Boinsan
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese, inta varietàe lucâle |
| Buinzàn cumün | ||
|---|---|---|
| ||
 | ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Ligüria
| |
| Provìnsa |  Savuna
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Paola Devincenzi (lìsta cìvica "Boissano Unita") da-o 12-06-2022 | |
| Dæta de instituçión | 1946 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 44°08′03.94″N 8°13′16.61″E / 44.134428°N 8.221281°E | |
| Altitùdine | 121 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 8,35 km² | |
| Abitanti | 2 495 (30-6-2019) | |
| Denscitæ | 298,8 ab./km² | |
| Comùn confinanti | A Prêa, Bardenèi, Löa, Tuiràn, U Burghéttu | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 17054 | |
| Prefìsso | 0182 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 009011 | |
| Cod. cadastrâ | A931 | |
| Targa | SV | |
| Cl. scìsmica | zöna 3A (sismicitæ bàssa)[1] | |
| Cl. climàtica | zöna D, 1 653 GG[2] | |
| Nomme abitanti | Buinzanin | |
| Sànto patrón | Santa Marìa Madalêna | |
| Giórno festîvo | 22 lüju | |
| Cartògrafîa | ||
  Buinzàn | ||
.svg) | ||
| Scîto instituçionâle | ||
|
«A Buinzàn, quellu ch'i nu fàn ancöi i fàn dumàn» |
| (Mòddu de dì) |
Buinzàn[n. 1] (Buisàn ò Buinsàn inti paìxi a-u reundu, Boisàn in zenéze, Boissano in italiàn) u l'è in cumün de 2.495 abitànti (dâti agiurnài au 2019) inta pruvincia de Savuna.
Geugrafìa
Buinzàn u se tröva in se rìve du Munte Raviné (1061 m), srua ina teràssa naturâle afacià vèrsu u Mâ Lìgüre. U teritòriu du cumün u l'è traversàu da tréi riài ciü impurtànti e da âtri ciü picìn: a levànte gh'é u Riàn Cazàsse, a-i cunfìn cun Löa, a-u céntru du paìse gh'é u Riàn Grànde e a punénte u Riàn Taramburle, afluénte da scciümàira Varatèlla[3].
Cunfìn
U cumün de Buinzàn u gh'à di cunfìn cun Bardenèi a nòrd, cu-a Prêa e Löa a levànte, cu-u Burghéttu a mezugiurnu e cun Tuiràn a punénte.
Stòria
U numme "Buinzàn" u vegne fòscia da-a furma ciü antiga Bovissan, da-u latin Boves Sani, sare a dì "dunde i bö i sùn sài". Difàtti inte l'Èrtu Mediuêvu, quànde u paìse u nu gh'éra ancùa e sti scìti i l'éra de pruprietàe da badìa de Sàn Pêru in Varatèlla, i sùn stàe tiràe sciü e prìmme càe da zöna da di pastù. Divèrse de ste residense chi i sùn ancùa in pé tra i brìcchi daré a-u paìse, cumme a Ca di Scöy, a Ca Fossae o U Casin[n. 2].
Storicaménte ste tère i faxêva pàrte du fèudu de Turiàn, cuntrulàu da-a sitàe d'Arbénga, finché du 1386 u Pappa Urbânu VI u l'à asegnàe a-a Repübrica de Zêna.
Inte l'intrêa Etàe de Mèzzu i buinzanìn i l'àn miràu de destacâse da-u cumün de Tuiràn fintàntu che, u 11 de nuvémbre du 1592, a gexa de Sànta Marìa Madalêna a l'è stà elevà a paròcchia cu-in decrêtu du véscu d'Arbénga. A-i 5 de dixémbre du 1600 i sùn stài apruvài i "Capitoli", sarêa a dì i növi statüti du cumün, e u 30 de zenà du 1602, u regìstru du cadàstru du Buinzàn u l'è stàu separàu da quéllu de Tuiràn.
Du 1795 tra Buinzàn e i paìxi d'atàccu a l'è stà cumbatüa a gràn batàja de Löa, parte de guêre napuleuniche, dunde i franséxi i se sùn scuntrài cu-i austrìaci e i piemuntéxi[3][4].
