Boinsan

Buinzàn
Buinzàn; cumün
	Buinzàn – VedutaPanuràmma du cumün de Buinzàn, pijàu da-u Burghéttu.
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Ligüria
Provìnsa	Savuna
Aministraçión
Scìndico	Paola Devincenzi (lìsta cìvica "Boissano Unita") da-o 12-06-2022
Dæta de instituçión	1946
Teritöio
Coordinæ:	44°08′03.94″N 8°13′16.61″E / 44.134428°N 8.221281°E Cordinæ: 44°08′03.94″N 8°13′16.61″E / 44.134428°N 8.221281°E
Altitùdine	121 m s.l.m.
Superfìcce	8,35 km²
Abitanti	2 495 (30-6-2019)
Denscitæ	298,8 ab./km²
Comùn confinanti	A Prêa, Bardenèi, Löa‎, Tuiràn, U Burghéttu
Âtre informaçioìn
CAP	17054
Prefìsso	0182
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	009011
Cod. cadastrâ	A931
Targa	SV
Cl. scìsmica	zöna 3A (sismicitæ bàssa)
Cl. climàtica	zöna D, 1 653 GG
Nomme abitanti	Buinzanin
Sànto patrón	Santa Marìa Madalêna
Giórno festîvo	22 lüju
Cartògrafîa
	Buinzàn
	Buinzàn – MappaPusisiùn du cumün de Buinzàn inta pruvìncia de Savuna.
Scîto instituçionâle
	Modifica dati su Wikidata · Manuale

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese, inta varietàe lucâle

«A Buinzàn, quellu ch'i nu fàn ancöi i fàn dumàn»

(Mòddu de dì)

Buinzàn^{[n. 1]} (Buisàn ò Buinsàn inti paìxi a-u reundu, Boisàn in zenéze, Boissano in italiàn) u l'è in cumün de 2.495 abitànti (dâti agiurnài au 2019) inta pruvincia de Savuna.

Geugrafìa

Buinzàn u se tröva in se rìve du Munte Raviné (1061 m), srua ina teràssa naturâle afacià vèrsu u Mâ Lìgüre. U teritòriu du cumün u l'è traversàu da tréi riài ciü impurtànti e da âtri ciü picìn: a levànte gh'é u Riàn Cazàsse, a-i cunfìn cun Löa, a-u céntru du paìse gh'é u Riàn Grànde e a punénte u Riàn Taramburle, afluénte da scciümàira Varatèlla^[3].

Cunfìn

U cumün de Buinzàn u gh'à di cunfìn cun Bardenèi a nòrd, cu-a Prêa e Löa a levànte, cu-u Burghéttu a mezugiurnu e cun Tuiràn a punénte.

Stòria

U numme "Buinzàn" u vegne fòscia da-a furma ciü antiga Bovissan, da-u latin Boves Sani, sare a dì "dunde i bö i sùn sài". Difàtti inte l'Èrtu Mediuêvu, quànde u paìse u nu gh'éra ancùa e sti scìti i l'éra de pruprietàe da badìa de Sàn Pêru in Varatèlla, i sùn stàe tiràe sciü e prìmme càe da zöna da di pastù. Divèrse de ste residense chi i sùn ancùa in pé tra i brìcchi daré a-u paìse, cumme a Ca di Scöy, a Ca Fossae o U Casin^{[n. 2]}.

Storicaménte ste tère i faxêva pàrte du fèudu de Turiàn, cuntrulàu da-a sitàe d'Arbénga, finché du 1386 u Pappa Urbânu VI u l'à asegnàe a-a Repübrica de Zêna.

Inte l'intrêa Etàe de Mèzzu i buinzanìn i l'àn miràu de destacâse da-u cumün de Tuiràn fintàntu che, u 11 de nuvémbre du 1592, a gexa de Sànta Marìa Madalêna a l'è stà elevà a paròcchia cu-in decrêtu du véscu d'Arbénga. A-i 5 de dixémbre du 1600 i sùn stài apruvài i "Capitoli", sarêa a dì i növi statüti du cumün, e u 30 de zenà du 1602, u regìstru du cadàstru du Buinzàn u l'è stàu separàu da quéllu de Tuiràn.

Du 1795 tra Buinzàn e i paìxi d'atàccu a l'è stà cumbatüa a gràn batàja de Löa, parte de guêre napuleuniche, dunde i franséxi i se sùn scuntrài cu-i austrìaci e i piemuntéxi^[3]^[4].

Du 1929 u cumün de Buinzàn u l'è stàu atacàu insèmme a quéllu de Tuiràn^[5], vegnìndu a-a fìn turna separàu sulu du 1946^[6].

