Orcu Feìn
FI
|
Sta pagina chi a l'è scrita in finarìn, in-ta variante lücale |
| Orcu Feìn cumüne | ||
|---|---|---|
| ||
 | ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Liguria
| |
| Provìnsa |  Savuna
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Simone Durante (Lìsta cìvica "Progetto comune") da-o 10-6-2024 | |
| Dæta de instituçión | 1869 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 44°13′10.29″N 8°19′29.98″E | |
| Altitùdine | 161 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 17,31 km² | |
| Abitanti | 898[1] (26-5-2014) | |
| Denscitæ | 51,88 ab./km² | |
| Fraçioìn | Orcu, Feìn | |
| Comùn confinanti | Côrxi, Finô, Mallare, Vessi Portiu, Cügén | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 17024 | |
| Prefìsso | 019 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 009044 | |
| Cod. cadastrâ | D522 | |
| Targa | SV | |
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] | |
| Cl. climàtica | zöna D, 1 694 GG[3] | |
| Nomme abitanti | Orchés̠i e Feinés̠i | |
| Sànto patrón | San Lurénsu | |
| Giórno festîvo | 10 agustu | |
| Cartògrafîa | ||
  Orcu Feìn | ||
.svg) | ||
| Scîto instituçionâle | ||
Orcu Feìn (Òrcu Fögìn a-a Prìa[4], Òrco Feìn in s̠enés̠e, Orco Feglino in italian) u l'è ün cumüne de 898 abitanti da pruvinsa de Savuna.
Geugrafia
[modìfica | modìfica wikitèsto]
U teritöriu du cumüne de Orcu Feìn, a munte de Finô, u se truva in-ta parte ciü ôta de valô da sciüméra Susà e in-ta riva de punénte da valô da sciüméra Aquila, e cuôli, doppu avé traversó Finô, i se cacian in-tu Mô Ligüre. In-ta valô da Susà u teritöriu cumünôle u riva fìn a-a custéra di munti, cun-u sö puntu ciü èrtu in-tu Bric du S̠ovassu (998 m).
I cunfìn cu-i paisi vexìn i pasan pe-a sciüméra Susà, cun Ves̠s̠i Portiu a levante, e pe-e custére di munti a punénte cun Côrxi e a nord cun Mallare. U cunfìn setentriunô du paise u l'è segnó da-u spartiègue tra-u bacìn ligüre e cuéllu da valô Burmia, in-tu töccu cunpresu tra u s̠a mens̠unó Bric du S̠ovassu, a ovest, e u Munte Ôtu (956 m) a est. In-sciu cunfìn setentriunô cun Mallare u gh'è asci a Colla de San Giacumu (796 m), traversô da üna stradda in tèra battüa, e a-i pé du Munte Ôtu.
De ciü, e due lücalité prinsipè du cumüne, Feìn e Orcu, i se truvan, rispetivaménte, in-tu fundu da valô da Susà e in simma a-u briccu che u divide sta valô chi da cuélla de l'Aquila.
Stòia
[modìfica | modìfica wikitèsto]U numme "Feìn" u vegne foscia da-u latìn Ad figulinas, dunca "u pustu unde a l'è féta a ceramica". U numme da lücalité de Orcu pe cuntra u nu l'à ün origine tantu céra, foscia da-u latìn Orca (in-tu sensu ségge da béstia marina o du numme che u se döverôva pe di tipi de butti) o ancura ciü antigu, foscia da léngua di ligüri.
Antighité e Mediuevu
[modìfica | modìfica wikitèsto]De éte ciü antighe i nu ghe sùn particulè testimunians̠e in-tu teritöriu de Orcu Feìn ma de següru u l'éra s̠a frecuentó da de pupulasiui di antighi ligüri, i cuôli i l'axévan ün inpurtànte vilàggiu in-scia Ruca de Perti, a-a giurnô d'ancö cunusciû cumme u "Vilàggiu de Agnime", che u remunta a l'éte du féru e u l'è scinbulu de l'inpurtànsa du Finô cumme cunfin tra-i teritöri di ligüri Sabazi e di Ingauni. I nu ghe sùn mancu di particulè resti de l'éte rumôna détu che a stradda prinsipô de l'area, a via Julia Augusta, a pasôva in-ta valô a punénte de cuélla de sutta a Orcu, a valô Ponci, unde i ghe sùn sincue punti rumôni du I-II seculu d.C.[5]
Doppu i seculi ciü scüri de l'ôtu mediuevu a primma testimuniansa scrita du Orcu Feìn a remunta a-u 967, cuande l'inperatö Otun I u cunsegnôva a Aleramo du Munferùn e tère "in desertis locis" da cuscì dita môrca Aleramica, tra-e cuôli u l'è indicó u castéllu de Orcu asci, ditu Castrum Orche e scituó in simma a-a colla de San Lurénsìn. In-tu 1162, cun ün dipluma de l'inperatö Federiccu Bôrbarussa, u castéllu de Orcu u sara détu a Riccu du Caréttu[5][6].