Du 1929 u cumün de Buinzàn u l'è stàu atacàu insèmme a quéllu de Tuiràn[5], vegnìndu a-a fìn turna separàu sulu du 1946[6].
Abitànti
U cumün de Buinzàn l'è storicaménte spartìu tra 12 burgàe, ch'i àn pijiàu u numme, föra che a Ciàssa e u Pussu, da-e famìje ch'i l'àn custruìe, sarêa a dì A Ciàssa (Piazza), Barùi (Barone), Berùi (Berruti), Bufànti (Bonfanti), Buzâei (Bosseri), Câvi (Cavo), Gandarìn (Gandarini), Gandurfi (Gandolfo), Pòji (Polla), Mòji (Molle), Sutâi (Sottani) e U Puzzu (Pozzo). Gh'é ascì 8 cuntràe de ciü növa custrusiùn: Burâxi (Buragi), Còlle (Colle), Furnâxi (Fornaci), Ginèstre (Ginestre), Losano, Marìxe (Marici), Murteu (Morteo) e Rìve (Rive).
Evulusiùn demugràfica
Abitanti censæ[7]
Minurànse furèste
Dàndu améntu a l'ISTAT, a-u 1 de zenâ du 2020 a Buinzàn i ghe sùn 114 residénti furèsti[8].
Cugnummi ciü difüxi
I cugnummi ciü difüxi a Buinzàn i sùn: Berruti (Berui), Oddone (Uddùn), Mattiauda (Matiàuda), Fiorito (Sciurìttu) e Volpe (Urpe)[9].
Pòsti de interèsse
Architetüre religiuse
A paròcchia de Buinzàn, intitulà a-a Madalêna
A faciâta de l'oratòriu
Quéllu ch'u rèsta da gêxa de Sàn Pàulu
U santuâriu de Sàn Perìn
A capélla du Puzzu
Capélla de Madònna da Guàrdia
Capélla de Nòstra Scignùra da Mizericòrdia
Capélla de Sàn Bastiàn e Ròccu a-i Poji
A capelétta du Sâcru Cö, ai Berùi
_-_est%C3%A8rno_(1).jpg)
_-_faci%C3%A2ta_(1).jpg)
_-_v%C3%ACsta_di_r%C3%A8sti_(1).jpg)
_-_est%C3%A8rno_(1).jpg)
_-_est%C3%A8rno_(1).jpg)
_-_est%C3%A8rno_(3).jpg)
_-_est%C3%A8rno_(1).jpg)
_-_est%C3%A8rno_(1).jpg)
_-_v%C3%ACsta_(1).jpg)
- Gêxa de Sànta Marìa Madalêna: a paròcchia de Buinzàn, a l'è da fiàncu a-a cumüna inta burgà da Ciàssa.
- Gêxa de Sàn Pàulu: u l'è a ciü antìga custrusiùn du paìse, ancöi in ruìna. Insèmme a-a capélla de Sàn Perìn e a l'abasìa de Sàn Pêru in Varatèlla u l'è stàu tiràu sciü in sa vêgia stràdda da sà p'a Burmia, primma ch'a fusse realizà quélla ciü bàssa ch'a munta p'a vàlle du Varatèlla e p'u valùn da Vàlle.
- Santuâriu de Sàn Perìn: santuâriu senté ch'u munta fina a l'Abasìa de Sàn Pêru in Varatèlla.
- Oratòriu de Sàn Pêru in Vìnculi: u l'é oratòriu du paìse, custruìu d'atàccu a-a paròcchia.
- Capélla de Nòstra Scignùra de Gràsie: inta burgà du Puzzu.
- Capélla de Nòstra Scignùra da Mizericòrdia: inta regiùn de Losano.
- Capélla de Nòstra Scignùra da Guàrdia: inta regiùn de Còlle.
- Capélla di Sànti Bastiàn e Ròccu: inta burgà di Pòji.
Architetüre civili
- Palàssu Dürante: u l'è u palàssu da cumüna.
- Cazèlle: dìccie ascì "Cazìn", i sùn de picìne custrusiùn de prêa, òpera di pastùi ch'i e aduerâva pe sustà e béstie.
