Sâta a-o contegnûo

U Burghettu (Aròscia)

Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
44°03′26.57″N 7°58′54.31″E
Da Wikipedia
(Rindirisòu da O Borghetto (Arroscia))
AR
 Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
U Burghettu
cumün
U Burghettu – Stemma U Burghettu – Bandiera
U Burghettu – Veduta
U Burghettu – Veduta
Panuàmma du Burghettu daa stradda pe Gavenü(r)a
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Imperia
Aministraçión
ScìndicoLuca Ronco (lista sivica "Rinnovare Borghetto") da-o 6-6-2016
Dæta de instituçión1861
Teritöio
Coordinæ:44°03′26.57″N 7°58′54.31″E
Altitùdine155 m s.l.m.
Superfìcce25,94 km²
Abitanti404[1] (30-10-2023)
Denscitæ15,57 ab./km²
FraçioìnGavenu(r)a, Gazzu, Leve(r)ùn, Muntecarbu, Übaga, Übaghetta
Comùn confinantiÀuguia d'Aroscia, Cravaüna (CN), Casanöva (SV), A Cêve, Ransu, Vesargu
Âtre informaçioìn
CAP18020
Prefìsso0183
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT008009
Cod. cadastrâA993
TargaIM
Cl. scìsmicazöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàticazöna D, 1 483 GG[3]
Sànto patrónSan Marcu
Giórno festîvo25 arvì
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
U Burghettu
U Burghettu
U Burghettu – Mappa
U Burghettu – Mappa
A pusisiùn du Burghettu inta pruvinsa de Impeia
Scîto instituçionâle
Wikidata · Info

U Burghettu (ascì U Burghettu d'Aròscia, O Borghetto in zenese, Bulghettu in urmeàscu[4], Borghetto d'Arroscia in italiàn) u l'è in cumün ligüre da pruvinsa de Imperia cun 404 abitanti[1].

Geugrafìa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U Burghettu u l'è travesau da u sciümme Aroscia, ch'u da ascì u numme a u paise, e da u so afluènte Rian Calabbria. Se tröva inta meddia valà, inte l'entrutèra de Arbenga da a quale u dista ménu de 20 chilometri. U cunfina a nord cun Cravaüna (CN), a nord est cun Àuguia, a est cun Ransu, a sud cun Casanöva (SV), a ovest cun Vesàrgu e A Cêve.

Frasiui

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • U Burghettu dau punte pe' Übaga
    U Burghettu dau punte pe' Übaga
  • Gavenu(r)a
    Gavenu(r)a
  • Panuàmma de Leve(r)ùn
    Panuàmma de Leve(r)ùn

Gh'a cumme frasiui: Gavenu(r)a, Gazzu (d'Aròscia), Leve(r)ùn, Muntecarbu, Übaga e Übaghetta.

Stoia

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Zà in epuca pre rumàna i teritòi da vàla Aròscia i l'éan stài ucupài dae pupulasiùi ligüi antighe, prubabilmente ligàe a a tribù di Epanteri, scacciài da l'avansà rumana avegnüa turnu au 180 a.C.[5] Doppu l'Impeu Roman ascì u territoiu du Burghettu l'è stàu interessau da e invaxuì di barbari[5], cun duminasiuì Longobarde e di Franchi. In tu periudu carulingiu u l'éa passàu assemme ai atri paixi du funduvalle sutta u Cuntadu de Arbenga e, ancua doppu, in tu periudu sucescìvu, sutta a a Marca Arduinica inseìu inta giurisdisiun du cumitattu arbenganese.[5]

A fundasiùn de 'n insediaméntu in furma stabile u l'è da sercà intu periudu de l'àtu mediuevu, quande a magiurànsa da pupulasiùn du funduvàlle a se trasfeìsce inte 'sta zòna, ciü favurevule pé e cultivasiùi e au sfrütamèntu de l'ègua di turenti lucàli pé a impiantà di müìn.

U Burghettu u vegne dunca numinàu intu 1496 quande u cumpaìsce pe a primma otta in t'in attu cun a dicitüa latina "ecclesia Sanct Marci de Burghetto"[5].