Abitànti

U cumün de Buinzàn l'è storicaménte spartìu tra 12 burgàe, ch'i àn pijiàu u numme, föra che a Ciàssa e u Pussu, da-e famìje ch'i l'àn custruìe, sarêa a dì A Ciàssa (Piazza), Barùi (Barone), Berùi (Berruti), Bufànti (Bonfanti), Buzâei (Bosseri), Câvi (Cavo), Gandarìn (Gandarini), Gandurfi (Gandolfo), Pòji (Polla), Mòji (Molle), Sutâi (Sottani) e U Puzzu (Pozzo). Gh'é ascì 8 cuntràe de ciü növa custrusiùn: Burâxi (Buragi), Còlle (Colle), Furnâxi (Fornaci), Ginèstre (Ginestre), Losano, Marìxe (Marici), Murteu (Morteo) e Rìve (Rive).

Evulusiùn demugràfica

Abitanti censæ^[7]

Minurànse furèste

Dàndu améntu a l'ISTAT, a-u 1 de zenâ du 2020 a Buinzàn i ghe sùn 114 residénti furèsti^[8].

Cugnummi ciü difüxi

I cugnummi ciü difüxi a Buinzàn i sùn: Berruti (Berui), Oddone (Uddùn), Mattiauda (Matiàuda), Fiorito (Sciurìttu) e Volpe (Urpe)^[9].

Pòsti de interèsse

Architetüre religiuse

A paròcchia de Buinzàn, intitulà a-a Madalêna
A faciâta de l'oratòriu
Quéllu ch'u rèsta da gêxa de Sàn Pàulu
U santuâriu de Sàn Perìn
A capélla du Puzzu
Capélla de Madònna da Guàrdia
Capélla de Nòstra Scignùra da Mizericòrdia
Capélla de Sàn Bastiàn e Ròccu a-i Poji
A capelétta du Sâcru Cö, ai Berùi

Gêxa de Sànta Marìa Madalêna: a paròcchia de Buinzàn, a l'è da fiàncu a-a cumüna inta burgà da Ciàssa.
Gêxa de Sàn Pàulu: u l'è a ciü antìga custrusiùn du paìse, ancöi in ruìna. Insèmme a-a capélla de Sàn Perìn e a l'abasìa de Sàn Pêru in Varatèlla u l'è stàu tiràu sciü in sa vêgia stràdda da sà p'a Burmia, primma ch'a fusse realizà quélla ciü bàssa ch'a munta p'a vàlle du Varatèlla e p'u valùn da Vàlle.
Santuâriu de Sàn Perìn: santuâriu senté ch'u munta fina a l'Abasìa de Sàn Pêru in Varatèlla.
Oratòriu de Sàn Pêru in Vìnculi: u l'é oratòriu du paìse, custruìu d'atàccu a-a paròcchia.
Capélla de Nòstra Scignùra de Gràsie: inta burgà du Puzzu.
Capélla de Nòstra Scignùra da Mizericòrdia: inta regiùn de Losano.
Capélla de Nòstra Scignùra da Guàrdia: inta regiùn de Còlle.
Capélla di Sànti Bastiàn e Ròccu: inta burgà di Pòji.

Architetüre civili

Palàssu Dürante: u l'è u palàssu da cumüna.
Cazèlle: dìccie ascì "Cazìn", i sùn de picìne custrusiùn de prêa, òpera di pastùi ch'i e aduerâva pe sustà e béstie.

Natüra

SIC Munte Raviné - Ròcca Barbéna: u scìtu d'interèsse cumünitâriu du Munte Raviné e da Ròcca u l'è in'àrea prutètta de 2.576 ha, creà du 1995, ch'a cumprénde di tòcchi du teritòriu di cumün de Barestìn, Buinzàn, Castreveju, Löa e Tuiràn. U scìtu u l'è caraterizàu da in paizàggiu sarvàiru che, cu-a prezénsa de furmasiùi de dulòmie de San Pêru a-i Munti, u gh'à di impurtànti fenòmeni de carsìmu. U SIC u dà prutesiùn a in sèrtu nümeru de ciànte e de bèstie in perìculu, cumme a genziâna ligüre, a campanula de Savuna e u gàmberu de scciümme^[10]^[11].
SIC Munte Cârmu - Munte Settepani: u l'è l'âtru scìtu d'interèsse cumünitâriu ch'u se tröva inte ina parte du teritòriu de Buinzàn. Creàu lèi ascì du 1995, u cröve in'àrea de 7.575 ha, spartìa cu-i paìsi de A Prêa, Bardenèi, Burmia, Carisàn, Castreveju, Giusténixe, Löa, Majö, Riâtu, Tuiràn e Useria. Tra e varietàe de ciànte e de bèstie ch'i tröva chi prutesiùn, ultre a quélle srua mensunàe, i ghe sùn ancua u safràn ligüre, u faxiàn de muntagna e u gattu sarvàiru^[12]^[13].

