Vuè
SV
|
Questa pagina a l'è scrita in savuneize, a-a manea de l'Essiu d'a Ciann-a |
| Vuè cumün | ||
|---|---|---|
| (IT) Vado Ligure | ||
| ||
 | ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Liguria
| |
| Provìnsa |  Sann-a
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Monica Giuliano (lista civica de centru-mancinn-a Lavoriamo con i vadesi) da-o 26-5-2014 (2º mandòu da-o 27-5-2019) | |
| Dæta de instituçión | 1861 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 44°16′09.03″N 8°26′09.85″E / 44.269175°N 8.436069°E | |
| Altitùdine | 12 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 23,79 km² | |
| Abitanti | 7 978[1] (30-6-2019) | |
| Denscitæ | 335,35 ab./km² | |
| Fraçioìn | Portu Vuè, Sant'Ermu, San Zenexiu, U Segnu, Valle de Vuè | |
| Comùn confinanti | Berzezzi, Cüggèn, Sann-a, Spoturnu, Vessi | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 17047 | |
| Prefìsso | 019 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 009064 | |
| Cod. cadastrâ | L528 | |
| Targa | SV | |
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] | |
| Cl. climàtica | zöna D, 1 463 GG[3] | |
| Nomme abitanti | Vueixi (it) Vadesi | |
| Sànto patrón | San Giuan Battista | |
| Giórno festîvo | 24 züĝn̂u | |
| Cartògrafîa | ||
  Vuè | ||
.svg) | ||
| Scîto instituçionâle | ||
Vuè (Voæ in zeneize, Vado Ligure in italian) u l'è ün cumün de 7.978 abitanti int'a pruvincia de Sann-a.
Geugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
U cumün u se tröva int'a Rivea de Punente, a-u punente d'u cappulögu d'a sö pruvincia. E duì fraçiuìn de Sant'Ermu e d'U Segnu sun a munte d'u paize, sciü p'â valle percursa da-a sciumèa Segnu insc'ou versante meridionäle d'a Rocca d'i Crôi a 792 m insc'ou livellu d'u mä.
Vuè u cunfinn-a cun Sann-a e Cüggèn a nord, Vessi a punente e Spoturnu e Berzezzi a süd.
Stoja[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'antigu paize de Vuè, ciamóu a l'épuca d'i rumäni Vada Sabatia, u se svilüppa int'u II seculu primma de Cristu in gìu a ün canpu militäre inperiäle, ün d'i primmi d'a culunizzaçiùn rumäna in Liguria.
Divegnüu dunca municipium de l'inperu de Rumma e inpurtante nódu viariu e mercantile p'ou cunzunzise d'e stradde cunsuläri pruvegnenti da Zena, Turtunn-a (Derthona) e da-a cósta punentinn-a. U vegne poi destrütu da-i Lungubärdi d'u 641, ma sutt'a-u duminiu d'i Franchi u riesce a retiäse sciü e a divegnì poi sede vescuvile da-u VII a-u IX seculu.
Vuè u fà poi pärte d'i pussediménti feudäli d'i marcheixi D'u Carettu e poi d'i marcheixi de Punsùn, passandu poi a-a Repùbblica de Zena. A vegne dunca eretta a Puistaia. I Zeneixi i aumentan u svilüppu cummerciäle d'u portu, faxendu de Vuè ün di ciü impurtanti centri purtuäli d'a Rivea.
A segue poi a stoja d'a Repùbblica de Zena, intrandu a fä pärte d'a França, d'u Regnu de Sardegna (1815) e d'u Regnu d'Italia (1861).
Int'u XX seculu, Vuè a cunusce ün svilüppu p'ou ciü indüstriäle. Int'i anni çinquanta e sciuscianta i se inciantan int'a zona benbén de stabilimenti, scinn'ai anni settanta cu'a centräle termuelettrica de l'ex Enel, cu'e sö due çiminee de 200 metri ch'i l'éan u scinbulu d'u paize.
Da-u 1973 a-u 31 de dixenbre d'u 2008, u territóiu d'u cumün u l'ha fètu pärte d'a Cumünitè Muntann-a d'u Zuvu.
Löghi de 'nteresse[modìfica | modìfica wikitèsto]
-
Vista d'u forte de San Giacumu.
-
A gexa d'U Segnu, dedicä a San Mauriçiu
-
A gexa de San Giuan Battista
-
U canpanìn d'a gexa de Sant'Ermu
-
Âtóiu de Santa Margaita, a U Segnu
-chiesa_san_maurizio.jpg)
-oratorio_santa_margherita.jpg)
Castélli[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Quärche ruvinn-a d'u castellu, custruìu inte l'Etè de Mezu da-i marcheixi D'u Carettu, ch'a se pö vedde int'a fraçiùn d'U Segnu.
- Forte San Luensu e San Steva: d'u XVI seculu, custruìu da-i zeneixi.
- Forte San Giacumu: custruìu int'u 1757 insc'ou Cou de Vuè a pruteçiùn d'u portu.
