Voæ
SV
|
Questa pagina a l'è scrita in savuneize |
| Vuè comun | |
|---|---|
| (IT) Vado Ligure | |
 | |
| Localizaçión | |
| Stâto |  Italia
|
| Región |  Liguria
|
| Provìnsa | Sann-a |
| Aministraçión | |
| Scindico | Monica Giuliano (lista civica de centru-mancinn-a Lavoriamo con i vadesi) da-o 26-5-2014 (2º mandòu da-o 27-5-2019) |
| Dæta de instituçión | 1861 |
| Teritöio | |
| Coordinæ: | 44°16′09.03″N 8°26′09.85″E / 44.269175°N 8.436069°E |
| Altitùdine | 12 m s.l.m. |
| Superfiçie | 23,79 km² |
| Abitanti | 8 316[1] (30-6-2019) |
| Denscitæ | 349,56 ab./km² |
| Fraçioìn | Portu Vuè, Sant'Ermo, San Genesio, U Segnu, Valle de Vuè |
| Comûni confinanti | Berzezzi, Cuggiæn, Sann-a, Spotorno, Vessi |
| Âtre informaçioìn | |
| CAP | 17047 |
| Prefìsso | 019 |
| Fûzo oràrio | UTC+1 |
| Còdice ISTAT | 009064 |
| Cod. cadastrâ | L528 |
| Targa | SV |
| Cl. sismica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] |
| Cl. climatica | zöna D, 1 463 GG[3] |
| Nomme abitanti | Vueizi (it) Vadesi |
| Sànto patrón | San Giuvanni Battista |
| Giórno festîvo | 24 züĝn̂u |
| Cartògrafîa | |
  Vuè | |
.svg) | |
| Scîto instituçionâle | |
Vuè, o ascì Voæ (Voæ in zeneize, Vado Ligure in italian) u l'è ün comüne de 8.282 abitanti int'a pruvincia de Sann-a.
Geugrafia[modìfica | modìfica wikitèsto]
U comüne u se truva int'a Rivéa de Punente, confinante cu'u cappulögu d'a sö pruvincia. E duì fraçiuìn de Sant'Ermo e d'U Segnu sun a munte d'u paize, sciü p'â valle percursa da-u rian Segnu insc'ou versante meridionäle da Rucca di Crôi a 792 m.s.l.m. U territóiu comünäle u fa pärte d'a Cumünitæ Muntann-a d'u Zövu.
Stoja[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'antîgu paize de Vuè, ciamóu in épuca rumäna Vada Sabatia, u se svilüppa int'u II seculu a.C. inturnu a ün canpu militäre imperiäle, ün d'i primmi d'a culunizzaçiùn rumäna in Liguria.
Divegnüu dunca municipium de l'inperu de Rumma e inpurtante nódu viariu e mercantile p'ou cunzunzise d'e vie cunsuläri pruvegnenti da Zena, Turtunn-a (Derthona) e da-a cósta punentinn-a. U vegne poi destrütu da-i Lungubärdi int'u 641, ma sutt'a-u duminiu d'i Franchi u riêsce a retiäse sciü e a divegnî poi sede vescuvile da-u VII a-u IX seculu.
Vuè fa poi pärte d'i pussediménti feudäli d'i marcheisi Del Carretto e poi d'i marcheisi di Ponzone, passandu poi a-a Repubbrica de Zena. A vegne dunca eretta a Puistaia. I Zeneizi i aumentan u svilüppu cummerciäle d'u portu, faxendu de Vuè ün di ciü impurtanti centri purtuäli d'a Rivéa.
A segue poi a stoja d'a Repubbrica de Zena, intrandu a fä pärte d'a Fransa, d'u Regnu de Sardegna (1815) e d'u Regnu d'Italia (1861).
Int'u XX seculu Vuè a cunusce ün svilüppu p'ou ciü indüstriäle. Int'i anni çinquanta e sciuscianta i se inciantan in zóna diversi stabilimenti, scinn'ai anni settanta cu'a centräle termuelettrica ex Enel, cu'e sö due çiminee de 200 metri chi l'éan u scinbulu du paize.
Löghi de 'nteresse[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vista d'u forte de San Giacumu.
A gexa d'U Segnu, dedicä a san Maurizio
A gexa de San Giuvanni Battista
U canpanìn d'a gexa de Sant'Ermo
Âtóiu de Santa Margaita, a U Segnu
-chiesa_san_maurizio.jpg)
-oratorio_santa_margherita.jpg)
Castélli[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Quärche ruvinn-a d'u castellu, custruìu int'u Mediuevu da-i marchèizi D'u Carretto, ch'a se pö vedde int'a fraçiùn d'U Segnu.
- Forte San Luensu e San Steva: d'u XVI seculu, custruìu da-i zeneizi.
- Forte San Giacumu: custruìu int'u 1757 insc'ou Cou de Vuè a pruteçiùn d'u portu.