Ecunumìa

L'ativitàe ecunòmica principâle a l'è l'agricultüa, specializà sruatütto inta cultivasiùn de urìve p'a prudusiùn de l'öriu.

Cultüra

«Bella Buissan che ae fäde du gran munte,
ti resti au ventu freidu redessa
e quande vegne a Stæ, cumme tramunte
china l'aia de 'n Pëgia rinfrescà [...]»

(Andrea Lertora, A Buissan, puêxìa intu parlà de Löa)

Istrusiùn

Bibliutêche

Quésta seçión a l'é ancón vêua. Ti pêu agiutâ a scrîvela!

Scöre

Quésta seçión a l'é ancón vêua. Ti pêu agiutâ a scrîvela!

Dialéttu buinzanìn

Cartèllu ligüre-italiàn a l'entrà du paìse
Ün di cartélli in ligüre cu-i nummi de burgàe buinzanìne
Cartéllo ligüre-italiàn du munüméntu a-a curtivasiùn de urìve
Targhétta de ina cà inta burgà da Ciàssa.

Quésta seçión a l'é ancón vêua. Ti pêu agiutâ a scrîvela!

Persune liàe a Buinzàn

Paolo Canavese (Tuiràn, 1914 - Buinzàn, 1993): puêta, u l'à scrìcciu di pèssi in italiàn dedicài a Buinzàn ascì.
Marie Louise Jeanneret: artìsta e mecenâte.
Vittorio Brumotti (Finà, 1980): ciclista e cundutù a-a televixùn.

Fèste e fêre

A càscia da Madalêna purtà in prucesiùn a-u dì da fèsta da titulâre
U muméntu da benediùn; in sa senèstra dui Crìsti da cunfratèrnita de Sàn Pêru.

Fèsta du Corpus domini: prucesiùn pe l'umònima fèsta, a parténsa a l'è a paròcchia du paìse, pe pöi rivà da-a Capélla de Nòstra Scignùra de Gràsie.
Fèsta de Sànta Marìa Madalêna: a l'è a fèsta p'a patruna de Buinzàn, celebrà cu-ina prucesiùn p'e stràdde du paìse.

Aministrasiùn

Scindico: Paola Devincenzi (Lìsta cìvica) da-o 12/06/2022 (1° mandâto)
Çentralìn do comùn: 0182 98010
Email do comùn: protocollo@pec.comune.boissano.sv.it

Scìndici de Buinzàn

Perîodo		Prìmmo çitadìn	Partîo	Càrega	Nòtte
1947	1949	G. B. Berruti		Scìndicu	^[14]
1949	1956	Giovanni Coxe		Scìndicu	^[14]
1956	1964	Roberto Berruti		Scìndicu	^[14]
1964	1972	Paolo Polla		Scìndicu	^[14]
1972	1974	Letterio Giordano		Scìndicu	^[14]
1975	1980	Giuseppe Colombo		Scìndicu	^[14]
1980	1986	Francesco Cenere		Scìndicu	^[14]
28 màzzu 1985	30 màzzu 1990	Franco Berruti	DC	Scìndicu
30 màzzu 1990	24 arvì 1995	Franco Berruti	DC	Scìndicu
24 arvì 1995	10 utubre 1997	Nicolò Polla	Lìsta cìvica de céntru	Scìndicu	^[15]
10 utubre 1997	24 màzzu 1998	Rinaldo Bollorino		Vicescìndicu	^[16]
25 màzzu 1998	28 màzzu 2002	Nicolò Polla	Lìsta cìvica	Scìndicu
28 màzzu 2002	29 màzzu 2007	Francesco Cenere	Lìsta cìvica	Scìndicu
29 màzzu 2007	7 màzzu 2012	Rita Olivari	Boissano viva (lìsta cìvica)	Scìndicu
7 màzzu 2012	12 màzzu 2017	Rita Olivari	Boissano viva (lìsta cìvica)	Scìndicu
12 zügnu 2017	12 zügnu 2022	Rita Olivari	Boissano viva (lìsta cìvica)	Scìndicu
12 zügnu 2022	in càrega	Paola Devincenzi	Boissano unita (lìsta cìvica)	Scìndicu

Vìe de cumünicasiùn

Stràdde

Buinzàn u l'è traversàu da-a stràdda pruvinciâle 25, ch'a và da Tuiràn, a punénte, fìn'a Löa, a levànte.