- Bastiùn de San Giuan
Architetüe religiuse[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Gexa paruchiäle de San Giuan Battista: custruìa int'u seculu XVIII, a l'è na ricustruçiùn in stìle baroccu de na gexa ciü antiga, cun l'ünica navä surmuntä da-a cupula. A strûtüa, restaurä doppu a segunda guêra mundiäle, a l'ha na facciäta decurä cun de stattue de l'öttuçentu d'u Brilla.
- Gexa de Nostra Scignùa da Neive: int'a zona de Bossarìn.
- Capella de San Feipu Neigri: d'u 1732, a Bossarìn.
- Gexa paruchiäle de Nostra Scignùa d'a Vixitaçiùn: d'u 1952, a se tröva int'a fraçiùn de Portu Vuè.
- Gexa paruchiäle de San Mauriçiu: int'a fraçiùn d'U Segnu.
- Âtóiu de Santa Margaita: vixìn a-a gexa de San Mauriçiu.
- Capella de San Benärdu: a-U Segnu
- Gexa de San Zenexiu: custruìa int'u Mediuevu int'a lucalitè cu'u mêximu numme.
- Gexa paruchiäle de Sant'Ermu: a parocchia d'a fraçiùn cu'u mêximu numme, a l'è steta custruìa tra l'XI e u XII seculu da-i mùneghi de l'Îzua de Berzezzi. De güstu rumanicu, a l'ha na strûtüa a duì naväte[4].
- Gexa paruchiäle de Nostra Scignùa Reginn-a d'a Päxe: a se tröva int'a fraçiùn de Valle de Vuè.
- Capella de Nostra Scignùa d'u Carmu.
- Capella d'i Santi Giacumu e Feipu.
Architetüe civili[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Punte de Prìa, d'u 1434.
- Furnäxe da câçìnn-a de Sant'Ermu
- Rèsti d'a villa de l'inperatù rumàn Pertinace
Abitanti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Evuluçiùn demugrafica[modìfica | modìfica wikitèsto]
Abitanti censæ[5]
Minuranse furèste[modìfica | modìfica wikitèsto]
Segundu l'ISTAT, a-i 31 dixenbre 2017, a Vuè ghe sun 563 rexidenti furèsti.
Cultüa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Müsei[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Müseu çivicu de Villa Groppallo: u müseu u recögge mateiä de l'inperu rumàn e mediêväle. I reperti rumäni sun steti rinvegnüi int'a zóna archeulógica ciamä Vada Sabatia, e na culeçiùn de na çèrta inpurtansa de munee rumäne (Queirolo) tra u II e u V seculu a l'è cunservä int'u müseu.
- Pinacutéca çivica: a cunserva de pitüe de scöa zeneize, lunbärda e spagnolla realizè tra u XVI e u XVIII seculu.
Dialettu[modìfica | modìfica wikitèsto]
Persunalitè lighè a Vuè[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Pertinace (Alba, 126 - Rumma, 193), inperatù de l'inperu de Rumma.
- Arturo Martini (Trevìzu, 1889 - Milan, 1947), scultù.
- Manlio Baçigalû (Vuè, 1908 - Zena, 1977), alenatù e zügóu de balùn.
- Vessillo Bartoli (Vuè, 1908 - Vué, 1981), alenatù e zügóu de balùn.
- Giuseppe Chittolina (Vuè, 1909 - Zena, 1946), zügóu de balùn.
- Valerio Baçigalû (Vuè, 1924 - Turìn, 1949), zügóu d'a Naçiunäle de futbàll.
- Lidio Lovisolo (Finä, 1929 - Milan, 2001), scultù.
- Osvaldo Motto (Vuè, 1942), alenatù e zügóu de balùn.
- Anna Giacobbe (Vuè, 1958), politica
Manifestaçiuìn[modìfica | modìfica wikitèsto]
Fèste e fêe[modìfica | modìfica wikitèsto]
|
«Quelli de Vuè se sun dùe ne fan trè» |
| (Moddu de dì de Sann-a insce-i vueixi e e fèste) |
- Fèsta de San Giuan Battista: patrùn de Vuè, a cazze u 24 de züĝn̂u. A fèsta a cumensa a-u 23 züĝn̂u cu'ün tradiçiunäle spettaculu a-a seĵa de föghi d'artifissiu da-i puntili insc'ou mä. U 24 u se fà u mercóu insc'ou lungumä e a Prucesciùn, cu'u cäru d'u Santu p'ê stradde d'u paize.
Ecunumìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
.jpg)
Vuè u l'è ün cumün ciütóstu indüstrializóu, ch'u l'óspita benbén de stabilimenti indüstriali e de ditte. Parçialmente insc'ou sö térritóiu a se tröva na çenträle termuelettrica, primma ENEL e oua Tirreno Power, pensä e realizä a-a fin d'i anni '60 e inandiä tra u mazzu d'u 1970 e u dixenbre d'u 1971. E sö duì äte çiminee de 199 metri i sun caratteristiche d'a sc-cianä. A gh'è poi na grande ativitè purtuäle: benbén de traghetti ch'i unìscian u cumün a-a Corsega e a-a Sardegna, gh'atraccan näve merci, porta-container e survatüttu de pétrulee, faxendu d'u portu de Vuè u primmu portu italiàn cun Trieste p'ou petroliu e i sö derivè. In Vuè u pärte ascì in impurtante öiudóttu pe spedì i cunbustibili int'a zona de Milàn e in Germagna.