- Bastiùn de San Giuvanni
Architetüe religiuse[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Gexa paruchiäle de San Giuvanni Battista: custruìa int'u seculu XVIII a l'è na ricustruçiùn in stîle baroccu de na gexa ciü antiga, cun l'ünica navä surmuntä da-a cupula. A strûtüa, restaurä doppu a segunda guêra mundiäle, a l'a na facciäta decurä cun de stattue de l'öttuçentu d'u Brilla.
- Gexa de Nostra Scignùa da Neive: int'a zöna de Bossarìn.
- Capella de San Feipu Neigri: d'u 1732, a Bossarìn.
- Gexa paruchiäle de Nostra Scignùa d'a Vixitaçiùn: d'u 1952, a se truva int'a fraçiùn de Portu Vuè.
- Gexa paruchiäle de San Mauriçiu: int'a fraçiùn d'U Segnu.
- Âtóiu de Santa Margaita: vixìn a-a gexa de San Mauriçiu.
- Capella de San Benärdu: a-u Segnu
- Gexa de San Zenexiu: custruìa int'u Mediuevu ne l'omonima localitæ.
- Gexa paruchiäle de Sant'Ermo: custruìa int'u Mediuevu da-i mùneghi de l'Îzua de Berzezzi, a l'a na strûtüa a duì naväte.
- Gexa paruchiäle de Nostra Scignùa Reginn-a d'a Päxe: a se truva int'a fraçiùn de Valle de Vuè.
- Capella de Nostra Scignùa d'u Carmu.
- Capella di Santi Giacumu e Feipu.
Architetüe civili[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Punte de Pria, d'u 1434.
- Furnäxe da câçìnn-a de Sant'Ermo
- Rèsti da villa de l'inperatù rumàn Pertinace
Abitanti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Evuluçiùn demugrafica[modìfica | modìfica wikitèsto]
Abitanti censæ[4]
Minuranse furèste[modìfica | modìfica wikitèsto]
Segundu l'ISTAT, a-i 31 dixenbre 2017, a Vuè ghe sun 563 rexidenti furèsti.
Cultüa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Müsei[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Müseu çivicu de Villa Groppallo: u müseu u cögge mateiä de l'inperu rumàn e mediêväle. I reperti rumäni sun steti rinvegnüi int'a zöna archeulógica ciamä Vada Sabatia, e na numericamente discreta culeçiùn de muneæ rumäne (Queirolo) tra u II e u V seculu a l'è cunservä int'u müseu.
- Pinacutéca çivica: a cunserva de pitüe de scöa zeneize, lunbärda e spagnolla realizæ tra u XVI e u XVIII seculu.
Dialettu[modìfica | modìfica wikitèsto]
Persunalitæ lighæ a Vuè[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Pertinace (Alba, 126 - Rumma, 193), inperatù de l'inperu de Rumma.
- Arturo Martini (Treviso, 1889 - Milan, 1947), scultù.
- Manlio Baçigalû (Vué, 1908 - Zena, 1977), alenatù e zügóu de balùn.
- Vessillo Bartoli (Vué, 1908 - Vué, 1981), alenatù e zügóu de balùn.
- Giuseppe Chittolina (Vué, 1909 - Zena, 1946), zügóu de balùn.
- Valerio Baçigalû (Vué, 1924 - Turìn, 1949), zügóu d'a Naçiunäle de futbàll.
- Lidio Lovisolo (Finä, 1929 - Milan, 2001), scultù.
- Osvaldo Motto (Vué, 1942), alenatù e zügóu de balùn.
- Anna Giacobbe (Vué, 1958), politica
Manifestaçiuìn[modìfica | modìfica wikitèsto]
Fèste e fêe[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Fèsta de San Giuvanni Battista, patrùn de Vuè, a cazze u 24 züĝn̂u. A fèsta a l'incumensa u 23 züĝn̂u cun ün tradiçiunäle spettaculu de föghi seräli da-i puntili insc'ou mä. U 24 u se fa u mercóu insc'ou lungumä e a Prucesciùn, cu'u cäru d'u Santu p'ê vie d'u paize.
Ecunumia[modìfica | modìfica wikitèsto]
.jpg)
Vuè u l'è ün cumüne ciütostu indüstrializóu, u óspita paigi stabilimenti indüstriali e ditte. Parçialmente insc'ou sö térritóiu a se truva na çenträle termuelettrica, primma ENEL e òua Tirreno Power, pensä e realizä a-a fin d'i anni '60 e inandiä tra u mazzu 1970 e u dixembre 1971. E sö duì äte çiminee de 199 metri i sun caratteristiche d'a sc-cianä. Prospera a l'è l'ativitæ purtuäle: paigi traghetti ch'i unìscian u cumüne a-a Corsega e a-a Sardegna, atraccan näve merci, porta-container e survatüttu paigie pétrulaeæ, faxendu d'u portu de Vuè u primmu portu italiàn cun Trieste p'ou petroliu e i sö derivæ. In Vuè u pärte ascì in impurtante öiudóttu pe spedì i cumbustibili int'a zöna de Milàn e in Germagna.