Feìn, antigaménte ditu Poggiu da Géxa u l'è mens̠unô pe-a primma otta in-te ün papé du 1351 e in-ti ôtri sucessivi, ma u sara pe vari seculi ün teritöriu sutta a cuéllu de Orcu, In particulô, cu-i sö "Castrum, compagna et territorium", Orcu u l'éra üna de cunpagne in-te cuôli u l'éra spartiu u teritöriu du Marchexùn de Finô. Sölo doppu tantu tenpu, in-tu XV seculu, a parocchia du paise de Feìn a sara separô da Orcu, segnu da definitiva afermasiùn da növa cümunité[5].
Eté muderna e cuntenpuranea
[modìfica | modìfica wikitèsto]Sutta a-u Marchexùn, in-tu XVI seculu, u paise de Orcu u riverà a ciü o menu séntu "föghi", paréggi a 500 abitanti, ciü de cuélli da giurnô d'ancö, però tenpi scüri i rivôvan. Deféti u guvernu du marchése Alfonsu II, incuménsô in-tu 1546, u sara particularménte opressivu (a Orcu i saran dumandui pe-a tascia in-scia sô bén 32 scuddi) tantu che, ôtre che da Côrxi, da Orcu i partiràn de revurte asci. Però, cun-a murte de l'urtimu marchése Sforsa Dria in-tu 1602, u Finô u perderà a sö indipendens̠a, pasandu sutta a l'inperu spagnollu. In-te stu periudu chi u ghe sara ün furte sviluppu di cumerci in tüttu u Marchexùn, déta a sö inpurtàns̠a strategica pe-u s̠untaméntu du Ducôto de Milan a-u mô. In-tu 1632 ün epidemia de peste a culpirà i burghi de Orcu e de Feìn, cun vari murti asci, cumme i dui che, segundu a tradisiùn, i saran sepürti in-te ün terén vexìn a Orcu unde da cuéllu muméntu u nu crescerà ciü ninte. Pe stu mutivu chi i abitanti du paise i custruiran propriu lì üna picina capélla dedicó a Santa Maìn de Gras̠ie, deventô poi, doppu vari largaménti, a parocchia de San Lurénsu[5].
U 2 avri 1707 u teritöriu du Marchexùn u paserà sutta a-u cuntrullu de l'inperu austriacu pe poi, da-u 20 agustu 1713, pasô a-a Repübbrica de Séna. In-ti sti anni chi u végiu Marchexùn u l'éra spartiu in sincue cuarté, cumme indicó in-te ün papé du 2 dixénbre du méximu annu, cun Feìn in-tu cuôrtu (cun-u restu de ôtre valé daré a Finô, e dunca cun i paisi de Riôtu, Côrxi e Perti asci) e Orcu in-tu cuintu cuarté (cu-e varie lücalité de Ves̠s̠i e cuélle de Pia, Lacremô e Varigotti asci)[5][6].
In-te guére napuleuniche u frunte tra-i francés̠i e austru-piemuntés̠i pe varie otte u paserà pe Orcu, cun viulenti scuntri survatüttu in-scia custèra di munti, pe-u cuntrullu da Colla de San Giacumu. A-a giurnô d'ancö i sùn ancura vixibili e trincêe realis̠é da-e trüppe francés̠i in-ta s̠öna, in particulô in-ta lücalité cunusciua cumme "A Strà"[5].
Cun-a creasiùn da Repübbrica Ligüre u paise u sara inprinsipiu tacó a-u departiméntu du Letinbru, cun capulögu Savuna, ma poi, cun l'anesiùn da Ligüria a l'inperu francése, Orcu Feìn u sara inseritu in-tu departiméntu de Muntenötte, sutta a-u canton de Finô e in-te l'arrondissement de Savuna. In-tu 1815, doppu a cürta speriénsa da Repübbrica Senése, Orcu Feìn (che u l'axéva 1072 abitanti in-te cuéllu annu) e tütta a Ligüria i saran déti a-i Savüia, pe decisiùn du Cungressu de Vienna, e dunca inseriti fìn a-u 1927 in-ta pruvinsa de Séna, pe poi pasô in-ta növa pruvinsa de Savuna. De ciü, a remunta a-u 7 lüu 1869 a defenitiva uniùn di dui burghi de Orcu e de Feìn in-tu cumüne da-u méximu teritöriu d'ancö[5][6][7].