A tradiçiùn indüstriäle de 'stu cumün chi a l'ha reixe int'i anni d'u boom ecunómicu, quande Vuè u l'ha visciüu na forte crescita ecunómica divegnindu poi pe lungu tenpu u paize a ciü äta cuncentraçiùn indüstriäle d'Európa, ch'a se cuntrapugnìva a-a vexinn-a e ciü gróssa Sann-a che int'u mêximu periudu a l'éa cunsciderä ünanimemente a piccola Manchester p'â sö forte indüstria, tra e ciü flóride d'Európa. In Vuè u se trûväva ascì in stabilimentu d'a FIAT p'â custruçiùn de pigniuin e pärti meccaniche in genere (1200 dipendenti). U l'ha serô int'u 1984 cu'u ricullucamentu de 600 lavuratûri in 3 növe ditte picinn-e. Incö u cumün de Vuè u l'è pärte fundamentäle d'a mägra ecunumìa savuneize. U sö portu u l'è amministróu da l'auturitè portuäle de Sann-a.
A l'éa in prugettu a realizaçiùn de na enurme ciattafurma cuntainer ch'a cangià cumpletamente a zona de Portu-Vuè, e a fuxe d'u turente Segnu, ch'a l'è steta da pocu finìa, cu'a sö inauguraçiùn a-i 12 de dixenbre d'u 2019[6].
Trasporti e vìe de cumünicaçiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
Stradde e autustradde[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vuè a se tröva insc'ä Stradda Pruvinciäle 1 Aurelia (de lungu Stradda Statäle n° 1). A se pö razzunze ascì da l'autustradda A10 sciurtindu a-u vixìn cazellu de Sann-a.
Liĝn̂e feruviarie[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vuè a dövia a staçiùn insc'ou térritóiu d'u cumün de Cüggèn denuminä Quiliano-Vado, insc'ä liĝn̂a feruviaria Zena-Vintimìggia, in particulä int'u tretu lucäle cunpreizu tra Sann-a e Inperia.
Amministraçiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
Scindico: Monica Giuliano (Lista civica "Lavoriamo con i vadesi") da-o 27/05/2014
(2° mandâto)
Çentralìn do comùn: 019 8863501
Email do comùn: info@comune.vado-ligure.sv.it
Scìndichi de Vuè[modìfica | modìfica wikitèsto]
| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 12 agustu 1985 | 23 lüggiu 1990 | Pierino Ricino | Partìu Cumünista Italian | Scìndicu | |
| 23 lüggiu 1990 | 24 arvì 1995 | Roberto Peluffo | Partìu Cumünista Italian | Scìndicu | |
| 24 arvì 1995 | 14 züĝn̂u 1999 | Roberto Peluffo | Partìu Demucraticu d'a Mancinn-a | Scìndicu | |
| 14 züĝn̂u 1999 | 14 züĝn̂u 2004 | Roberto Peluffo | Demucratichi de Mancinn-a | Scìndicu | |
| 14 züĝn̂u 2004 | 8 züĝn̂u 2009 | Carlo Giacobbe | Lista civica | Scìndicu | |
| 8 züĝn̂u 2009 | 27 mazzu 2014 | Attilio Caviglia | Lista civica "Con Caviglia Vado Viva" | Scìndicu | |
| 27 mazzu 2014 | 26 mazzu 2019 | Monica Giuliano | Lista civica "Lavoriamo con i vadesi" | Scìndicu | |
| 27 mazzu 2019 | in càrega | Monica Giuliano | Lista civica "Lavoriamo con i vadesi" | Scìndicu | |
Binelaggi[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vuè a l'è abinellä cun:
La Ravoire, da-o 2002
Niquero
Spor[modìfica | modìfica wikitèsto]
Futbàll[modìfica | modìfica wikitèsto]
A Vuè a gh'è a squaddra d'u F.C. Vado 1913, ch'a l'ha guagnóu a primma Coppa Italia de balùn, d'u 1922.
Notte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ Detu Istat - Pupulaçiùn residente a-u 31 de mazzu d'u 2023.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ (IT) Chiesa di Sant'Ermete, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu l'8 agòsto 2023.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL consultòu o 28-12-2012.
- ↑ (IT) Arianna Codato, Vado Ligure, inaugurata la piattaforma Maersk, in sce ilsecoloxix.it, 12 dexénbre 2019. URL consultòu o 4 agòsto 2021.
Bibliugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Daniela Andreoni, Nicolò Cassanello, Francesco Murialdo e Furio Ciciliot, Toponimi del Comune di Vado Ligure, in Progetto toponomastica storica, vol. 7, Società Savonese Storia Patria, 2012, ISBN 88-85-86606-9.
Ätri prugètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Vuè
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 132512705 · GND (DE) 4434809-5 · WorldCat Identities (EN) 132512705 |
|---|