Sâta a-o contegnûo

Dialetu mentunascu

Achësta pa̍gina e̍ scrita ün munegascu
Da Wikipedia
(Rindirisòu da Dialetto mentonasco)
MC
Achësta pa̍gina e̍ scrita ün munegascu
Mentunascu
Mentounasc / Mentunascu
Pronónçia/mentunašk/
Parlòu inFrànsa Frànsa
Parlànti
Totâle4.185 (2007)
Clasificaçión
FilogénexiLengoe indoeuropee
 Grùppo Italico
  Romànse
   Òcidentâli
    Galloitaliche
     Lìgure
      Lìgure alpìn
       Mentónasco
Estræto in léngoa
Diciaraçión universâle di dirìtti umâni, art. 1
Tut rü esse ümà naiscian liberi e ügale en dignità e en drec. Sàn dutà de ragiàn e de cunsciensa e devan cumpurtase dame rü autre en piena fraternità.
Difüjùn d'e parlàe lucàli ent'u departimentu d'e Arpind'u Mâ, in russu scüru u mentunàscu.

U mentunascu (cuma scrivu u ciü suven, u mentunasch, ou mentounasque o ou mentunasc, mentonasque en fransese, mentonasco en italian) è u dialetu tradiçiunalmènte parlàu a Mentun (Mentàn in mentunascu) e 'nti paisi da visin.

Parlà de pasagiu, l'è revendicau cuma "uçitan" da i separatisti, ma a basa ligura resta ben ciaira ent' a murfulugìa, tantu che, segundu u lenghista Werner Forner u mentunascu è üna furma du liguru ruiascu.

E reviste pruvensali sun üverte a u parlà de Mentun e r'identità pruvençale è revendicà da i Mentunaschi che se sentu tamben Françesi. U pruvençau literari è ra so' lenga literaria. Ma se r'inflüença pruvençale è ciaira, a basa ligura resta ben ent' a murfulugìa e tamben qarchi parole, qandu autre vegnu forsci da r'italian.

U mentunascu à ün preteritu / passau remotu inspirau da e forme pruvençali ma è manesà menu ch'en pruvençau. E forme ciü curenti sun achele d'a terça persuna d'u singülari e d'u plürale. Esempi: caminè, caminèran, faguè, faguèran (pruvençau: caminèron, faguèron).

Ghe sun tamben speçifiçità lucali cuma achesta maniera de dì "Mentan, a revulüçian... e tamben "parlan, lesan" loeghe de "parlu, lesu" a ra terça persuna d'u plürale d'i verbi.

Seghita de suta ün enseme d'i esempi d'i prinçipàli verbi en mentunascu, culeçiunài 'ntu 1875 graçie a James Bruyn Andrew, scritù de l'Essai de grammaire du dialecte Mentonais, avec quelques contes, chansons et musique du pays.[1]

Esse
Prunume Indicatìvu Cungiuntìvu Cundiçiunà Imperatìvu
Presente Imperfetu Futüru Presente Imperfetu Presente Presente
Mi su era serai sieghe foghessa/fossa seria -
Tu est ere serar sieghe foghesse/fosse serie sieghe
Ello/ella es/è era serà sieghe foghessa/fossa seria sieghe
Nautre sema eran serema sieghan foghessan/fossan serian sieghema
Vaute/vo est era serer sieghar foghessar/fossar seriar sieghar
Ella/elle san eran serà siegan foghessan/fossan serian siegan

A u partiçipi u vèrbu esse u fa essent (presente) e stàe (passàu).

Avè
Prunume Indicatìvu Cungiuntìvu Cundiçiunà Imperatìvu
Presente Imperfetu Futüru Presente Imperfetu Presente Presente
Mi hai avia aurai aighe aughessa auria -
Tu har avie aurar aighe aughesse aurie aighe
Ello/ella ha avia aurà aighe aughessa auria aighe
Nautre avema avian aurema aigan aughessan aurian -
Vaute/vo avè aviar aurè aigar aughessar auriar -
Ella/elle han avian auran aigan aughessan aurian aigan

A u partiçipi u vèrbu avé u fa avent (presente) e agù/augù (passàu).

A parte sti dui verbi chi, se presentan due cungiugaçiùe regülàri, a primma ch'a cumprende i verbi ch'i terminu in -à, mèntre a segunda cun i vèrbi in -e o -i.

Parlà (prima cungiugaçiùn)
Prunume Indicatìvu Cungiuntìvu Cundiçiunà Imperatìvu
Presente Imperfetu Futüru Presente Imperfetu Presente Presente
Mi parlo parlava parlerai parle parlessa parleria -
Tu parle parlave parlerar parle parlesse parlerie parla
Ello/ella parla parlava parlerà parle parlessa parleria parle
Nautre parlema parlavan parlerema parlema parlessan parlerian parlema
Vaute/vo parlè parlavar parlerè parlè parlessar parleriar parlè
Ella/elle parlan parlavan parleràn parlan parlessan parlerian parlan

A u partiçipi u vèrbu parlà u fa parlent (presente) e parlà (passàu).

Perde (segunda cungiugaçiùn)
Prunume Indicatìvu Cungiuntìvu Cundiçiunà Imperatìvu
Presente Imperfetu Futüru Presente Imperfetu Presente Presente
Mi perdo perdia perderai perde perdesse perderia -
Tu perde perdie perderar perde perdesse perderie perde
Ello/ella perde perdia perderà perde perdessa perderia perde
Nautre perdema perdiam perderema perdema perdessan perderian perdema
Vaute/vo perdè perdiar perderè perdè perdessar perderiar perdè
Ella/elle perdan perdian perderàn perdan perdessan perderian perdan

A u partiçipi u vèrbu perde u fa perdent (presente) e perdù (passàu).