Da-u 1973 a-u 2011 u l'à fétu parte da Cumünité Muntana Pollupice asci, a-a giurnô d'ancö derlenguô[8].
Abitanti
[modìfica | modìfica wikitèsto]U cumüne de Orcu Feìn u l'è u frütu de l'uniùn di dui paisi ciü antighi de Orcu e de Feìn, incuménsô u 7 lüu 1869[7], i cuôli i sùn i dui céntri prinsipè du cumüne a-a giurnô d'ancö. I ghe sùn de lücalité ciü picine asci, cumme Cia, in-te üna valô a punénte de Feìn, e Boragni, vexìn a-u cunfìn cun-u cümune de Ves̠s̠i Portiu.
Orcu Feìn u cunfina cun Mallare e Cügén a nord, cun Ves̠s̠i Portiu a levante, cun Finô a sud e cun Côrxi a punénte[9].
Evulusiùn demugràfica
[modìfica | modìfica wikitèsto]Abitanti censî[10]
Minorànse fulén
[modìfica | modìfica wikitèsto]Segundu l'ISTAT, a-u 31 dixénbre 2017, a Orcu Feìn i gh'éran 34 rexidenti fulén.
Sciti de interesse
[modìfica | modìfica wikitèsto]Architetüe religiuse
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritöriu de Orcu Feìn u l'è spartiu tra-i prevostri de due parocchie, che i se truvan sutta a-a dioces̠i de Savuna-Nori. Deféti i ghe sùn a parocchia du paise de Feìn, che a l'à a sö sêde in-ta géxa de San Lurénsu, e cuélla du paise e végiu cumüne de Orcu, sutta a üna géxa dedicô anche lé a San Lurénsu[11].
- Parocchia de Feìn
- Géxa de San Lurénsu: a l'è a sêde da parocchia de Feìn e a remunta a-u Mediuevu. U sö spétu d'ancö u l'è u frütu da recustrusiùn du XIX seculu, féta segundu un stile baroccu a-u pustu du végiu tardu-goticu[12].
- Oratoriu di Santi Carlu e Benôrdu: u l'è oratoriu da parocchia de Feìn, vexìn a-a cuôle u l'è scituùn. U l'è stetu custruiu in-tu 1858 doppu che, cun-u largaméntu da parocchia, a ciü végia custrusiùn du XVII seculu a l'éra steta derucô. A l'è a sêde da cungregasiùn religiusa da-u méximu numme, famus̠a pe-u sö gréndu cristu de Giuanne Maraglian e pe-u cristu néigru.
- Santuariu de Santa Maìn Aus̠iliatrixe: u l'è stetu custruiu doppu üna serie de apparisiòi da Madonna in-te l'area tra-u 12 mas̠u e u 25 otubre du 1874 e avértu in-tu 1877. U l'à üna strutüa a navôta séncia, de furma serculô, e üna faciôta cun de punte particulè, tipiche de ôtre géxe da s̠öna de Nis̠s̠a. Vexìn a-u santuariu a l'è steta custruia üna picina capélla asci, in-sciu puntu de apparisiòi[13].
- Géxa de San Roccu: a l'è steta custruia in-tu XVII seculu in-sce üna de stradde pe intrô in-tu paise. A l'à üna strutüa e üna tantu faciôta séncia, cun ün picìn canpanìn a vèira[14].
- Capélla da Maculôta: a l'è üna picina custrusiùn du XVIII seculu, scituô a nord du céntru du paise[15].
- Parocchia de Orcu
- Géxa de San Lurénsu: sêde da parocchia de Orcu, a l'è steta custruia üna primma otta in-tu 1632, dedicô a-a Nostra Scignura de Gras̠ie, diventandu a parocchia in-tu 1674, a-u pustu da géxa de San Lorenzìn. Cun di sucessivi largaménti a sara tacô a-u végiu oratoriu e u sara custruiu, in-tu 1714, u canpanìn asci. A faciôta, realis̠ô cun-a pria du Finô, a l'è steta finia sölo in-tu 1933[16].