Nòtte

Nòtte a-u tèstu

↑ Giuliano Gasca Queirazza intu sò libbru Dizionario di toponomastica: storia e significato dei nomi geografici italiani, u scrìve u numme Buintsàn, furma ciü antiga de Buinzan, che d'ancöi a l'é quélla ciü aduerà.
↑ Cumme scrìcciu da-u Lertora e da-u Gallea

Nòtte bibliugràfiche

↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
↑ ^3,0 ^3,1 Francesco Gallea e Eugenio Lertora, Boissano. Le colline ed i suoi borghi
↑ (IT) Storia del Comune, in sce halleyweb.com. URL consultòu o 6 arvî 2023.
↑ (IT) Rêgiu Decrêtu du 21 de mârsu du 1929 n. 570, in sce normattiva.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
↑ (IT) Decrêtu legislatìvu du 11 de nuvémbre du 1946, n. 449, in sce normattiva.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL consultòu o 28-12-2012.
↑ (IT) Bilancio demografico popolazione straniera al 31 dicembre 2020, in sce demo.istat.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
↑ (IT) I cugnummi ciü difuxi cumün pe cumün, Buinzàn, in sce cognomix.it. URL consultòu o 22 arvî 2023.
↑ (IT) SIC e ZPS in Liguria » Savona » Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
↑ (EN) Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 6 arvî 2023.
↑ (IT) SIC e ZPS in Liguria » Savona » M. Carmo - M. Settepani, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.
↑ (EN) Monte Carmo - Monte Settepani, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 6 arvî 2023.
↑ ^14,0 ^14,1 ^14,2 ^14,3 ^14,4 ^14,5 ^14,6 Arecco, 1995, p. 314
↑ U se dimétte daa càrega
↑ Numinàu cun D.P.R du 7 de zenà du 1998 e publicàu inta Gazétta Ufisià n. 21 du 27 de zenà du 1998

Bibliugrafìa

(IT) Antonio Arecco, Boissano: Storia di una comunità collinare autonoma dal 1600, U Serià, Associazione Culturale Boissano, Zügnu 1995.
(IT) Francesco Gallea e Eugenio Lertora, Boissano. Le colline ed i suoi borghi, Löa, Tipolitografia Natgraf, Dixémbre 2006.

Âtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Boinsan

Liàmmi de föra

(IT) Scìtu ufisià, in sce comune.boissano.sv.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.

Contròllo de outoritæ	VIAF (EN) 240522767 · WorldCat Identities (EN) 240522767

[3] Giuliano Gasca Queirazza intu sò libbru Dizionario di toponomastica: storia e significato dei nomi geografici italiani, u scrìve u numme Buintsàn, furma ciü antiga de Buinzan, che d'ancöi a l'é quélla ciü aduerà.

[5] Cumme scrìcciu da-u Lertora e da-u Gallea

[divamm-sismica-1] Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.

[template_divisione_amministrativa-gradi_giorno-2] Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.

[:0-4] 3,0 ^3,1 Francesco Gallea e Eugenio Lertora, Boissano. Le colline ed i suoi borghi

[6] (IT) Storia del Comune, in sce halleyweb.com. URL consultòu o 6 arvî 2023.

[7] (IT) Rêgiu Decrêtu du 21 de mârsu du 1929 n. 570, in sce normattiva.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.

[8] (IT) Decrêtu legislatìvu du 11 de nuvémbre du 1946, n. 449, in sce normattiva.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.

[9] Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL consultòu o 28-12-2012.

[10] (IT) Bilancio demografico popolazione straniera al 31 dicembre 2020, in sce demo.istat.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.

[11] (IT) I cugnummi ciü difuxi cumün pe cumün, Buinzàn, in sce cognomix.it. URL consultòu o 22 arvî 2023.

[12] (IT) SIC e ZPS in Liguria » Savona » Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.

[13] (EN) Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 6 arvî 2023.

[14] (IT) SIC e ZPS in Liguria » Savona » M. Carmo - M. Settepani, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 6 arvî 2023.

[15] (EN) Monte Carmo - Monte Settepani, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 6 arvî 2023.

[:1-16] 14,0 ^14,1 ^14,2 ^14,3 ^14,4 ^14,5 ^14,6 Arecco, 1995, p. 314

[17] U se dimétte daa càrega

[18] Numinàu cun D.P.R du 7 de zenà du 1998 e publicàu inta Gazétta Ufisià n. 21 du 27 de zenà du 1998

[1]

[2]

[n. 1]

[3]

[n. 2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]