A tradiçiùn indüstriäle de 'stu cumüne chi a l'a reixe int'i anni d'u boom ecunómicu, quande Vuè u l'a visciüu na forte crescita ecunómica divegnindu poi pe lungu tenpu u paize a ciü äta cuncentraçiùn indüstriäle d'Európa, ch'a se cuntrapugnìva a-a vexinn-a e ciü gróssa Sann-a che int'u mêximu periudu a l'éa cunsciderä ünanimemente a piccola Manchester pe via d'a sö forte indüstria, tra e ciü flóride d'Európa. In Vuè u se trûväva ascì in stabilimentu d'a FIAT p'â custruçiùn de pigniuin e pärti meccaniche in genere (1200 dipendenti). U l'a serô int'u 1984 cu'u ricullucamentu de 600 lavuratûri in 3 növe ditte piccinn-e. Inchö u cumüne de Vuè u l'è pärte fundamentäle d'a mägra ecunumia savuneize. U sö portu u l'è amministrou da l'auturitæ portuäle de Sann-a.
A l'éa in prugettu a realizaçiùn de na enurme ciattafurma cuntainer ch'a cangià cumpletamente a zona de Portu-Vuè, e a fuxe d'u turente Segnu, ch'a l'è steta da pocu finìa, cu'a sö inauguraçiùn a-i 12 de dixembre 2019[5].
Traspórti e vie de cumunicaçiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
Stradde e autustradde[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vuè a se truva insc'ä Stradda Pruvinciäle 1 Aurelia (de lungu Stradda Statäle n° 1). A se pö razzunze ascì da l'autustradda A10 sciurtindu a-u vixìn casellu de Sann-a.
Lignie fêruviarie[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vuè a dövia a staçiùn insc'ou térritóiu d'u cumüne de Cuggiæn denuminä Quiliano-Vado, insc'ä lignia fêruviaria Zena-Vintimìggia, in particulä int'u trætu lucäle cunpreisu tra Sann-a e Imperia.
Amministraçiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
Scindico: Monica Giuliano (Lìsta cìvica "Lavoriamo con i vadesi") da-o 27/05/2014
(2° mandâto)
Çentralìn do comùn: 019 8863501
Email do comùn: info@comune.vado-ligure.sv.it
Stöia de l'amministrasiùn cumünale[modìfica | modìfica wikitèsto]
| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 12 agustu 1985 | 23 lüggiu 1990 | Pierino Ricino | Partio Comunista Italian | Scìndicu | |
| 23 lüggiu 1990 | 24 arvì 1995 | Roberto Peluffo | Partio Comunista Italian | Scìndicu | |
| 24 arvì 1995 | 14 züĝn̂u 1999 | Roberto Peluffo | Partio Democràtico da Scinìstra | Scìndicu | |
| 14 züĝn̂u 1999 | 14 züĝn̂u 2004 | Roberto Peluffo | Democràtici de Scinìstra | Scìndicu | |
| 14 züĝn̂u 2004 | 8 züĝn̂u 2009 | Carlo Giacobbe | Lìsta cìvica | Scìndicu | |
| 8 züĝn̂u 2009 | 27 mazzo 2014 | Attilio Caviglia | Lìsta cìvica "Con Caviglia Vado Viva" | Scìndicu | |
| 27 mazzo 2014 | 26 mazzo 2019 | Monica Giuliano | Lìsta cìvica "Lavoriamo con i vadesi" | Scìndicu | |
| 27 mazzo 2019 | in carega | Monica Giuliano | Lìsta cìvica "Lavoriamo con i vadesi" | Scìndicu | |
Binelaggi[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vuè a l'è gemellä cun:
La Ravoire, da-o 2002
Niquero
Spor[modìfica | modìfica wikitèsto]
Futbàll[modìfica | modìfica wikitèsto]
A Vué a gh'è a squaddra d'u F.C. Vado 1913, ch'a l'a guagnóu a primma Coppa Italia de balùn, int'u 1922.
Notte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ Dato Istat - Popolasiùn residente a-u 30 züĝn̂u 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Legge 26 agosto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di graddi/giórno di Comùn pe Region e Provinsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL consultòu o 28-12-2012.
- ↑ (IT) Arianna Codato, Vado Ligure, inaugurata la piattaforma Maersk, in sce ilsecoloxix.it, 12 dexénbre 2019. URL consultòu o 4 agòsto 2021.
Bibliugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Daniela Andreoni, Nicolò Cassanello, Francesco Murialdo e Furio Ciciliot, Toponimi del Comune di Vado Ligure, in Progetto toponomastica storica, vol. 7, Società Savonese Storia Patria, 2012, ISBN 88-85-86606-9.
Ätri prugètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di inmàgine ò di âtri files in sce Voæ
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 132512705 · GND (DE) 4434809-5 · WorldCat Identities (EN) 132512705 |
|---|