfica | modìfica wikitèsto]
U dialettu parlàu a Àquila u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legâ stuicamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impe(r)ia.
Enugastrunumìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]L'uìva cu(r)umbài(r)a
[modìfica | modìfica wikitèsto]Particulare de stu te(r)itò(r)iu chi a l'è l'u(r)ìva cu(r)umbài(r)a, intrudòtta dai benedetìn de San Cu(r)umbàn, stabilìi inta vixìna lucalitài de Gavenu(r)a, stu(r)icamènte legâ au teritòiu de Àquila.
Questa varietài a l'è stà poi sustituìa gradualmente da quella taggiasca, difüza int'in segundu mumentu dai stessi muneghi. Ancöi sta varietài antiga a l'è stâ parsialmènte riscuvèrta, anche se prinsipalmente a l'è cultiâ inta zòna de Finâ.
Feste e fée
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Festa patrunàle de Santa Repaà, a l'è a festa patrunàle du paìse, a se tegne de utùbre.
• Festa de San Giacumu, a se tegne inta capeletta dedicâ au santu, cun a messa e a prucesciùn de cunfraterinte lucàli, cun poi a sagra relatìva, a se tegne aa fìn de lüju.[23]
Aministrasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 2 zügnu 1985 | 13 nuvembre 1989 | Giuseppe Cha | Demucrassìa Cristiana | Scindicu | |
| 13 nuvembre 1989 | 29 mazzu 1990 | Ottavio Cha | Demucrassìa Cristiana | Scindicu | |
| 29 mazzu 1990 | 24 arvì 1995 | Ottavio Cha | Demucrassìa Cristiana | Scindicu | |
| 24 arvì 1995 | 14 zügnu 1999 | Ottavio Cha | lista sivica | Scindicu | |
| 14 zügnu 1999 | 14 zügnu 2004 | Roberto Marini | lista sivica | Scindicu | |
| 14 zügnu 2004 | 8 zügnu 2009 | Roberto Marini | lista sivica | Scindicu | |
| 8 zügnu 2009 | 28 mazzu 2014 | Piero Claveri | Per Aquila (lista sivica) |
Scindicu | |
| 28 mazzu 2014 | 1º zügnu 2015 | Fernando Colangelo | Cummissàiu Straurdinàiu | ||
| 1º zügnu 2015 | 22 setembre 2020 | Tullio Cha | Uniti per Aquila (lista sivica) |
Scindicu | |
| 22 setembre 2020 | in càrega | Tullio Cha | Uniti per Aquila (lista sivica) |
Scindicu | |
Vie de cumünicasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritòiu de Aquila u l'è traversàu da a Stradda Pruvinsàle 78 che a permette u culeegamentu stradale cun Ransu, a sud, e U Burghettu ad ovest rivàndu a culegàse un a Stradda pruvinsàle 14.
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ Dato Istat - Pupulasiùn rexidente ai 30 de zügnu 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ Grafia du disiunàiu Italian-ulmioscu Ulmioscu-Italian
- ↑ (IT) U statütu cumünàle de Àquila, in sce dait.interno.gov.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ (IT) A stòia du cumüne, in sce aquilacomune.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ 7,0 7,1 Andrea Gandolfo, La provincia di Imperia: storia, arti, tradizioni. Volume 1, Peveragno, Blu Edizioni, 2005.
- ↑ (IT) Scheda du cumün de Àquila, in sce expovallearroscia.com. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Aquila d'Aroscia, scheda du cumün, in sce siusa.archivi.beniculturali.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ (IT) A nàsce l'Uniun di Cumüi de l'Àta valà de l'Aroscia, in sce anci.it. URL consultòu o 15 zùgno 2021.
- ↑ (IT) U nasce Aròscia, u cumün fuxiùn fra U Burghettu e Àuguia, in sce riviera24.it. URL consultòu o 15 zùgno 2021.
- ↑ Statìstiche I.Stat ISTAT URL cunsultàu u 30-12-2023.
- ↑ (IT) U cumün de Àquila, i pòsti, in sce aquilacomune.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Gêxa de Santa Repa(r)â, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 17 agòsto 2022.
- ↑ (IT) U(r)atò(r)iu de Santa Cata(r)ìna de Lisciàndria, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 17 agòsto 2022.
- ↑ (IT) Salìn, Capella de San Bastiàn, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 17 agòsto 2022.
- ↑ (IT) Capélla de San Giacumu, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 17 agòsto 2022.
- ↑ (IT) Capeletta de l'Imaculâ, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 17 agòsto 2022.
- ↑ (IT) Capeletta de Sant'Antôgnu, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 17 agòsto 2022.
- ↑ (IT) I pòsti du cö 2020: U castellu de Àquila, in sce fondoambiente.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Ae uigini da nòstra siviltài, in sce 24orenews.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ (IT) U museu archeulogicu da Àquila d'Aròscia, in sce expovallearroscia.com. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ (IT) A festa de San Giacumu, in sce rivieraeventi.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
Àtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Aquila
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 237046442 · GND (DE) 7637279-0 · WorldCat Identities (EN) 237046442 |
|---|