Quande a se desfà a Marca u duminiu in sciù bùrgu u pàssa sutta i marchesàu de Clavesana. Aturnu au 1233, cun u rafursamèntu du cuntrollu zenese in scia Cêve a pupulasiùn du Burghettu a partecipa a l'incrementu da demugrafìa du növu burgu cevése, cumme u l'avegnìva cun àtre pupulasiùi aruscìne de l'epuca. Particulàre a cundisiùn di abitài de Leve(r)ùn e de Gavenu(r)a, che, a a morte di marchexi lucàli i vegnàn anesci au növu marchesàu de Süccaellu, faxendu parte de in ünicu feudu cun u vixìn castellu de Àuguia. Intu 1522 a Repübbrica de Zena a càtta u feudu du Burghettu e u paìse u entra a fa parte du mandamentu da Cêve, ch'u cumprendeva in tutàle chinze burghi da vàlà. U segue düante tüttu questu periudu e sorti da vixìna Cêve, i àtri sentri i vegnan anesci doppu, cun a fìn ascì de e battaie fra Zenexi e Savoia pe u cuntrollu de Süccaellu. A situasiùn a cangia in moddu sustansiàle quande u 'rìva l'esercitu fransése, guidàu da Napuleùn Bunaparte. U teritòiu cumünàle u entra dunca a fa pàrte da Repübbrica Ligüe (u và a fà parte du cantùn de Rànsu primma, poi de quellu cevése), smembrà intu 1802, quande i teritòi cunquistài i vàn a fà parte de l'Impeu Fransese, sutta u Dipartimentu de Munenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu inta pruvinsa de Impeia.[6]

Düante a segunda guèra mundià i se ponan rintracià paéggi episòdi de Rexistensa, cume quellu de Silviu Bunfante, chi feìu in t'in impurtante battàia. Poi cun a Brigà a véllu dedicà, ch'a a l'éa sciurtìa a taià e vìe de cumünicasiùn fra U Burghettu e Vesargu e, sabutandu e uperasiùi tedesche. Doppu u cunflittu a và a fà parte da Repübbrica Italiana.

Diferenti i cangiamènti terituiàli subìi, difatti intu 1877 u 'sciòrbe u cumün de Übaga (ch'u cumprendeva ascì Übaghetta e Muntecarbu) e intu 1928 ascì Ransu e Àuguia, questi dui chi ricustituìi intu 1947.

I ürtimi cangiamènti i sun da riscuntrà intu 1949, quande Gavenu(r)aa vegne destaccà da Àuguia pé entrà a fa pàrte du Burghettu. Dau 1955 u cumün u pìa u nume uffisiàle, 'zunzendu u sufissu "d'Aroscia", pe distinguelu da àtri cumüi (fra tütti U Burghettu San Spirtu, in pruvinsa de Savuna).

Da l'ànnu 1973 au 31 de dixembre 2008 u cumün u l'ha fàu parte da Cumunitài Muntana de l'Àta Valà de l'Aròscia poi supressa. Dau 2014 u l'è pàrte l'Uniun di Cumüi de l'Àta valà de l'Aroscia.[7]

Inte l'ànnu 2017 a l'è stà prupòsta a fuxiùn di cumüni du Burghettu e de Àuguia in te in sùlu, ch'u duieva pià u numme de Aròscia vista a stòia cumüne fra i dùi teritòi. U növu ente u saieva cuscì u segundu centru aruscìn (fra quelli in pruvinsa de Impeia) pé grandessa doppu A Cêve.[8]

Abitànti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Evulusiùn demugrafica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Abitanti censìi[9]

Minuànse furèste

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2019, i sitadìn furèsti a Burghettu d'Aroscia i sun 42.