Natüra
- SIC Munte Raviné - Ròcca Barbéna: u scìtu d'interèsse cumünitâriu du Munte Raviné e da Ròcca u l'è in'àrea prutètta de 2.576 ha, creà du 1995, ch'a cumprénde di tòcchi du teritòriu di cumün de Barestìn, Buinzàn, Castreveju, Löa e Tuiràn. U scìtu u l'è caraterizàu da in paizàggiu sarvàiru che, cu-a prezénsa de furmasiùi de dulòmie de San Pêru a-i Munti, u gh'à di impurtànti fenòmeni de carsìmu. U SIC u dà prutesiùn a in sèrtu nümeru de ciànte e de bèstie in perìculu, cumme a genziâna ligüre, a campanula de Savuna e u gàmberu de scciümme[10][11].
- SIC Munte Cârmu - Munte Settepani: u l'è l'âtru scìtu d'interèsse cumünitâriu ch'u se tröva inte ina parte du teritòriu de Buinzàn. Creàu lèi ascì du 1995, u cröve in'àrea de 7.575 ha, spartìa cu-i paìsi de A Prêa, Bardenèi, Burmia, Carisàn, Castreveju, Giusténixe, Löa, Majö, Riâtu, Tuiràn e Useria. Tra e varietàe de ciànte e de bèstie ch'i tröva chi prutesiùn, ultre a quélle srua mensunàe, i ghe sùn ancua u safràn ligüre, u faxiàn de muntagna e u gattu sarvàiru[12][13].
Ecunumìa
L'ativitàe ecunòmica principâle a l'è l'agricultüa, specializà sruatütto inta cultivasiùn de urìve p'a prudusiùn de l'öriu.
Cultüra
|
«Bella Buissan che ae fäde du gran munte, |
| (Andrea Lertora, A Buissan, puêxìa intu parlà de Löa) |
Istrusiùn
- Bibliutêche
- Scöre
Dialéttu buinzanìn
Cartèllu ligüre-italiàn a l'entrà du paìse
Ün di cartélli in ligüre cu-i nummi de burgàe buinzanìne
Cartéllo ligüre-italiàn du munüméntu a-a curtivasiùn de urìve
Targhétta de ina cà inta burgà da Ciàssa.
_-_cart%C3%A9llo_da_contr%C3%A2.jpg)
_-_cart%C3%A9llo_(2).jpg)
_-_t%C3%A0rga.jpg)
Persune liàe a Buinzàn
- Paolo Canavese (Tuiràn, 1914 - Buinzàn, 1993): puêta, u l'à scrìcciu di pèssi in italiàn dedicài a Buinzàn ascì.
- Marie Louise Jeanneret: artìsta e mecenâte.
- Vittorio Brumotti (Finà, 1980): ciclista e cundutù a-a televixùn.
Fèste e fêre
A càscia da Madalêna purtà in prucesiùn a-u dì da fèsta da titulâre
U muméntu da benediùn; in sa senèstra dui Crìsti da cunfratèrnita de Sàn Pêru.
_-_ar%C3%AEvo_(3).jpg)
_-_benedi%C3%A7i%C3%B3n_(1).jpg)
- Fèsta du Corpus domini: prucesiùn pe l'umònima fèsta, a parténsa a l'è a paròcchia du paìse, pe pöi rivà da-a Capélla de Nòstra Scignùra de Gràsie.
- Fèsta de Sànta Marìa Madalêna: a l'è a fèsta p'a patruna de Buinzàn, celebrà cu-ina prucesiùn p'e stràdde du paìse.