- Géxa de San Lurénsìn: a l'è üna de custrusiòi ciü antighe de Orcu, détu che a remunta a-u XI-XII seculu, mens̠unô pe-a primma otta in-te ün papé du 1195. U sö spétu d'ancö u l'è cuéllu da recustrusiùn du XIV seculu, cun di ricchi afreschi realis̠òi foscia in-tu 1493. Inprinsipiu a l'éra dita a géxa de San Lurénsu ma, cun-a custrusiùn da növa e ciü grénda parocchia dedicô a-u méximu santu, a l'à piùn u numme de géxa de San Lurensìn[17].
- Ecs Oratoriu de Santa Maìn Manéna: végiu oratoriu du parocchia de San Lurénsu, u remunta a-u XVII seculu. Cun-u largaméntu da parocchia u l'è deventùn parte da géxa, tantu che a casas̠s̠a da-u méximu numme u se spusterà in-ta sö növa sêde.
- Antigu oratoriu de San Lurénsìn: a-a giurnô d'ancö in ruvina, u l'éra l'oratoriu da primma géxa de Orcu, cuélla de San Lurensìn. U l'axèiva üna cianta a séncia fegura de cuattru lôti, cun üna otta a cruxéra.
- Capélla de San Giacumu: a se truva in simma a-u culle da-u méximu numme, a-u cunfìn setentriunô du paise cun Mallare.
- Capélla du Santu Numme de Gesù e Maìn: picina capélla che a remunta a-u 1725, a se truva in-ta lücalité de Boragni, vexìn a-u cunfìn cun Ves̠s̠i Portiu[18].
Architetüe militôri
[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Castéllu de Orcu: cunusciu in latìn cumme Castrum Orche, u se truva in simma a-u briccu a sud du paise de Orcu, unde a gh'è l'antiga géxa de San Lurénsìn asci. U l'è mens̠unó pe-a primma otta in-te ün dipluma du 1162, ün di primmi in-scia s̠öna du Finô,unde l'inperatö Federiccu Bôrbarussa u cunsegnôva a Riccu I du Caréttu a de tère e di tituli, tra-e cuôli u gh'éra u castéllu de Orcu asci. A sö pusisiùn a l'éra bénben strategica, détu che da chi u se cuntrulôvan e valè du rian Cornei e da Susà, e e stradde che da-u mô i muntôvan versu a valô Burmia, pasandu pe-a Colla de San Giacumu[19][20].
Ecunumia
[modìfica | modìfica wikitèsto]L'agricultüra a l'è delungu steta a ciü inpurtànte ativité ecunomica de Orcu e de Feìn, cun l'alevaméntu e lavurasiùn du légnu asci, e in particulô a cultivasiùn de èrburi da früta, cumme pèrseghi e de bricoculu, de orivi e de vigne, cumme a a lümassina, a cuôle a l'à ötegniu u certificùn I.G.T[21].
Cultüra
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dialettu
[modìfica | modìfica wikitèsto]
A Orcu Feìn a l'è parlô üna variante du finarìn, dialettu du gruppu du lìgüre céntru-ucidentàle parló survatüttu a Finô, cun de diferens̠e da-e parlè da rivêa.
Manifestasiui
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Sagra da furmagétta: dedicô a-a cuxìna du pustu, a se tegne u primmu fìn de setemôna de lüu in-ta lücalité de Orcu[22].
- Sagra du vìn lümassina: sagra che a se tegne a agustu, a l'è dedicô a-u vìn lücale, u cuôle u l'à u certificùn I.G.T. asci[23].
- Castagnôta de Orcu: manifestasiùn che a se tegne a segunda dumenega de otubre sutta a-a grénda rura de Orcu, a cunprende di cuncerti asci[24].
- Presepiu vivénte: a nötte de dinô, cun tüttu u paise che u turna indaré de cuarche seculu pe mustrô i antighi mesté[25].
Feste e fére
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Festa de l'Apparisiùn: festa particulô de Feìn, a se tegne u 12 mas̠u, in-ta recurens̠a de l'apparisiùn de Maìn a-a pegurôia Angera Berruti. Üna setemôna primma da celebrasiùn religiusa a cassa da Madonna a l'è spustô cun üna prucessiùn da-u santuariu a-a parocchia de Feìn, unde a ghe sara a dumenega doppu a messa.
Comunicasiui
[modìfica | modìfica wikitèsto]Stradde
[modìfica | modìfica wikitèsto]Orcu Feìn u l'è suntó a-i cumüni vexìn da varie stradde: a prinsipô a l'è a SP27 che a riva da Finô, a sud, pe poi muntô a ovest du céntru de Feìn fìn a-u cunfìn cun Côrxi, unde se taca a-a SP23 pe-u S̠u du Melogno. Üna stradda lücale a s̠unta Feìn cun Orcu, u cuôle u l'è poi s̠untó cun-a cuntrô de Buragni e a SP8 (Finô - Ves̠s̠i Portiu).
