Lengoa zeneize

ZE	Sta pàgina a l'é scrîta in zenéize

Zenéize Lengoa zeneize, Lengua zeneise, Lengua zeneize
Âtri nómmi	Zeneise
Pronónçia	/ze'nejze/
Parlòu in	Itàlia
Parlòu in	Liguria ( Zena)
Clasificaçión
Filogénexi	Lengoe indoeuropee  Grùppo Italico   Romànse    Òcidentâli     Galloitaliche      Lìgure       Lìgure centrâle        Zenéize
Còdichi de clasificaçión
Linguist List	lij-gen (EN)
Glottolog	geno1240 (EN)

O Zenéize o l'é 'na variante da lengoa ligure parlâ inta çitæ de Zêna e inti comun vexìn. A diferénsa de âtre parlæ lìguri, o zenéize o l'é sénpre stæto, storicamente, unn-a léngoa e no un dialetto, comme scriveiva za Padre Federico Angelo Gazzo into 1909 inta seu traduçión da Divinn-a Comédia in léngoa zenéize.

Ségondo a Càrta eoropêa de léngoe regionâli ò minoritâie do 1992, poémmo consciderâ o zenéize comme 'na léngoa regionâle.

Stöia

O zeneize, comme a gran parte de léngoe d'Italia, o l'é derivòu da-o latìn vorgâ, subendo pöi, into corso di sécoli, e influense de âtre léngoe neolatinn-e, comme o françeize ò l'italiàn; a ògni mòddo, a-a reversa de âtre léngoe gallo-italiche, o zeneize o l'é stæto asæ de ciù influensòu da-e léngoe do Meridion. A prìmma poêxîa in zenéize conosciûa a l'é stæta scrîta into 1291 da l'anònimo zenéize, conosciûo ascì comme Luchetto.

Carateristiche

O frontespiçio da verscion in zenéize de l'òpia A Gerusalemme liberâ co-a scrita: Lengua Zeneize

Fonologîa

Consonanti

		Bilabbiàli	Alveölàri	Postalveölàri	Palatàli	Velàri	Glottàli
Nazâli	sonöre	m	n		ɲ	ŋ
Plosîve	sórde	p	t			k
	sonöre	b	d			ɡ
Affrichæ	sórde			t͡ʃ
	sonöre			d͡ʒ
Fricatîve	sórde	f	s	ʃ
	sonöre	v	z	ʒ
Vibrânti	sonöre		r
Aproscimæ	sonöre		l		j	w

Vocâle

O scistema vocalico do zeneize o l'é asæ ricco: difæti o l'é formòu da 9 vocâle, e quæ (a eceçion di ö e di ò) se prezentan segge inta verscion curta segge inta verscion longa.

	Frontæ				Centrâli		Derê
	no-ariondæ		ariondæ
	curte	longhe	curte	longhe	curte	longhe	curte	longhe
Saræ	i	iː	y	yː			u	uː
Centrâli	e	eː	ø	øː				oː
Quæxi-averte	ɛ	ɛː					ɔ
Averte					a	aː

Scistemi de scrîtûa

Esendo a parlâ ligure a ciù conosciûa e trascrîa de tùtte, o zeneize o l'à avûo tànte divèrse grafîe.

A primma a svilupâse, dapeu 'na serie de reforme into XVII sécolo, a l'é stæta a coscì dîta grafîa tradiçionâ: questa a deuviâva za de léite che son diventæ, into significâto, tipiche de parlæ lìguri (a ezenpio æ, ç, x ò i dittonghi comme eu), mentre a l'êa ancón prezente a êre intevocàlica e inte prepoxiçioin articulæ (a ezenpio: dra a-o pòsto de da e ro a-o pòsto de o) e a êsse potêa êse pronunçiâ segge s segge sc (davanti a c/t e i) . Sucesivaménte gh'é stæto de ciù âtre modiffiche, comme a spariçion da j, e tanti studioxi e artisti, sorviatutto inte l'ùrtimo sécolo, àn modificòu e precedenti grafîe co azonte personæ.

Ancheu no existe 'na grafîa universalmente acetâ: e ciù adeuviæ son a grafîa ofiçia de l'Academia Ligustica do Brenno, a grafîa in U do Vocabolâiu d'e Parlæ Liggyre, e 'na variante moderna da grafîa tradiçionâ.

Desligaléngoa

• Mi sò asæ s'a sâ a l'é asæ pe sâ a säsissa.
• Sciâ scîe scignôa, sciando Sciâ xêua in scî scî.
• A-o mêu nêuo gh'é nêue nâe nêue; a ciù nêua de nêue nâe nêue a n'êu anâ.
• Gi'àngiai g'han gi'oggi gi'uegge gi'unge cume gi'atri? = (scrîta inta variànte de Cogorno)

Provèrbi e mòddi de dî

• Son zeneize, rîzo ræo, strénzo i dénti e parlo ciæo.
• O bambìn o se laménta: Ò famme. Sò moæ a ghe rispónde: Gràttite e zenógge e fatte e lazàgne.
• Chi vêu vîve da bon crestiàn, da-i begghìn o stagghe lontàn.
• No se peu sciusciâ e sciorbî.
• Chi no cianze, no tetta.

Nòtte

Nòtte a-o tèsto

Nòtte bibliogràfiche

Ligàmmi de fêua

• Vocabolario Italiano-Genovese
• Traduttore Italiano Genovese - TIG
• Rime dell'Anonimo Genovese del XIII-XIV sec.