Aministrasiùn
Scindico: Paola Devincenzi (Lìsta cìvica) da-o 12/06/2022
(1° mandâto)
Çentralìn do comùn: 0182 98010
Email do comùn: protocollo@pec.comune.boissano.sv.it
Scìndici de Buinzàn
_-_v%C3%ACsta_(2).jpg)
| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1947 | 1949 | G. B. Berruti | Scìndicu | [14] | |
| 1949 | 1956 | Giovanni Coxe | Scìndicu | [14] | |
| 1956 | 1964 | Roberto Berruti | Scìndicu | [14] | |
| 1964 | 1972 | Paolo Polla | Scìndicu | [14] | |
| 1972 | 1974 | Letterio Giordano | Scìndicu | [14] | |
| 1975 | 1980 | Giuseppe Colombo | Scìndicu | [14] | |
| 1980 | 1986 | Francesco Cenere | Scìndicu | [14] | |
| 28 màzzu 1985 | 30 màzzu 1990 | Franco Berruti | DC | Scìndicu | |
| 30 màzzu 1990 | 24 arvì 1995 | Franco Berruti | DC | Scìndicu | |
| 24 arvì 1995 | 10 utubre 1997 | Nicolò Polla | Lìsta cìvica de céntru | Scìndicu | [15] |
| 10 utubre 1997 | 24 màzzu 1998 | Rinaldo Bollorino | Vicescìndicu | [16] | |
| 25 màzzu 1998 | 28 màzzu 2002 | Nicolò Polla | Lìsta cìvica | Scìndicu | |
| 28 màzzu 2002 | 29 màzzu 2007 | Francesco Cenere | Lìsta cìvica | Scìndicu | |
| 29 màzzu 2007 | 7 màzzu 2012 | Rita Olivari | Boissano viva (lìsta cìvica) |
Scìndicu | |
| 7 màzzu 2012 | 12 màzzu 2017 | Rita Olivari | Boissano viva (lìsta cìvica) |
Scìndicu | |
| 12 zügnu 2017 | 12 zügnu 2022 | Rita Olivari | Boissano viva (lìsta cìvica) |
Scìndicu | |
| 12 zügnu 2022 | in càrega | Paola Devincenzi | Boissano unita (lìsta cìvica) |
Scìndicu | |
Vìe de cumünicasiùn
Stràdde
Buinzàn u l'è traversàu da-a stràdda pruvinciâle 25, ch'a và da Tuiràn, a punénte, fìn'a Löa, a levànte.
Nòtte
- Nòtte a-u tèstu
- ↑ Giuliano Gasca Queirazza intu sò libbru Dizionario di toponomastica: storia e significato dei nomi geografici italiani, u scrìve u numme Buintsàn, furma ciü antiga de Buinzan, che d'ancöi a l'é quélla ciü aduerà.
- ↑ Cumme scrìcciu da-u Lertora e da-u Gallea
- Nòtte bibliugràfiche
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ 3,0 3,1 Francesco Gallea e Eugenio Lertora, Boissano. Le colline ed i suoi borghi
- ↑ (IT) Storia del Comune, in sce halleyweb.com. URL consultòu o 6 arvî 2023.
- ↑ (IT) Rêgiu Decrêtu du 21 de mârsu du 1929 n. 570, in sce normattiva.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
- ↑ (IT) Decrêtu legislatìvu du 11 de nuvémbre du 1946, n. 449, in sce normattiva.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL consultòu o 28-12-2012.
- ↑ (IT) Bilancio demografico popolazione straniera al 31 dicembre 2020, in sce demo.istat.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
- ↑ (IT) I cugnummi ciü difuxi cumün pe cumün, Buinzàn, in sce cognomix.it. URL consultòu o 22 arvî 2023.
- ↑ (IT) SIC e ZPS in Liguria » Savona » Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
- ↑ (EN) Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 6 arvî 2023.
- ↑ (IT) SIC e ZPS in Liguria » Savona » M. Carmo - M. Settepani, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
- ↑ (EN) Monte Carmo - Monte Settepani, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 6 arvî 2023.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Arecco, 1995, p. 314
- ↑ U se dimétte daa càrega
- ↑ Numinàu cun D.P.R du 7 de zenà du 1998 e publicàu inta Gazétta Ufisià n. 21 du 27 de zenà du 1998
Bibliugrafìa
- (IT) Antonio Arecco, Boissano: Storia di una comunità collinare autonoma dal 1600, U Serià, Associazione Culturale Boissano, 1995.
- (IT) Francesco Gallea e Eugenio Lertora, Boissano. Le colline ed i suoi borghi, Löa, Tipolitografia Natgraf, Dixémbre 2006.
Âtri prugètti
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Boinsan
Liàmmi de föra
- (IT) Scìtu ufisià, in sce comune.boissano.sv.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 240522767 · WorldCat Identities (EN) 240522767 |
|---|