In-tu teritöriu cumünôle u gh'è asci ün picìn caséllu in-sce l'autustradda A10 che u se truva a Feìn, che però u l'à a söla sciurtîa in-ta diresiùn de Vintimîa e l'intrô sölo pe andô cun diresiùn S̠éna.
Aministrasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Scindici de Orcu Feìn
[modìfica | modìfica wikitèsto]| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1945 | 1946 | Eugenio Pepe | Scindicu | ||
| 1946 | 1956 | Adolfo Toscano | Scindicu | ||
| 1956 | 1965 | Antonio Fossati | Scindicu | ||
| 1965 | 26 s̠ügnu 1985 | Nicola Oliveri | DC | Scindicu | |
| 26 s̠ügnu 1985 | 24 mas̠u 1990 | Nicola Oliveri | DC | Scindicu | |
| 24 mas̠u 1990 | 24 avri 1995 | Giacomo Boveri | DC | Scindicu | |
| 24 aprile 1995 | 14 s̠ügnu 1999 | Giacomo Boveri | lìsta civica | Scindicu | |
| 14 s̠ügnu 1999 | 14 s̠ügnu 2004 | Giacomo Boveri | lìsta civica | Scindicu | |
| 14 s̠ügnu 2004 | 8 s̠ügnu 2009 | Milena Scosseria | lìsta civica | Scindicu | |
| 8 s̠ügnu 2009 | 26 mas̠u 2014 | Milena Scosseria | Uniti per Orco Feglino (lìsta civica) |
Scindicu | |
| 26 mas̠u 2014 | 27 mas̠u 2019 | Roberto Barelli | Idea in comune (lìsta civica) |
Scindicu | |
| 27 mas̠u 2019 | 10 s̠ügnu 2024 | Roberto Barelli | Idea in comune (lìsta civica) |
Scindicu | |
| 10 s̠ügnu 2024 | in càrega | Roberto Barelli | Idea in comune (lìsta civica) |
Scindicu | |
Binéllaggi
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Notte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ Dato Istat - Pupulasiùn a-u 30 sügnu 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ (LIJ, IT) Giacomo Accame e Giulia Petracco Sicardi, Disiunâiu de Prîa, Sànn-a, Centro Storico Pietrese, 1981, p. 12.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Comune di Orco Feglino - Storia del Comune, in sce comune.orcofeglino.sv.it.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 (IT) SIUSA - Comune di Orco Feglino, in sce siusa.archivi.beniculturali.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ 7,0 7,1 (IT) R.D. 7 lüu 1869, n. 5212, art. 1, in sce normattiva.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT) L.R. 4 lüu 2008, n. 24, in sce federalismi.it. URL consultòu o 4 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Comune di Orco Feglino - Statuto, in sce comune.orcofeglino.sv.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultó u 30-12-2023.
- ↑ (IT) Vicaria di Finale Ligure - Parrocchie, in sce chiesasavona.it. URL consultòu o 6 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN, FR) Chiesa di San Lorenzo, in sce turismo.comunefinaleligure.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN, FR) Santuario Maria Ausiliatrice, in sce turismo.comunefinaleligure.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN, FR) Chiesa di San Rocco, in sce turismo.comunefinaleligure.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN, FR) Chiesa dell'Immacolata Concezione, in sce turismo.comunefinaleligure.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN, FR) Chiesa di San Lorenzo Martire, in sce turismo.comunefinaleligure.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN, FR) Chiesa di San Lorenzino, in sce turismo.comunefinaleligure.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN) Il borgo di Boragni - Museo Diffuso del Finale, in sce mudifinale.com. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN) Castello di Orco - Museo Diffuso del Finale, in sce mudifinale.com. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT, EN, FR) Castrum di Orco, in sce turismo.comunefinaleligure.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Comune di Orco Feglino - Le strade del vino e dell'olio, in sce comune.orcofeglino.sv.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Sagra della Formaggetta di Orco Feglino, in sce liguriainfesta.com. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Sagra del vino Lumassina a Feglino, in sce viaggiareinliguria.it. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Castagnata di Orco Feglino, in sce liguriainfesta.com. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Presepe Vivente di Orco Feglino, in sce liguriainfesta.com. URL consultòu o 14 zùgno 2021.
Ôtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Orcu Feìn
͟Suntaménti esterni
[modìfica | modìfica wikitèsto]- (IT) Scitu uficiô, in sce comune.orcofeglino.sv.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.