Pòsti de interesse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Architetüe religuse

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • A géxa de San Marcu
    A géxa de San Marcu
  • A géxa de San Cu(r)umbàn, a Gavenüa
    A géxa de San Cu(r)umbàn, a Gavenüa
  • A géxa de San Benardu de Leve(r)ùn
    A géxa de San Benardu de Leve(r)ùn
  • L'uatòiu de Santa Cataìna de Leve(r)ùn
    L'uatòiu de Santa Cataìna de Leve(r)ùn
  • A Madonna du Munte
    A Madonna du Munte

A livellu religiùsu u teritòiu du Burghettu u l'è divìsu in 5 parocchie, chella de San Marcu, de San Cuumbàn (a Gavenu(r)a), de San Benardìn (Gazzu d'Aròscia), de San Benàrdu (a Leve(r)ùn) e de San Antoniu, Luensu e Giuvanni (a Übaga, ciü Übaghetta e Muntecarbu).

Géxe du Burghettu
  • Géxa de San Marcu u 'Vangelista intu sentru du Burghettu, du che a l'è a paruchiàle. A strutüa udièrna a l'è 'na rivixitasiùn du XVII seculu, basà prubabilmènte de 'n àtru edifissiu, in stìle baroccu, cuntempuranea au campanì. A cunserva l'antìga funte bateximàle in prìa négra travaià.
  • Uatòiu de San Giacumu, u se tröva de fiancu a a paruchiàle.
  • Uatòiu de San Bastiàn, a l'estremitài de levante du sentru.
  • Uatòiu da Madonna da Canderaira inta burgà de Curnài, de d'atu au sentru.
  • Santuàiu di Santi Cosma e Damiàn, a punente du sentru, versu i cunfìn cun Vesargu.
Géxe de Gazzu
  • Géxa de San Bernardin da Sénna, se tröva a Gazzu d'Aroscia.
  • Capella de Sant'Apolonia a Gàzzu.
  • Capella de San Benardu, inta burgà di Carli de Gàzzu.
  • Santuàiu da 'Sunta, de d'atu du paise.
Géxe de Gavenüa
  • Géxa de San Cu(r)umbàn, sede da parocchia de Gavenüa, a l'éa stà fundà dai muneghi benedetùn in sce l'ìsua Gainàa, presènti ascì ascì a A Cêve e Tàggia. L'edifissiu udièrnu u l'è du XVIII seculu fra u 1768 e u 1796 u l'éa stàu custruìu grassie a e elargisiùi generuse de Francesco Vannenes (imprenditù zenese, de uigìne aruscìna).[10]
  • Santuàiu di Santi Cosma e Damiàn, custruìu intu XIX seculu in sce in pilùn zà existente, basàu in sce in edifissiu antigamènte apartegnüu ai benedetìn. Se tröva a Gavenüa, vixìn a a stradfa pruvinsale, restauàu inti ànni Sinquanta, a l'è ugettu de devusiùn in tütta a valle Aròscia, ma ascì in quella du Pennavaire e in quella du Tànau.
  • Uatòiu de San Giuvanni Batìsta, faciàu in sciu ciasà da géxa.
  • Uatòiu da Nativitài de Maìa Vergine, inta burgà da Costa de Gavenüa.
  • Uatòiu da Madonna da Néve, inta burgà du Casà.
  • Uatòiu de San Péu, inta burgà de Quarta(r)ö(r)e.
  • Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, u l'è in scia stradda ch'a mena au Burghettu, inta lucalitài de Carnà.
Géxe de Leve(r)ùn
  • Géxa de San Benàrdu, a géxa da parocchia de Leve(r)ùn, a se tröva au sò sentru.
  • Uatòiu de Santa Cataìna de Lüsciandria, intu sentru da frasiùn.
  • Uatòiu de l'Angéu Custode, in scia stradda pe Àuguia.
  • Uatòiu da 'Sunta, a meza stradda fra Leve(r)ùn e Gavenüa.
  • Uatòiu de Nostra Scignua da Néve o da Madonna du Munte, u se tröva in scia cresta di munti ch'i spartiscen l'Aròscia e u Pennavaire.
Géxe de Übaga
  • Géxa de Sant'Antoniu, sede da parocchia di Santi Antoniu, Luénsu e Giuvanni, a se tröva inta burgà da Villa de Übaga. A custudisce ina antiga pàla d'altà atribuìa au pitù Pietro Guido de Ransu e ina funte bateximàle du 1504.
  • Uatòiu de Sant'Antoniu, inta burgà da Costa d'Übaga.
  • Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, inta burgà da Villa d'Übaga.
  • Uatòiu da 'Sunta, a punente da Villa d'Übaga, da vixìn au campusantu.
  • Uatòiu de San Giacumu a Übaga, in scia via pe Übaghetta.
  • Capella de San Benardu a Übaga, in scia via pe Muntecarbu.
  • Géxa de San Luénsu da frasiùn de Übaghetta, a se tröva inta burgà de Menegù.
  • Uatòiu de Santa Cataìna, a Menegù d'Übaghetta, de fiancu da géxa da frasiùn.
  • Uatòiu da Madonna da Misericordia, inti boschi a setentriùn da burgà de Menegù.
  • Capella de San Mauru, inta burgà da Costa de Übaghetta.
  • Capella de Sant'Antoniu, inta burgà da Cascina de Übaghetta.
  • Capella de San Benardu, inta regiùn da Curma, a meza stradda fra Übaghetta e u Burgu de Ransu.
  • Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, inta burgà de Menegù de Übaghetta.
  • Géxa de San Giuvanni Batìsta inte l'abitàu de Muntecarbu.
  • Uatòiu da Presentasiùn de Maìa Vergine au Tempiu, a Muntecarbu, daré da géxa.
  • Uatòiu da Madonna da Néve, inta burgà da Villa de Muntecarbu.
  • Géxa de San Coximu.