Grafìa Bruyn Andrew
Létere Son

IPA/AFI

Nòte
A a
B b
C k/ʧ duçe cun -e/-i, düra cun e autre vucàli, u grüpu ch- rende düru u son duçe de -e/-i e tambèn se mete a u tèrmine d'e paròle
D d
E e/ɛ é serà/ è avèrta
F f
G g/dʒ duçe cun -e/-i, düra cun re autre vucàli, u grüpu ch- rende düru u son duçe de -e/-i e tambèn se mete a u tèrmine d'e paròle
GL ʎ/ij acumpagnàu da a -i u l'ha u son d'u fransese famille, tambèn a u termine da paròla (es. travagl)
H müta
I i
J ʒ Son d'u fransese jardin
L l
M m
N ɱ/n/ŋ -n finale se prununsia nasale cume ent'u grüpu -ng d'u fransese, per i autri casi n'a l'è mai nasale (-n- mediale e -nt finale), -nn cume in italian o cume -nne fransese
O o/ɔ/ø/u o serà (ent'a magiuransa d'i casi üna via de mésu cun [u]), o avèrta (rara), cume eu fransese ent'u mésu da paròla (rara)
P p
Q k meme funsiùn che 'n'italiàn
R r/ɹ
S s
T t
U u/y cuma [y] qande n'a l'è acumpagnà d'a ün'autra vucale o ent'i grüpi de vucàli cun trèma (ü), cuma [u] ent'i grüpi de vucàli sensa trèma
V v
Z ts/dz rara, meme funsiun che 'n'italiàn
Grafìa d'u Firpo
Létere Son

IPA/AFI

Nòte
A a
B b
C k/ʧ duçe cun -e/-i, düra cun e autre vucàli, u grüpu ch- rende düru u son duçe de -e/-i. Tambèn se mete a u tèrmine d'e paròle (c' duçe, ch' düra)
Ç s son da s de l'italiàn serpente intervucalica
D d
E e/ɛ é serà/ è avèrta
F f
G g/dʒ duçe cun -e/-i, düra cun re autre vucàli, u grüpu ch- rende düru u son duçe de -e/-i. Tambèn se mete a u tèrmine d'e paròle (g' duçe, gh' düra)
GL ʎ/ij son d'u fransese famille
H müta
I i u grüpu -ii e a -i' a a fìn de 'na paròla se lesu cuma gl-
L l
M m
N ɱ/n/ŋ -n finale se prununsia nasale cume ent'u grüpu -ng d'u fransese, per i autri casi n'a l'è mai nasale (-n- mediale e -nt finale), -nn cume in italian o cume -nne fransese
O o/ɔ o serà/o avèrta
P p
Q k meme funsiùn che 'n'italiàn
R r/ɹ
S s/z son de l'italian serpente se cumpagnàu da 'na cunsunate, son de l'italiàn mese entervucalicu
T t
U u meme che 'n'italiàn
Ü y son d'a u fransese
V v
X ʒ cuma ent'u zenese paxe, son d'u fransese jardin
Z ts/dz rara, meme funsiun che 'n'italiàn

Ecu qarchi frase cuma sun stae scrite e püblicae, poei dopu en urtugrafia munegasca:

U Mentounasque se rendèran en proucessian ent-ou ver de Mentan, paraïs misterious de source. Prìou en testa, caminèran difichilamen fint' e limite d'a coumuna.
Aqui, ou prèire s'engenouia e levant vers ou chelou a soua vilha testa bianca, prega Maria-Vergine. Puhi, dame soua man tremourenta, fa sus ou solou ou signou d'ou Redentou....
Una aiga fresca e pura sguita ent ou liech d'ou valan...
Aichi, tout' u seze de loulh, festa d'a Madona d'ou Carmel, anavan en proufessian senti a messa ent' a pichouna capela rurale d'ou Sourge, cougounaia sout' u amourie.
E souta r'oumbra benefichente dou vielh erbou pianta d'ou princhipe Antoni Primou, Barba Antoni, pensavan ent' u noaiche couragious antenati u Barbeti, que, retirà ent' aquela capeleta, lutavan ja contr' u satelite d'a Revoulucian e d'ou centralismou jacoubin.
E dague una devoucian per aquelu vielhe que nou bevian mai d'aiga.

Ü Mentunasche se rendèran en pruçessian ent-u ver de Mentan, paraïs misterius de surçe. Priù en testa, caminèran dificilamen fint' e limite d'a cumüna.
Achì u prèire s'engenuia e levant vers u celu a sua veglia testa bianca, prega Maria-Vergine. Puyi, dame sua man tremurenta, fa süs u solu u signu d'u Redentù...
. Una aiga fresca e püra sghita ent u liech d'u valan...
Aiçi, tut' ü sese de lugl, festa d'a Madona d'u Carmel, anavan en pruçssian sentì a messa ent' a piciuna capela rürale d'u Surge, cugunaia sut' ü amouriè.
E suta r'umbra beneficente du vielh erbu piantà d'u principe Antoni Primu, Barba Antoni, pensavan ent' ü noaisce curagius antenati ü Barbeti, che, retirà ent' achela capeleta, lütavan gia contr' ü satelite d'a Revulüçian e d'u çentralismu giacubin.
E daghe üna devussian per achelü vieigle que nou bevian mai d'aiga.

  1. (LIJOCFR) James Bruyn Andrews, Essai de grammaire du dialecte Mentonais, avec quelques contes, chansons et musique du pays, Nìssa, Imprimerie Niçoise, 1875.
Contròllo de outoritæBNF (FRcb12650754c (data)