Ecunumìa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

L'ecunumìa du paìse a l'è bazà in moddu prevalènte in sce l'agricultüa: i se cultìvan e uìve taggiàsche e e varietài d'üga lucàli. Atìvu u l'è l'alevaméntu, specialmènte de e vàcche. Rilevante a prudusiùn de legnàmme e a racòlta de castàgne e di fùnzi.

Cultüa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Dialettu du Burghettu

[modìfica | modìfica wikitèsto]
U mèximu argumentu in detaiu: Dialettu arbenganese.

U dialettu parlàu au Burghettu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stuicamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impeia.

Cuxìna

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Amaétti de Gavenüa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Tipici da frasiùn de Gavénua i sun i amaétti, dùsi da a furma ciàna, dau güstu de mandurle e amé, e dunca lezermente "amài", i sun spessu 'cumpagnài cun u vìn du Prève, pigàu passìu.[11]

Asuciasiùi spurtìve

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Intu teritòiu cumünàle a se tröva l'asuciasiùn Pro Loco Leve(r)ùn, cun u càmpu da bocce, sport tàntu praticàu inta valà.[12]

Feste e fée

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Festa di Santi Cosma e Damiàn, a se tegne a Gavenu(r)au 27 de setembre, cun e celebrasiùi religiuse intu santuàiu e a sagra uferta da a pro loco, ch'a mette a dispusisiùn i "casùi".[13]
  • Festa de San Miché, a se tegne a Gavenu(r)au 29 de setembre, cun e celebrasiùi religiuse inta géxa paruchiàle e a relatìva sagra intu burgu.[13]
  • Festivàl müxicàle Cian du Figu, u se tegne a Gazzu d'Aroscia in aùstu, in lucalitài Cian du Figu, cun müxica dau vìvu, servìssiu bar e panìn.[14]
  • Sagra da Buridda, in frasiùn de Leve(r)ùn, a se tegne intu meze d'aùstu, cun a tipica buridda lucàle e atri piàtti da tradisiùn.[15]
  • Festa du Surisü, in aùstu a Gazzu, cun zöghi péi matetti e a cuxìna lucàle.[16]
  • Prucesciùn du Venardì Santu a Gavenüa, cun e diverse cunfraternite lucali e a rapresentasiùn de l'esercitu seleste, de antìga tradisiùn.[17]

Aministrasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
A cumüna du Burghettu
Perîodo Prìmmo çitadìn Partîo Càrega Nòtte
1945 1946 Mario Bruna scìndegu
1946 1947 Ferdinando Casa scìndegu
1947 1947 Silvio Cepollini cumisàiu straurdinàiu
1947 1949 Silvio Cepollini scìndegu
1949 1954 Gio Batta Baldoino scìndegu
1954 1958 Filiberto Massone scìndegu
1958 1962 Innocenzo Pesce scìndegu
1962 1978 Pier Giorgio Lucifredi scìndegu
1978 1979 Ottavio Cepollini scìndegu
1979 1979 Reuccio Rainaldi scìndegu
1979 1988 Nicolò Elena Demucrasìa cristiana scìndegu
18 lüiu 1988 21 dixembre 1991 Nicolò Elena lista sivica scìndegu
21 dixembre 1991 7 zügnu 1993 Mauro Ferrari Demucrasìa cristiana scìndegu
8 zügnu 1993 28 arvì 1997 Mauro Ferrari Demucrasìa cristiana scìndegu
28 arvì 1997 14 mazzu 2001 Mauro Ferrari lista sivica scìndegu
14 mazzu 2001 30 mazzu 2006 Paolo Ronco lista sivica scìndegu
30 mazzu 2006 16 mazzu 2011 Paolo Ronco lista sivica scìndegu
16 mazzu 2011 6 zügnu 2016 Augusto Forno Per Borghetto
(lista sivica) 		scìndegu
6 zügnu 2016 4 utùbre 2021 Luca Ronco Rinnovare Borghetto
(lista sivica) 		scìndegu
4 utùbre 2021 in càrega Angela Denegri Uniti per Borghetto
(lista sivica) 		scìndegu

Vie de cumünicasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U teritòiu du Burghettu d'Aroscia u l'è 'traversàu da a Stradda Statàle 453 da valà de l'Aroscia (SS 453), che u culega cun Ransu a est e cun Vesargu a ovest. Dau 2001 a l'è stà avèrta a variante ch'a pàssa au de föa dau paìse, cun di növi viadòtti e galerìe in sce l'Aròscia. Burghettu u l'è culegàu cun Übaghetta grassie a a Stradda pruvinsàle 11 (SP 11), cun Gàzzu pé a SP12, cun Gavenu(r)a pé a SP 13 e cun Übaga e Muntecarbu cun a Stradda pruvinsàle 83 (SP 83). Leve(r)ùn u l'è poi razunzibile da Àuguia cun a SP 15.

Nòtte

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  1. ↑ 1,0 1,1 Dàtu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 30 d'utùbre du 2023.
  2. ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  3. ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
  4. ↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (IT) Andrea Gandolfo, La provincia di Imperia: storia, arti, tradizioni. Volume 1, Peveragno, Blu Edizioni, 2005.
  6. ↑ (IT) Scheda du Burghettu, in sce unionevallearroscia.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
  7. ↑ (IT) A nàsce l'Uniun di Cumüi de l'Àta valà de l'Aroscia, in sce anci.it. URL consultòu o 15 zùgno 2021.
  8. ↑ (IT) U nasce Aròscia, u cumün fuxiùn fra U Burghettu e Àuguia, in sce riviera24.it. URL consultòu o 15 zùgno 2021.
  9. ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT;  URL consultàu u 30-12-2023.
  10. ↑ (IT) A paruchiàle de Gavenüa, in sce culturainliguria.it. URL consultòu o 17 zùgno 2021.
  11. ↑ (IT) I amaétti de Gavenüa, in sce lacasettadiranzo.it. URL consultòu o 17 zùgno 2021.
  12. ↑ (IT) Leverùn, u campu da bocce, in sce campobocce.it. URL consultòu o 17 zùgno 2021.
  13. ↑ 13,0 13,1 (IT) Festa di Santi Cosma e Damiàn, in sce rivieraeventi.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
  14. ↑ (IT) Festivàl müxicàle Cian du Figu, in sce rivieraeventi.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
  15. ↑ (IT) Sagra da Buridda, in sce borghidiriviera.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
  16. ↑ (IT) Festa du Surisü, in sce eventiesagre.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
  17. ↑ (IT) Gavenüa, l'esercitu seleste, in sce riviera24.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.

Àtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Contròllo de outoritæVIAF (EN) 244778097 · GND (DE) 7637274-1 · WorldCat Identities (EN) 244778097
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=U_Burghettu_(Aròscia)&oldid=253003"